«Η Τέχνη και τα αντίδοτα του έρωτα» του Οβιδίου: μια μνημειώδης οδύσσεια σωματικών απολαύσεων και ηθικής απελευθέρωσης

H έννοια της λαγνείας και της ερωτικής απόλαυσης -αρχικά, στα χρόνια της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας- ήταν μάλλον απενοχοποιημένη. Αλλά ήδη από την πρώιμη χριστιανική εποχή οι συνθήκες θα άλλαζαν δραματικά. Ετσι, κατά την περίοδο του Μεσαίωνα η λαγνεία -η οποία συνίσταται στην απεριόριστη εγκατάλειψη στις σεξουαλικές ορέξεις- έμελλε να συμπεριληφθεί ανάμεσα στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα της Καθολικής Εκκλησίας.

Οι θεολόγοι, εκείνη την εποχή, διέκριναν συνολικά δέκα είδη λαγνείας -ανάμεσα σε αυτά η μοιχεία, ο βιασμός, ο αυνανισμός, ο σοδομισμός και η πορνεία- τα οποία δεν θεωρούνταν όλα το ίδιο επιζήμια. Οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι σχολαστικοί, τον Μεσαίωνα, προς επίρρωσιν της χριστιανικής μονογαμίας συνέβαλαν στην ενίσχυση της σημασίας της μιας και -πάνω απ' όλα- μοναδικής αγάπης.

Όσο για τον Άγιο Αυγουστίνο (354- 430 μ.Χ.), έπλεξε ποικιλοτρόπως το εγκώμιο της ηθικής εναρμόνισης των συζύγων και καταπολέμησε μεθοδικά τη φιληδονία σε τέτοια έκταση, ώστε ύστερα από αυτόν εντάθηκε η αποδοκιμασία της σεξουαλικής ηδονής που φαινόταν να είναι μια συνέχεια του προπατορικού αμαρτήματος.

Μία από τις συνέπειες της δαιμονοποίησης της σεξουαλικής πράξης ήταν η ερωτική λογοτεχνία της μεσαιωνικής περιόδου να επηρεαστεί βαθιά και να καθρεφτίζει τις αποχρώσεις αυτής της νέας ιδεολογίας της σάρκας: ερωτικές αφηγήσεις με ηθοπλαστικό χαρακτήρα που -ως επί το πλείστον- εξυμνούν την αγάπη και προκρίνουν τα χριστιανικής προελεύσεως ιδεώδη.

Τον 14ο αιώνα, ο πρώτος που έγραψε πέρα από τον συνήθη ευγενή ερωτισμό ήταν ο Βοκάκιος (1313 - 1375), οι χαρακτήρες του οποίου διακρίνονται για τον ρεαλισμό, την έμπνευση, την εξυπνάδα και την προσγείωσή τους στην πραγματικότητα της εποχής τους. Στο περίφημο «Δεκαήμερο» πρωταγωνιστής είναι -πάνω απ' όλα- ο έρωτας, ενώ την ίδια στιγμή δύο διαφορετικοί κόσμοι -του πνεύματος και της σάρκας- διαπλέκονται και συνενώνονται μέσα από ένα ατέρμονο παιχνίδι των ενστίκτων και των αισθημάτων.

Πάντως, από τις απαρχές της Αναγέννησης το όλο θέμα άρχισε να μοιάζει λιγότερο προβλέψιμο, με την αγάπη να εμφανίζεται πλέον σαν ένα μοιραίο πάθος που οδηγεί τα θύματά της στον χαμό. Σταδιακά, λοιπόν, η «ακολασία» αρχίζει να επιβάλλεται στην κοινή συνείδηση, η οποία, μέσα σε αυτήν, έβλεπε λιγότερη υποκρισία και περισσότερη ελευθερία.

Το πρώτο, ίσως, βιβλίο που -μεταξύ άλλων- περιελάμβανε μία τέτοια θεματική είναι η «Πολιτεία του Ηλιου» (1623) του Τομάζο Καμπανέλα, στο οποίο ιδέες πανθεϊστικές συνδυάζονται με ένα σχέδιο αναδιοργάνωσης των ερωτικών ηθών. Ο Καμπανέλα συνθέτοντας μια σπουδαία ουτοπία σκιαγραφεί τα σχέδια μιας ιδεατής πολιτείας της οποίας οι κανονισμοί είναι φυσιοκρατικοί: Οι κάτοικοί της κυβερνώνται από έναν βασιλιά-ιερέα που αποκαλείται Ηλιος και έχει για βοηθούς τρεις αρχηγούς. Στην πολιτεία τους τα αγόρια και τα κορίτσια επιδίδονται γυμνά σε δημόσιες γυμναστικές ασκήσεις και οι άρχοντες επιλέγουν ποιοι ταιριάζουν να γίνουν σύζυγοι.

