Κλείσιμο σε 10 δευτερόλεπτα..
Κλείσιμο
Κλείσιμο σε 10 δευτερόλεπτα..
Κλείσιμο

Σταν Λι (1922-2018): Ένας Ακόμα Αμερικάνος Υπερήρωας...

Σπύρος Δερβενιώτης, Άκης Καπράνος και Άρης Μαλανδράκης αποχαιρετούν τον μεγάλο αμερικάνο δημιουργό που έφυγε από τη ζωή λίγο πριν κλείσει τα 96.

13.11.2018
Εικονογράφηση: Κατερίνα Καραλή

Είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς το αμερικάνικο κόμικ χωρίς την, καθοριστικής συμβολής, παρουσία του Σταν Λι. Ήταν λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο όταν ο κύριος που γεννήθηκε Στάνλεϊ Μάρτιν Λίμπερ (και υπέγραφε κατά καιρούς με διάφορα ψευδώνυμα για να φαίνεται ότι η Marvel έχει μεγάλη ποικιλία σε κειμενογράφους), ασχολήθηκε ενεργά με το κόμικ ύστερα από το τέλος της θητείας του στον αμερικανικό στρατό. Εντάχθηκε στο δυναμικό της εταιρείας που το 1939 ονομαζόταν Timely Publications, στα 50s έγινε γνωστή ως Atlas Comics, για να μετονομαστεί το 1961 σε Marvel και να αποτελέσει τον έναν από τους δύο βασικούς κόμικ πυλώνες του 20ου αιώνα (μαζί φυσικά με την DC).

Στη Marvel, ο Σταν Λι υπήρξε δημιουργός, αρχισυντάκτης κι εκδότης, μα πάνω από όλα ταυτίστηκε όσο κανείς με το ίδιο το brand. Όρισε την μεταπολεμική αμερικάνικη ποπ κουλτούρα, στο βαθμό που η φθηνή ψυχαγωγία των χάρτινων υπερηρώων υπήρξε αναπόσπαστο κομμάτι της. Δεν ήταν η μόνη σημαντική φιγούρα αυτού του σύμπαντος, δίπλα του μεγαλούργησαν σπουδαίοι σχεδιαστές όπως ο Τζακ Κίρμπι και ο Στιβ Ντίτκο με τους οποίους συνδημιούργησε εμβληματικούς ήρωες όπως οι Spider-Man, Iron Man, Hulk, Fantastic Four, Black Panther, τόσοι και τόσοι άλλοι, και φυσικά οι X-Men. 

Ως ποπ φιγούρα που ήξερε καλά τους όρους του παιχνιδιού (για να μην πούμε ότι τους έγραψε κιόλας), ο Σταν Λι στην πορεία πέρασε από το στάδιο του δημιουργού σε εκείνο του ήρωα. Κυριολεκτικά. Σε κάθε τηλεοπτική ή κινηματογραφική μεταφορά ηρώων της Marvel (κι όχι μόνο) δεν παρέλειπε να κάνει χαρακτηριστικά cameos, εξελίχθηκε σε πρεσβευτή του brand, κι έπαιξε χωρίς ανταγωνισμό στο πεδίο της πιο χιτσκοκικής διαχείρισης εικόνας επί της οθόνης ύστερα από τον... ίδιο τον Χίτσκοκ. 

H Marvel επί των ημερών του υπήρξε το «σπίτι» υπερηρώων που άφηναν χώρο για να φανεί και η τρωτή τους πλευρά. Μετά τη χρυσή εποχή των all american (super)heroes, ο Λι δημιούργησε φιγούρες που ξεπηδούσαν μέσα από τον αστικό ιστό, ήταν περισσότερο προϊόντα της ζωής των πόλεων (κι ενδεχομένως της παρακμής τους) παρά παναμερικανικά σύμβολα.

Λίγες εβδομάδες πριν κλείσει τα 96 του χρόνια, ο Σταν Λι έφυγε πλήρης ημερών από τη ζωή, έχοντας εξασφαλίσει για πάντα το στάτους του θρύλου. Σπύρος Δερβενιώτης, Άκης Καπράνος και Άρης Μαλανδράκης τον αποχαιρετούν, βοηθώντας μας να καταλάβουμε τη σημασία της κληρονομιάς που αφήνει...

