Σε μια βόλτα με τα παιδιά της για σκι, η Μάγια Λούντε κατάλαβε γιατί η «Ιστορία των Μελισσών» εξελίχθηκε σε παγκόσμιο εκδοτικό φαινόμενο…

Πωλήσεις που ξεπέρασαν το 1 εκατομμύριο παγκοσμίως, νο. 1 best seller στη Γερμανία το  2017 (με περισσότερα από 350.000 αντίτυπα), μετάφραση σε 35 -για την ώρα- γλώσσες, μια τηλεοπτική μεταφορά για αμερικάνικο δίκτυο στα σκαριά, ένα νέο είδος (“cli-fi”, ας το πούμε αδόκιμα «κλιματική φαντασία») που χρησιμοποιήθηκε για να το περιγράψει και μια τετραλογία σε πλήρη εξέλιξη την οποία εισήγαγε το 2015: Η Ιστορία των Μελισσών της νορβηγίδας Μάγια Λούντε γεμίζει όλα τα κουτάκια αυτού που λέμε «παγκόσμιο εκδοτικό φαινόμενο».

Πιάνοντας το zeitgeist της παγκόσμιας κλιματικής (ούτε κρίσης, ούτε αλλάγης αλλά) αγωνίας, έθεσε στο κέντρο του ένα απλό, μα τόσο εύστοχο ερώτημα: «Σε έναν κόσμο δίχως μέλισσες, θα επιβίωνε άραγε ο άνθρωπος;». Και το ακολούθησε, από την Αγγλία του 1852 ως την Κίνα του 2098 με τρεις παράλληλες ιστορίες αναζήτησης μπροστά στην καταστροφή. Η ανταπόκριση ήταν απίστευτη. Μετατρέποντας σε μια νύχτα τη Μάγια Λούντε σε μια από τις πλέον ευπώλητες συγγραφείς παγκοσμίως. Γεμίζοντας το καρνέ της με αιτήματα για συνεντεύξεις και παγκόσμιες περιοδείες.

Στο πλαίσιο μιας τέτοιας τουρ, μικρότερης ευρωπαϊκής κλίμακας, οι εκδόσεις Κλειδάριθμος που εκδίδουν τα μυθιστορήματά της, την κάλεσαν στην Αθήνα με την υποστήριξη της νορβηγικής πρεσβείας στην Αθήνα. Γνωριστήκαμε με την συγγραφέα μια γλυκιά αθηναϊκή φθινοπωρινή νύχτα, από αυτές που κάνουν την πόλη μας να κλέβει σκανδιναβικές καρδιές. Αν και η Μάγια Λούντε έρχεται από μικρό παιδί στην Ελλάδα, οι γονείς της έχουν εδώ και πολλά χρόνια ένα σπίτι στην Αλόννησο, στην οποία έχει περάσει αρκετά καλοκαίρια. Μιλήσαμε για το πρόγραμμα του επαγγελματία συγγραφέα που δε διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη δουλειά γραφείου («δουλεύω όσο λείπουν τα παιδιά μου στο σχολείο, δεν έχω κανένα πρόβλημα να γράφω ανάμεσα σε πολύ κόσμο, για παράδειγμα είμαι πολύ παραγωγική στο αεροπλάνο»), για «το ίντερνετ που σκοτώνει το γράψιμο και τη δημιουργικότητα», για την στρατηγική της να «κλειδώνει» τον εαυτό της εκτός σόσιαλ μίντια όταν γράφει, για «το διάβασμα που είναι πιο “ρηχό” στη οθόνη απ’ ότι στο χαρτί».

Το καλύτερο το φύλαγε για το τέλος. Ίσως να το επιτάσσει η ανάγκη για συνέπεια κάποιου που γράφει best sellers με κλιματικές ανησυχίες, πάντως η Μάγια Λούντε προσέχει πολύ το ενεργειακό αποτύπωμά της. Απορρίπτει ακόμα κι επίζηλα ταξίδια στη Λατινική Αμερική, αφού προσπαθεί να ταξιδεύει όσο λιγότερο μπορεί με αεροπλάνο κι έχει περιορίσει τα υπερατλαντικά της ταξίδια σε ένα κάθε χρόνο.