Έναν αιώνα αργότερα, ο κόμης ντε Μιραμπό συνέταξε το περίφημο «Erotika Biblion» (1783) προκειμένου να αποδείξει ότι οι «αρχαίοι» ήταν πιο διεφθαρμένοι από τους «σύγχρονους», συστήνοντας -παράλληλα- τη γενετήσια δραστηριότητα χωρίς τον αναπαραγωγικό σκοπό. Με τέτοιες ανεκτικές θεωρίες αρχίζει η συζήτηση της σεξουαλικότητας να γίνεται με έναν τρόπο ειλικρινή και ενίοτε προκλητική, προς την αναζήτηση μιας αντιστοιχίας ανάμεσα στην ηθική και τη φυσική πραγματικότητα.

Ήδη στη Γαλλία του 18ου αιώνα, η αποποίηση των ηθικών δεσμεύσεων -μέσα από μια πληθώρα ελευθεριαζόντων κειμένων- συνδέθηκε με την έκφραση μιας νέας φιλοσοφίας. Σε κάθε περίπτωση, ο μαρκήσιος ντε Σαντ (1740-1814) με έργα όπως η «Ζυστίν» υπήρξε ο ανατρεπτικότερος όλων, αφού ήταν ο πρώτος που εκλογίκευσε συστηματικά την παραφροσύνη του αισθησιασμού, τις ανεξέλεγκτες παρορμήσεις, τα πάθη, τις φοβερές αισθησιακές σκηνές, τα βασανιστήρια, το κακό -τελικά- ως ηδονή.

Η τάση να θεωρούνται τα σεξουαλικά βασανιστήρια πηγή ηδονής, τόσο για τους θύτες όσο και για τα θύματα, απέκτησε μια εντελώς καινούργια έννοια με τον Λεοπόλδο φον Ζάχερ Μαζόχ (1836- 1895), ο οποίος σε αντίθεση με τον Σαντ έβλεπε την ερωτική πράξη από την πλευρά του θύματος. Και, βέβαια, το εμβληματικό του μυθιστόρημα «Η Αφροδίτη με τη γούνα» θεωρείται το κατ' εξοχήν λογοτεχνικό του έργο στο οποίο ο συγγραφέας ταυτίζεται απόλυτα με τον Σεβερίν, τον άντρα που ερωτεύθηκε θανάσιμα τη Βάντα φον Ντουνάγεφ, και την ικέτευσε να τον υποτάξει, αναζητώντας στον πόνο και την ταπείνωση την ερωτική απόλαυση.

Όσο για το «Η Τέχνη και τα αντίδοτα του έρωτα» του Οβιδίου (43 π.Χ.-17 μ.Χ.), είναι ένα από τα πρώτα έργα σεξουαλικής αφύπνισης και ερωτικής μύησης, μια μνημειώδης οδύσσεια σωματικών απολαύσεων και ηθικής απελευθέρωσης που αναδεικνύει τον έρωτα άλλοτε ως ένα ασύδοτο πάθος και άλλοτε, πάλι, ως ένα σκηνοθετημένο παιχνίδι με οριοθετημένους ρόλους.

Οβίδιος
«Η τέχνη και τα αντίδοτα του έρωτα»
Μετάφραση, πρόλογος, επίμετρο: Θεόδωρος Παπαγγελής
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 240

Ποιητής του έρωτα και της γυναίκας ο Ρωμαίος Οβίδιος, με το που έκλεισε τα σαράντα έγραψε αυτήν την ερωτολογική πραγματεία με τη μορφή ποιήματος χωρισμένη σε τρία τραγούδια με τον τίτλο «Τέχνη του έρωτα». Τα δύο πρώτα απευθύνονται στους νεαρούς άνδρες, τους διδάσκουν πώς μπορούν να συναντήσουν όμορφες γυναίκες στους δημόσιους περιπάτους, στις γιορτές, σε ένα γεύμα και πώς θα καταφέρουν να τις γοητεύσουν.