Για τον κομίστα Σπύρο Δερβενιώτη, ο Σταν Λι ανύψωσε το αμερικάνικο κόμικ στο πολιτιστικό του βάθρο

O Σταν Λι είχε αγαπηθεί απ' όλους, γιατί ήθελε να αγαπηθεί απ' όλους. Η ενέργεια που κατανάλωνε για «κλείνει το μάτι» στον αναγνώστη, όλα αυτά τα εσωτερικά αστεία, τα nicknames, τα catchphrases, ήταν ίση (ή και μεγαλύτερη) από την ενέργεια που κατανάλωνε για τη συγγραφή των σεναρίων του. (Σε ίσες ποσότητες καινοτομίας κι αρπακολισμού, τα "Marvel Way" σενάρια ήταν περιγραφή τριών λέξεων, π.χ. «ακολουθεί τρεις σελίδες μάχη», οι καλλιτέχνες σολάρανε κατά το δοκούν και μετά προσθέτονταν οι διάλογοι στις ήδη σχεδιασμένες σελίδες).

Αυτό δε συνιστά υποβιβασμό της αξίας του, αντίθετα, είναι το κλειδί της κατανόησης του Stan Lee-gacy: τη δημιουργία (ή για να είμαστε ακριβείς, την τελειοποίηση) του fandom, της κοινότητας των κόμιξάδων, αυτόν τον πυλώνα που κράτησε κι ανύψωσε το αμερικάνικο κόμικ στο πολιτιστικό του βάθρο.  Το τελευταίο κομμάτι αυτού του παιχνιδιάρικου πάζλ του Σταν Λι ήταν η αναμενόμενη cameo εμφάνισή του σε κάθε, μα κάθε, ταινία με ήρωες της Marvel (και ήταν πολλές). Ωστόσο υπάρχει μία «cameo εμφάνιση» που λίγοι ίσως καταλάβανε: η φυσιογνωμική του ομοιότητα με τον fictional πρωταγωνιστή του Glow δεν είναι τυχαία: Ένας κυνηγός ευκαιριών, βασιλιάς της υποκουλτούρας, που παίρνει μια ομάδα από ψυχολογικά βασανισμένες misfit υπάρξεις και τις μεταμορφώνει σε μαζικό υπερθέαμα, είναι σε μεταφορά και περίληψη, το γόνιμο πάντρεμα του αποφασισμένου να γοητεύσει Σταν, με τη συμπυκνωμένη street οργή του Τζακ Κίρμπι και την ψυχολογική ιδιοσυγκρασία του Στιβ Ντίτκο, καρπός των οποίων ήταν το μοναδικό χαρμάνι ηρώων της Μarvel.

Βουτηγμένοι στην αμφιβολία και με υπερδυνάμεις που καταλήγουν να βλάπτουν τους οικείους τους ίσως περισσότερο απ' όσο τους αντιπάλους τους, δε θα μπορούσαν να γεννηθούν και να ανθίσουν σε καμία άλλη εποχή από τα 60s της αμφισβήτησης και της αντικουλτούρας, και δε θα μπορούσαν να μιλήσουν σε πιο ευήκοα ώτα από τους baby boomers.

'nuff said. 


Το αγαπημένο κινηματογραφικό Stan Lee cameo του σινεκριτικού Άκη Καπράνου δεν είναι από υπερηρωική ταινία