Το επόμενο απόγευμα, στο τέλος μιας ημέρας που την περίμενε φορτωμένο πρόγραμμα, με την ίδια σκανδιναβική πειθαρχία με υποδέχθηκε στο Apivita Store της Σόλωνος για τη συνέντευξή μας…

Τι είναι πιο σημαντικό στην Ιστορία των Μελισσών; Η ιστορία ή ο σκοπός; Α, δεν ξέρω, εξαρτάται από τον αναγνώστη…

Η συγγραφέας τι λέει; Για μένα αυτό που έχει πάντα τη μεγαλύτερη σημασία είναι οι ιστορίες. Πάντα από εκεί ξεκινάω, ποτέ από το μήνυμα -δεν ξέρω καν αν τα βιβλία μου (θα) έχουν μήνυμα. Ιδιωτικά, μπορώ να πω πολλά σε σένα και σε οποιονδήποτε για την ανάγκη να κάνουμε κάτι για την κλιματική κρίση. Όμως γράφοντας τα βιβλία μου έχω πολλές ερωτήσεις, χωρίς να έχω κατ’ ανάγκη και τις απαντήσεις. Έτσι μπαίνω στο μυαλό των χαρακτήρων μου.

Παρολ' αυτά, αφού μιλάμε για τετραλογία, υπάρχει η μεγάλη εικόνα στο κεφάλι σου… Οι ερωτήσεις που έλεγα πριν. Ας ξεκινήσουμε με την πρώτη, την μεγαλύτερη ίσως: Τι συνέβη σε μας, στους απόγονους του Homo Sapiens; Γιατί έχουμε γίνει οι υπεύθυνοι για την εξαφάνιση των άλλων ζώων που αλλάζει πλήρως τον πλανήτη;

Είναι ο απέραντος εγωισμός μας, η αίσθηση ότι είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν; Είναι στ’ αλήθεια αυτό; Δεν ξέρω. Αυτές τις απαντήσεις ψάχνω. Αν τις είχα, θα ήμουν πολιτικός. Από την άλλη, το έτερο ερώτημα είναι: το έχουμε μέσα μας να βρούμε τη λύση στο πρόβλημα που εν πολλοίς έχουμε οι ίδιοι δημιουργήσει;
Στη Νορβηγία έχουμε τη φράση «ακριβώς εκεί που καίει». Εκεί βρίσκονται και τα βιβλία μου, εκεί που καίει. Κυριολεκτικά κιόλας, να, αυτές τις μέρες διαβάζουμε όλοι για τις φωτιές στην Αυστραλία και την Καλιφόρνια.

Υπήρχε κάποια στιγμή που εμφανίστηκε ή ενισχύθηκε αυτή η αγωνία; Κάτι που, σε μια ανύποπτη στιγμή, είδες στην τηλεόραση ή διάβασες στην εφημερίδα και λειτούργησε ως καμπανάκι; Νομίζω πώς όχι. Σε προσωπικό επίπεδο ήταν μικρά βήματα που με κινητοποίησαν και με έκαναν να ενημερώνομαι όλο και πιο πολύ. Έτσι κι αλλιώς από το 2013 που ξεκίνησα αυτό το πρότζεκτ, έχω διαβάσει πολύ για να στέκουν οι ιστορίες μου. Αλλά, τον περασμένο Νοέμβριο -ακριβώς ένα χρόνο πριν- ήμουν στο βουνό με την οικογένειά μου (έχουμε ένα μικρό εξοχικό) και περπατούσαμε στο χιόνι. Γυρίσαμε σπίτι, κοιμηθήκαμε, και το επόμενο πρωί έβρεχε -κάτι που είναι πολύ παράξενο για τέτοια εποχή στη Νορβηγία. Πήγαμε στο χιονοδρομικό και είδαμε ότι γέμιζαν τις πίστες του σκι με τεχνητό χιόνι. Αυτή η σκηνή της καθημερινότητας, τα παιδιά μου να παίζουν με το λιωμένο χιόνι, ήταν μια πολύ δυνατή απόδειξη ότι δεν πάμε καλά. Έγραψα κι ένα μικρό διήγημα γι’ αυτό.

Έχω διαβάσει σε άλλες συνεντεύξεις ότι η στιγμή της «επιφάνειας» για σένα ήταν ένα ντοκιμαντέρ που παρακολούθησες πριν μια δεκαετία… Ναι, ισχύει. Με παρακίνησε να γράφω χωρίς -για πολύ καιρό- να ξέρει κανείς τίποτα. 1.5 χρόνο μετά που είχα κάτι λίγο πιο δυνατό, άρχισα να το δείχνω σε κόσμο και να το στέλνω σε εκδοτικούς για να βρω τον κατάλληλο επιμελητή. Τελικά, η στρατηγική έπιασε (γέλια) γιατί έδωσαν μάχη για να το πάρουν. Οι φίλοι μου απλά ήξεραν ότι γράφω «κάτι για μέλισσες».

