Μια ταινία-καθρέφτης της σκοτεινής πλευράς της ελληνικής κοινωνίας ήταν από εκείνες που ξεχώρισαν στο τελευταίο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και κάνει σήμερα πρεμιέρα στις ελληνικές αίθουσες: το 18 του Βασίλη Δούβλη παρακολουθεί τη στροφή μιας παρέας νέων στον φασισμό, τη βία και την καταδίωξη του ξένου και του διαφορετικού. Γυρισμένο με ένταση και αυθεντικότητα, το 18 αποτελεί μια ανησυχητική αλλά κινηματογραφικά εντυπωσιακή ακτινογραφία της σύγχρονης πραγματικότητας, με φόντο μια φτωχή, λαϊκή αθηναϊκή γειτονιά και τους 18χρονους που μέσα στις αντικειμενικές δυσκολίες τους και τις απελπισίες που κληρονόμησε η γενιά τους στρέφονται εναντίον μεταναστών, ομοφυλόφιλων και τελικά ακόμα και ενός από τους ίδιους, που τολμά να αποστασιοποιηθεί από τις πρακτικές τους.
Το καστ της ταινίας απαρτίζουν οι Ιωσήφ Γαβριελάτος, Νικολάκης Ζεγκίνογλου, Κλέλια Ανδριολάτου, Μαρίνα Ανυφαντή, Βασίλης Ντάρμας, Σταύρος Τσουμάνης Αναστάσης Λαουλάκος, Γεωργία Ανέστη, Μαρίνα Ασλάνογλου, Νίκος Γεωργάκης, Δημήτρης Λάλος και Θεοδώρα Τζήμου.
Μετά την Επιστροφή, ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Βασίλης Δούβλης εμπνεύστηκε από την επικαιρότητα και από αληθινά γεγονότα που την έχουν κατά καιρούς δηλητηριάσει, με την ταινία να καταλήγει να αποσπά εξ' ημισείας το βραβείο του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και υποψηφιότητες για σκηνοθεσία και β’ γυναικείο ρόλο για τη Μαρία Σκουλά στα φετινά βραβεία Ίρις της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Παρακάτω, ο Βασίλης Δούβλης εξηγεί στην Popaganda πώς πραγματοποίησε το όραμά του για το 18:
Έχετε ήδη περάσει αρκετό καιρό με την ταινία, από τη σύλληψή της μέχρι την πρώτη της φεστιβαλική παρουσίαση. Σήμερα πώς νιώθετε απέναντι στα ζητήματα που θίγει; Αν και έχει περάσει πράγματι αρκετός καιρός, αισθάνομαι πως η ταινία εξακολουθεί να είναι, δυστυχώς, ακόμη και σήμερα το ίδιο επίκαιρη. Κι αυτή η χρονική απόσταση μας επιτρέπει, νομίζω, να προσπαθήσουμε να δούμε τα πράγματα πιο ψύχραιμα, να τα τοποθετήσουμε στις σωστές τους διαστάσεις, να κατανοήσουμε καλύτερα, σε μεγαλύτερο βάθος και σε όλη την πολυπλοκότητά τους τα ζητήματα που θίγει, μακριά από στερεότυπα και εύκολες, μονοδιάστατες προσεγγίσεις.
Έχετε πει στο παρελθόν ότι η ιδέα για την ταινία προέκυψε πριν χρόνια. Όμως αντικατοπτρίζει την τωρινή πραγματικότητα. Το περιμένατε; Ήλπιζα πως θα ήταν ένα φαινόμενο παροδικό, εφήμερο, που μετά από την πρώτη του έκρηξη θα άρχιζε να φθίνει, αλλά δυστυχώς φαίνεται πως δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Αντίθετα, όλο αυτό το διάστημα πολλές φορές διαπίστωσα έκπληκτος πως η πραγματικότητα ξεπερνούσε τη φαντασία, καθώς έβλεπα σκηνές που είχα φανταστεί και γράψει στο σενάριο να συμβαίνουν στην πραγματικότητα, καμιά φορά, μάλιστα, με ακόμη πιο βίαιο τρόπο. Φαίνεται πως ο εκφασισμός της κοινωνίας που πυροδότησε η πολυεπίπεδη κρίση φέρνοντας στην επιφάνεια σκοτεινά, υπόγεια ρεύματα που μέχρι τότε υπέβοσκαν είναι βαθύς.
Πώς προσεγγίσατε τους διαλόγους στο σενάριο ώστε να ακούγονται φυσικοί και ρεαλιστικοί και όχι όπως κάποιος θα υπέθετε ότι μπορεί να μιλάνε αυτά τα παιδιά; Αυτό ήταν κάτι πολύ σημαντικό για μένα, γιατί ήθελα σε ένα πρώτο επίπεδο η ταινία να έχει μια ντοκιμαντερίστικη διάσταση, την αλήθεια των προσώπων, των σωμάτων, των χώρων. Έτσι πέρα από την έρευνα που έκανα μιλώντας με πολλά παιδιά αυτής της ηλικίας, έπαιξε καθοριστικό ρόλο η συνεργασία μου με τους νέους ηθοποιούς της ταινίας, επαγγελματίες και ερασιτέχνες. Δουλέψαμε μαζί για μεγάλο χρονικό διάστημα και εκείνοι έφεραν στην ταινία τη φρεσκάδα και τη δική τους ματιά, τη δική τους αλήθεια. Έτσι, μέσα από τις πρόβες, οι διάλογοι που είχα γράψει πολλές φορές άλλαξαν και προσαρμόστηκαν στην ιδιόλεκτο, το ιδιαίτερο γλωσσικό ύφος που δημιουργήσαμε για κάθε χαρακτήρα. Ουσιαστικά γράφτηκαν ξανά από την αρχή. Κι αυτό δεν περιορίστηκε μόνο στους διαλόγους, καθώς υπάρχουν στην ταινία ολόκληρες σκηνές που βασίστηκαν στους αυτοσχεδιασμούς των παιδιών.