Εδώ, ο Οβίδιος παραθέτει όλα τα τεχνάσματα που είναι απαραίτητα για να δημιουργήσει κανείς τις ευνοϊκές συνθήκες, απαριθμεί τις συζητήσεις που πρέπει να γίνονται, εξηγεί τον τρόπο εξουδετέρωσης ενός αντιζήλου! Αφού την κατακτήσει, για να διαρκέσει ο έρωτας, θα πρέπει να στέκει συνεχώς έκθαμβος μπροστά της, να προσφέρει αποδείξεις για την αφοσίωσή του, να προκαλεί τη ζήλεια της.

Η συμπεριφορά ενός εραστή στο κρεβάτι περιγράφεται λεπτομερέστατα με συμβουλές προς του άντρες, τόσο για τα αφροδισιακά που υποβοηθούν τη φλόγα που πάει να σβήσει, όσο και για τις τεχνικές εκείνες που επιτρέπουν στο ζευγάρι να φτάσει ταυτόχρονα στην ερωτική κορύφωση.

Στη συνέχεια ο Οβίδιος απευθύνεται στις γυναίκες για να τους διδάξει την τέχνη του πώς να αρέσουν στους άνδρες και πώς να τους κάνουν να μην έχουν μάτια για άλλη. Επιπλέον, απαριθμεί όλες τις κατηγορίες ανδρών που πρέπει να αποφεύγονται και τις μαθαίνει να συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν θέλους να γοητεύσουν έναν αρχάριο και διαφορετικά όταν έχουν να κάνουν με έναν πεπειραμένο.

Και, ακόμη, υποδεικνύει τις ερωτικές στάσεις που τις ευνοούν περισσότερο, ανάλογα με τη σωματική διάπλαση της καθεμιάς, αλλά και τρόπους για να φτάσουν το πάθος στο αποκορύφωμά του. Αν η γυναίκα ακολουθήσει όλες αυτές τις υποδείξεις, ο εραστής της θα είναι τρελός για εκείνην.

Χαριτωμένο και αναίσχυντο, το ποίημα αυτό αποτελεί μία κλασική ερωτογραφία η οποία δίνει το μέτρο της ελευθεριότητας μιας ιδιαίτερα ενδιαφέρουσας εποχής. Αλλά, πάνω απ’ όλα, είναι ένα έργο απολαυστικό που ακόμη και σήμερα φαντάζει τόσο αληθινό, όσο και επιβλητικά απλό...

Βιβλία στη Βιτρίνα 

Soloup
«Η μάχη της πλατείας»
Εκδόσεις: Ίκαρος
Σελίδες: 752

Το συγκεκριμένο graphic novel επιχειρεί μια διαφορετική προσέγγιση της Ιστορίας, συνδυάζοντας την αφήγηση των κόμικς με την επιστημονική τεκμηρίωση. Ακολουθώντας τα κείμενα πάνω από 50 συγγραφέων, αλλά και τις εικαστικές δημιουργίες περισσότερων από 50 ζωγράφων και χαρακτών, το βιβλίο αποτελεί ένα παζλ υποκειμενικών προσεγγίσεων για τις μάχες και τα πρόσωπα του Αγώνα, τα γεγονότα και τις ιδέες της Επανάστασης. Το παράρτημα του βιβλίου, με γλωσσάρι, χρονολόγιο, βιογραφικά, αλλά και κατατοπιστικά κείμενα και αναφορές σε πηγές, προσφέρεται για μια πολυεπίπεδη ανάγνωση. Η έρευνα και η δημιουργία του graphic novel έγιναν με την υποστήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας και τη συμβολή του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Το έργο έχει τεθεί υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. O Soloup -κατά κόσμον Αντώνης Νικολόπουλος- επιχειρεί να ξαναδεί τον αγώνα της ελληνικής επανάστασης του 1821 μέσα από τα μάτια του σύγχρονου θεατή, αναδεικνύοντας σκοτεινά μυστικά στα αρχεία της Ιστορίας.

Nicci French
«Κατηγορούμενη»
Μετάφραση: Ιλάειρα Διονυσοπούλου
Εκδόσεις: Διόπτρα
Σελίδες: 528