Τι συνέβη σε μας, στους απόγονους του Homo Sapiens; Γιατί έχουμε γίνει οι υπεύθυνοι για την εξαφάνιση των άλλων ζώων που αλλάζει πλήρως τον πλανήτη;

Μέλισσες υπό εξαφάνιση στο πρώτο βιβλίο, λειψυδρία στο δεύτερο, τι άλλο βρίσκεται στον δυστοπικό ορίζοντα αυτής της τετραλογίας; Το δεύτερο βιβλίο ασχολείται όντως με την έλλειψη του νερού, και την κλιματική αλλαγή γενικότερα, και λέγεται Blue. Στο τρίτο βιβλίο πρωταγωνιστές είναι τα άλογα. Άγρια άλογα και μάλιστα υπό εξαφάνιση, σε συνδυασμό με το ζώο που λέγεται άνθρωπος και συνάπτει όλες αυτές τις πολύπλοκες σχέσεις.

Όσοι φτιάχνουν ιστορίες, όπως οι συγγραφείς, τείνουν να αναζητούν το δράμα ως πυρήνα μιας καλής πλοκής -μοιάζουν φύσει απαισιόδοξοι. Οι επιστήμονες, από την άλλη, συχνά μας υπενθυμίζουν την πρόοδο που έχουμε κάνει π.χ. στο κομμάτι της ιατρικής ώστε να αντιμετωπίζουμε το μέλλον με μεγαλύτερη αισιοδοξία. Εσύ σε ποια πλευρά ανήκεις; Είναι πολύ δύσκολο να το απαντήσω. Μπορώ να σου πω με βεβαιότητα ότι οι επιστήμονες που ξέρω δεν είναι αισιόδοξοι όσον αφορά το μέλλον. Είναι πολύ ζοφερά αυτά που μας λένε και με κάνουν να απαισιοδοξώ και να φοβάμαι. Είναι η κλίμακα της κρίσης που με φοβίζει τόσο πολύ.

Ποια είναι γνώμη σου για την Γκρέτα Τούνμπεργκ; Κατάφερε να επικοινωνήσει το καμπανάκι που χτυπάνε οι επιστήμονες τόσο καιρό. Με έναν ξεκάθαρο τρόπο που έκανε τον κόσμο να την ακούσουν. Δεν είναι μόνη της, είναι εκατομμύρια τα παιδιά που βγήκαν στους δρόμους και ίσως πρέπει να μην ακούμε μόνο εκείνη, αλλά όλα τους. Είναι πολύ λυπηρό ότι βρισκόμαστε σε αυτήν την καμπή της ιστορίας που τα παιδιά πρέπει να κινητοποιούνται με αυτόν τον τρόπο για να ακούσουν οι μεγάλοι. Έπρεπε να έχουμε αλλάξει εδώ και καιρό.

Έχει εξελιχθεί ο περιβαλλοντισμός σε trend της εποχής; Είναι πρόβλημα κάτι τέτοιο; Εγώ δεν το βλέπω ως trend, το βλέπω ως ερέθισμα. Πιστεύω ότι είναι απόλυτα ειλικρινές, αρκεί κανείς να κοιτάξει τι συμβαίνει στον κόσμο, π.χ. αυτοί οι υπερβολικοί καύσωνες που περάσαμε τα τελευταία δύο καλοκαίρια. Άρα έχουμε θέμα σε χρόνο ενεστώτα. Στη Νορβηγία, για παράδειγμα, δεν ανησυχώ μόνο εγώ, ανησυχεί κι ευαισθητοποιείται πολύς κόσμος. Γιατί φοβάται. Κι αυτόν τον φόβο δε θα τον νικήσουμε παρά μόνο αν δράσουμε. Αρχίζοντας από το τι κάνουμε σε προσωπικό επίπεδο, Πάλι θα φέρω τη Νορβηγία ως παράδειγμα. Πετάμε με αεροπλάνο περισσότερο από κάθε άλλο λαό στον κόσμο -πρέπει να το περιορίσουμε.