Το καστ της ταινίας είναι ομολογουμένως φωτογενές και απέχει, τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως, από την εικόνα που ενδεχομένως μπορεί να έχουμε σχετικά με το πώς μπορεί να είναι οι άνθρωποι που έχουν δηλητηριασμένα μυαλά. Θα θέλατε να μας μιλήσετε λίγο για την επιλογή τους; Το casting της ταινίας που κάναμε μαζί με τη Ναταλί Παβλόφ διήρκησε πάνω από ένα χρόνο. Είδαμε πολλά παιδιά, κάναμε πολλά δοκιμαστικά μέχρι να καταλήξουμε στις επιλογές μας. Το κριτήριό μας, αυτό που αναζητούσαμε, ήταν η αλήθεια της ερμηνείας, καθώς ήθελα οι ηθοποιοί να μη παίζουν, να «είναι». Καταλήξαμε σ’ ένα συνδυασμό ερασιτεχνών, νέων ηθοποιών που τώρα κάνουν τα πρώτα τους βήματα, αλλά και έμπειρων, καταξιωμένων επαγγελματιών. Τα παιδιά που υποδύονται τα μέλη της ρατσιστικής ομάδας θέλαμε, πέρα από τα στερεότυπα, να μην είναι τέρατα, καρικατούρες, αλλά παιδιά που ζουν δίπλα μας, τα παιδιά της διπλανής πόρτας, χωρίς τίποτα εκ πρώτης όψεως στα πρόσωπά τους να προδίδει τον υποβόσκοντα φασισμό. Είναι πραγματικά σοκαριστικό πώς ένα παιδί μπορεί να οδηγηθεί σήμερα στον εκφοβισμό, τον ρατσισμό και τη βία. Είναι “η κοινοτοπία του κακού” που διατρέχει όλη την ταινία και ήθελα αυτό να καθρεφτίζεται και στα πρόσωπά τους.
Με ποιο σκεπτικό αποφασίσατε ότι οι χαρακτήρες της ταινίας έπρεπε να είναι 18 χρονών; Τι το κρίσιμο ή σημαντικό έχει αυτή η ηλικία για την ιστορία που αφηγείστε; Είναι η περίοδος της ενηλικίωσης, που πάντα είναι κρίσιμη, καθοριστική θα έλεγα. Και το “18” , πέρα απ’ όλα τα άλλα, είναι και μια ταινία ενηλικίωσης. Οι βασικοί χαρακτήρες είναι ακόμη παιδιά που, τις περισσότερες φορές, μεγαλώνουν μόνα τους καθώς οι γονείς τους, χαμένοι στο κυνήγι της επιβίωσης, είναι ουσιαστικά απόντες. Χωρίς συγκροτημένη προσωπικότητα, γεμάτα θυμό, ψάχνουν εναγωνίως μια ταυτότητα και τη θέση τους σ’ έναν κόσμο εχθρικό, στον οποίο αισθάνονται ξένοι, αποκλεισμένοι, χωρίς ελπίδα για το μέλλον.
Ο Έντουαρντ Νόρτον είχε δηλώσει για το American History X ότι θα πρέπει να ληφθεί ως αφορμή για συζήτηση και όχι ως τελικό συμπέρασμα. Πιστεύετε ότι ισχύει το ίδιο και για την ταινία σας; Απόλυτα. Ζούμε σε μια εποχή που κάθε μέρα πολλές από τις ακλόνητες μέχρι τώρα βεβαιότητές μας κλονίζονται ή ακόμη και καταρρέουν, φέρνοντας στην επιφάνεια την ανάγκη να δούμε τον κόσμο ξανά από την αρχή. Η ταινία δεν επιδιώκει να δώσει έτοιμες απαντήσεις, αλλά να θέσει ερωτήματα αφήνοντας χώρο στον θεατή. Για αυτό άλλωστε και το φινάλε είναι ανοιχτό, ώστε οι θεατές να μπορούν να δώσουν τη δική τους ερμηνεία.
Υπάρχει ένα πράγμα που πρέπει να ξέρει το κοινό για την ταινία πριν την παρακολουθήσει; Δεν νομίζω. Τα 2-3 πράγματα που μπορεί κάποιοι να μη γνωρίζουν, όπως η Κρυπτεία ή το 18 ως νεοναζιστικό σύνθημα, δεν θα τους εμποδίσουν να την παρακολουθήσουν, γιατί είναι ενταγμένα οργανικά στην ταινία και, κατά τη γνώμη μου, λειτουργούν χωρίς την ανάγκη επεξηγήσεων.