Ένα πτώμα ανακαλύπτεται στο Όουκχαμ της Αγγλίας και η Τάμπιθα διαπιστώνει με τρόμο ότι θεωρείται ένοχη. Πρέπει να έχει γίνει λάθος. Καθώς η Τάμπιθα μπλέκει στα γρανάζια του συστήματος, ολόκληρη η ζωή της μπαίνει κάτω από το μικροσκόπιο - το ιστορικό κατάθλιψης και η φαρμακευτική της αγωγή, η απόφασή της να γυρίσει στο χωριό που υποτίθεται πως μισούσε και η σχέση της με το θύμα, τον πρώην καθηγητή της. Από την απομόνωση της φυλακής, η Τάμπιθα αναλύει κάθε στοιχείο, κάθε μαρτυρία που μπορεί να φτάσει στα χέρια της, προσπαθώντας να τα αντιστοιχίσει με τις δικές της εκδοχές των γεγονότων. Καθώς όμως σκοτεινές, από καιρό θαμμένες, αναμνήσεις από την παιδική της ηλικία έρχονται στο φως, αρχίζει να αμφισβητεί τον ίδιο της τον εαυτό. Όλοι είναι πεπεισμένοι πως είναι δολοφόνος. Θα πρέπει να τους διαψεύσει. Αν όμως λέει ψέματα στον ίδιο της τον εαυτό;

Ελίν Πελίν
«Τα λόγια που ειπώθηκαν - Νουβέλες και διηγήματα»
Εισαγωγή - Μετάφραση: Πάνος Σταθόγιαννης
Εκδόσεις: Ροές
Σελίδες: 272

Ο Ελίν Πελίν (1877-1949), ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της βουλγαρικής λογοτεχνίας, συνθέτει στα δεκατρία αφηγήματα του τόμου αυτού έναν πολύχρωμο καμβά της καθημερινής ζωής των ανθρώπων της γειτονικής χώρας. Οι διηγήσεις του ποικίλλουν: από τη συγκινητική ιστορία ενός κρυφού έρωτα, μέχρι την περιγραφή της αποσύνθεσης και παρακμής της αγροτικής ζωής σ' έναν κόσμο που ολοένα αλλάζει. Ο αναγνώστης θα νιώσει πως μια βαθιά συγγένεια τον συνδέει με τα πρόσωπα που περνούν από τις σελίδες του βιβλίου. Όλα θα του φανούν γνώριμα: το «κλίμα», οι άνθρωποι, οι συνήθειες, οι νοοτροπίες. Κοινός παρονομαστής: η γη των Βαλκανίων. Ιστορίες λιτές, άλλοτε τρυφερές και άλλοτε τραγικές, κάποτε και χιουμοριστικές.

Δημήτρης Οικονόμου
«Το απόκρυφο ημερολόγιο της Αριάδνης»
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 256

Ο Βρετανός Μπέρναρντ Γκρένφελ καταφτάνει το 1896 στην Αίγυπτο για να ανασκάψει μαζί µε τον Άρθουρ Χαντ την Οξύρρυγχο. Όταν πια οι βρετανικές εφημερίδες θα πανηγυρίζουν για τους δύο νεαρούς αρχαιολόγους που «ανακάλυψαν μια θαμμένη βιβλιοθήκη ισότιμη της Αλεξάνδρειας», ο Μπέρναρντ θα εξαρτά όλο και περισσότερο την ύπαρξή του από τη μυστηριώδη Νάντα. Ο Μίνως Καλοκαιρινός το 1878 γράφει από το Ηράκλειο στον νεαρό Bρετανό αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς και του ανακοινώνει ότι ξεκινά τις ανασκαφές στην Κνωσό. Το 1894, ο Άρθουρ, θα ταξιδέψει στην Κρήτη και σύντομα θα γίνει ο διεθνώς διάσημος αρχαιολόγος που ολοκλήρωσε το έργο του Καλοκαιρινού. Ενόσω όμως ο Έβανς αναρωτιέται ποιες έγνοιες να άφηναν ξάγρυπνους τους ανθρώπους πριν από 3.000 χρόνια, σε ένα παράλληλο σύμπαν η βασίλισσα Πασιφάη, σύζυγος του Μίνωα, ζει τον ερωτικό παροξυσμό στο βασίλειο της Κνωσού. Το 1900 δύο καΐκια σπογγαλιέων κινούνται προς τα Αντικύθηρα. Εκεί, ένας δύτης θα αναδυθεί κάποια στιγμή από τη θάλασσα έχοντας μόλις ανακαλύψει το ναυάγιο των Αντικυθήρων. Το 2007, ο Κώστας και η Διονυσία, µέλη της επιστημονικής αποστολής που ερευνά το ναυάγιο, παίζουν ένα παιχνίδι. Η Διονυσία διηγείται κάθε βράδυ στον Κώστα µία ερωτική ιστορία. Ώσπου θα βρουν τον σκελετό μιας νεαρής γυναίκας που βρισκόταν στο βυθό από το 70 π.Χ. Τρεις ενότητες, τρία όνειρα της Αριάδνης, κόρης του Μίνωα και της Πασιφάης.