Είναι παράξενη πάντως η συνθήκη να είναι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ ο μεγαλύτερος αρνητής της κλιματικής αλλαγής… Ο κόσμος δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ. Μπορούμε να ξεκινήσουμε την αλλαγή προς το καλύτερο από την Ευρώπη. διαθέτουμε μερικούς από τους πιο έξυπνους ανθρώπους στον κόσμο με αποδεδειγμένη περιβαλλοντική συνείδηση. Δεν είναι δικαιολογία ότι δεν κάνει τίποτα ο Ντόναλντ Τραμπ για να μην κάνουμε κι εμείς κάτι.

Πες μου λίγα περισσότερα πράγματα για τις διασκευές των βιβλίων σου σε τηλεόραση και κινηματογράφο… Τα δικαιώματα της Ιστορίας των Μελισσών πουλήθηκαν στην αμερικάνικη εταιρεία Anonymous Content, την εταιρεία που έχει κάνει μεγάλες επιτυχίες σε τηλεόραση (Mr. Robot, True Detective) και σινεμά (Winter’s Bone, The Revenant). Σκοπεύουν να το μεταφέρουν στην τηλεόραση, κάτι που νομίζω ότι είναι και το πιο σωστό -ίσως χρειάζονταν τρία ολόκληρα κινηματογραφικά φιλμ για να πούμε την ιστορία στο σινεμά. Η ίδια εταιρεία έχει αγοράσει και τα κινηματογραφικά δικαιώματα για Το Πνεύμα του Χιονιού (σ.σ. κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος), πάνω στου οποίου το σενάριο δουλεύω επίσης αυτήν την στιγμή. Είχα δουλέψει στο παρελθόν ως σεναριογράφος τηλεοπτικών σειρών στη νορβηγική τηλεόραση, αλλά και σε μερικές ταινίες (η μία είμαι μάλιστα στο Netflix και λέγεται Battle). Την ξέρω τη βιομηχανία, είχα σπουδάσει άλλωστε κινηματογράφο.

Τι είναι αυτό που κάνει το Χόλιγουντ, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο γενικότερα, να γοητεύεται τόσο πολύ από την σκανδιναβική ποπ κουλτούρα; Δεν έχω ιδέα (γέλια). Συμβαίνει όντως και το βλέπω και στον εαυτό μου με τις πολλές γλώσσες που μεταφράζονται τα βιβλία μου. Δεν μπορώ να μιλήσω π.χ. για τις σκανδιναβικές αστυνομικές σειρές, αλλά στη λογοτεχνία μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι έχουμε ένα πολύ καλό σύστημα που βοηθά τους συγγραφείς να ζουν από το γράψιμο. Υπάρχει υποδομή και χρηματοδότηση. Ας πούμε, κάθε βιβλιοθήκη είναι υποχρεωμένη να αγοράσει ένα αντίτυπο του βιβλίου σου για να εξασφαλιστεί ένα μίνιμουμ πωλήσεων.

Δεν είναι δικαιολογία ότι δεν κάνει τίποτα ο Ντόναλντ Τραμπ για την κλιματική κρίση για να μην κάνουμε κι εμείς κάτι.

Διαβάζεις τις κριτικές στα βιβλία σου; Διαβάζω μερικές. Λίγες παίρνω σοβαρά υπ’ όψη μου. Προσπαθώ να διατηρώ μια απόσταση, π.χ. σπάνια διαβάζω κριτικές από άλλες χώρες εκτός κι αν επιμένει ο εκδότης μου.

Από αυτές τις λίγες που διαβάζεις, σε ενδιαφέρουν περισσότερο οι αρνητικές ή οι θετικές; Προσπαθώ να μην διαβάζω τις αρνητικές γιατί με στενοχωρούν. Οι πιο χρήσιμες είναι αυτές που βρίσκονται ανάμεσα. Είναι οι πιο ενδιαφέρουσες, αυτές από τις οποίες μπορείς να μάθεις κάτι και να βελτιωθείς. Υπάρχουν βέβαια τόσοι πολλοί περίεργοι κριτικοί εκεί έξω που αναρωτιέσαι αν το βιβλίο που διάβασαν είναι το ίδιο με εκείνο που έγραψες. Το καλύτερο είναι πάντως να μιλάς με απλούς αναγνώστες.

Γνώρισες αυτήν την τεράστια επιτυχία στη Νορβηγία και τον υπόλοιπο κόσμο λίγο πριν τα 40… Για την ακρίβεια ήμουν ακριβώς 40.