Όταν έσκασε ο Σταν Λι και η Marvel στο σύμπαν των κόμικ, βρήκαν ως αντίπαλο δέος την DC. Εκείνη αντιπροσώπευε το «κατεστημένο», ενώ η Marvel ερχόταν ως κάτι πιο φρέσκο, trippy, πιο πειραματικό και προοδευτικό: Οι ήρωες της DC ήταν ατσαλάκωτοι με ξεκάθαρες ηθικές γραμμές, οι ήρωες της Marvel πάλι, απόκληροι. Γι’ αυτόν τον λόγο τη γούσταραν πολλοί Ευρωπαίοι κινηματογραφιστές. O Σταν Λι είχε επικοινωνία με τον Φελίνι, αλλά και τον Αλέν Ρενέ που ήθελε μάλιστα να κάνει και κάποια σχετική ταινία. Γνώμη μου είναι πως ο τρόπος που μεταφέρθηκαν τα κόμικ του Σταν Λι, ειδικά τον 21ο αιώνα, στο σινεμά προκαλώντας ένα μεγάλο εμπορικό «μπουμ» ήταν εξαιρετικά αποσυνδεδεμένος από τη φιλοσοφία τους. Τα φιλμ αυτά βέβαια έγιναν πλέον κομμάτι του «κατεστημένου», κομμάτι του mainstream – και οι ηθικές διδαχές τους πεντακάθαρες και ενοχλητικά «ορθές». Ως ελαφρώς «ψυχάκιας» με τα αυθεντικά κόμικ, μπορώ να πω ότι οι ταινίες απέχουν πολύ από το πνεύμα τους. Και είναι πολύ ενδιαφέρον ότι ενώ οι ταινίες της Marvel κάνουν τρομερά εισιτήρια, οι πωλήσεις των κόμικ πέφτουν συνεχώς.

Το αγαπημένο μου Σταν Λι cameo είναι σε μια ταινία που δεν αφορά κάποιον ήρωα κόμικ, και λαμβάνει χώρα στο Mallrats του Κέβιν Σμιθ. Έχει σχετικά μεγάλο ρόλο και παίζει τον εαυτό του. Πολύ ενδιαφέρον, επίσης, είναι ότι στο Fantastic Four του 2005 υποδύεται – επιτέλους – έναν από τους χαρακτήρες που ο ίδιος δημιούργησε, τον Willie Lumpkin, κρίμα που η ταινία ήταν χάλια.

Αν έπρεπε πάντως να διαλέξω την αγαπημένη μου στιγμή της Marvel στο σινεμά, αυτή είναι μάλλον το πρώτο Spider-Man του Σαμ Ράιμι. Γιατί ο σκηνοθέτης όντως κουβάλησε αυτό το αναρχικό πνεύμα του “left side of Hollywood” που ταίριαζε πάρα πολύ στον Σταν Λι αλλά και στον ήρωα.


Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Άρης Μαλανδράκης εκτιμά βαθιά ότι ο Σταν Λι έφερε στο προσκήνιο τους προβληματικούς κι ευάλωτους ήρωες

Σε αντίθεση με τη DC, o Σταν Λι ως ηγετική μορφή στη Marvel, ανέδειξε τους προβληματικούς ήρωες όπως ο Spider-Man, οι X-Men και οι υπολοιποι. Ήρωες με χαρακτηριστικό τους στοιχείο ότι ήταν ευάλωτοι: ειδικά ο Spider-Man ήταν πιο κοντά στους εφήβους, στο κύριο δηλαδή αναγνωστικό κοινό, αφού αναγνώριζαν τον εαυτό τους μέσα σε αυτό το άτολμο και λίγο γκαφατζίδικο παιδί, τον Πίτερ Πάρκερ. Καθώς εκείνος γινόταν Spider-Man έβρισκαν κι οι αναγνώστες μαζί του νοερά τη δύναμη να μετουσιώνουν κάθε αδυναμία σε μια υπερηρωική φαντασίωσή τους.

Κάτι σπουδαίο ακόμα είναι ότι συνεργάστηκε με ή ανέδειξε ή έψαχνε διαρκώς να βρει εκλεκτούς σχεδιαστές. Από αυτούς που κάνουν το προσχέδιο μέχρι και τους inkers. Με αποτέλεσμα οι συνεργασίες του να δίνουν πάντα εξαιρετικά αποτελέσματα. Ο Σταν Λι είχε έναν τρόπο να μεταγγίζει αυτό που είχε κατά νου ο σεναριογράφος και να ενσαρκώνεται σε εικόνα από τους σχεδιαστές. Πάντα «τα έβρισκε» μαζί τους.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΚΟΜΙΚ
NEWS
JUST PUBLISHED
Save