Άρα μπορούμε να πούμε ότι ήσουν λίγο πιο έμπειρη για να αντιμετωπίσεις τη διασημότητα, λίγο πιο έτοιμη από το να σου συνέβαινε π.χ. στα early 20s σου κάτι τέτοιο… Ναι, ευτυχώς (γέλια). Η ζωή μου μετά την επιτυχία αυτή μοιάζει με τρενάκι στο λούνα παρκ. Προσπάθησα πάντως να μην την αφήσω ν’ αλλάξει πολύ. Μ’ αρέσει να ασχολούμαι με τον κήπο μου, να μένω σπίτι μου, να κάνω τα φυσιολογικά πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι που δουλεύουν 9 με 5. Είμαι προσγειωμένος άνθρωπος από τη φύση μου κι έμεινα έτσι. Προσπάθησα επίσης να διατηρήσω ανέπαφη την σχέση που έχω με τον σύζυγο και τα παιδιά μου.

Τι είπαν συνειδητοποιώντας ότι η μαμά τους είναι διάσημη συγγραφέας; Τους φάνηκε περίεργο, καμιά φορά κι άβολο. Υποθέτω ότι είναι περήφανοι αλλά δεν το δείχνουν μπροστά μου. Έχουν διαφορετικές γνώμες: ο μικρός είναι ο πιο περήφανος (μου το λέει η δασκάλα του ότι μιλάει συνεχώς για μένα), ο μεγαλύτερος είναι που αισθάνεται καμιά φορά «ντροπή» λόγω της ηλικίας. Το πιο σημαντικό για μένα είναι ότι δεν έπαψα στιγμή να είμαι η μητέρα τους.

Είναι ιδέα μου ή το MeToo κίνημα δεν ήταν ανάλογα ηχηρό στην Ευρώπη σε σχέση με τις ΗΠΑ; Ήταν πάντως στη Νορβηγία. Και στη Σουηδία το ίδιο. Υπήρξαν υποθέσεις, ειδικά από το χώρο της πολιτικής, που ώθησαν διάφορες «βιομηχανίες» να κοιταχτούν στον καθρέφτη σε μια διαδικασία αυτοκάθαρσης. Νομίζω ότι παντού αλλάζουν λίγο τα μυαλά, αλλάζει αυτή η ευκολία με την οποία κάποιοι (όχι όλοι οι) άνδρες έλεγαν απαράδεκτα πράγματα μιλώντας στις γυναίκες (ή γι’ αυτές). Κι αλλάζουν σιγά σιγά κι αυτά που δέχονται οι γυναίκες.

Να το πω απλά: εσείς οι Έλληνες έχετε μια πιο χαλαρή προσέγγιση πάνω στα logistics 

Πες μου κάτι στερεότυπο που πιστεύουμε για τους Νορβηγούς και το έχουμε πιάσει λάθος… Πες μου τι πιστεύετε για τους Νορβηγούς.

Ότι είναι όλοι ψηλοί και ξανθοί… Εγώ δεν είμαι και τόσο (γέλια).

Ότι είστε πολύ οργανωμένοι… Μάλλον ισχύει αυτό. Κι ότι έχουμε μεγάλη αποτελεσματικότητα. Κι ότι δουλεύουμε πολύ για να το πετύχουμε αυτό. Βέβαια μας είναι δύσκολο να αποδεχθούμε την ιεραρχία. Να λειτουργήσουμε π.χ. σε ένα χώρο εργασίας όχι ως φίλοι, αλλά ως ένα μέρος που υπάρχει αφεντικό. Έχει τα καλά του, έχει και τα κακά του αυτό.

Το αγαπημένο σου μέρος στην Ελλάδα; Η Αλόννησος, φυσικά.

Το αγαπημένο σου ελληνικό φαγητό; Ξέρω ότι είναι βαρετή απάντηση, αλλά μ΄αρέσει τόσο πολύ η χωριάτικη σαλάτα. Έχει ό,τι χρειάζεσαι.

Ποιο είναι εκείνο το χαρακτηριστικό της ελληνικής κουλτούρας που δυσκολεύεσαι να καταλάβεις παρά τον αρκετό καιρό που έχεις περάσει εδώ; Δε θέλω να κριτικάρω. Απλά καμιά φορά δυσκολεύομαι να καταλάβω το σύστημά σας. Ή την έλλειψή του. Πώς γίνεται π.χ. το πλοίο να μη φεύγει πάντα στην ώρα του; Απαιτεί λίγη δουλειά από μένα να προσαρμόζομαι κάθε φορά σε αυτό. Να το πω απλά: έχετε μια πιο χαλαρή προσέγγιση πάνω στα logistics (γέλια).