«Μεγάλωσα στο Μαρούσι, σε κάτι χωράφια που δεν είχε περάσει από δίπλα του η Αττική οδός. Τα καλοκαίρια πήγαινα στην Ευρυτανία, οι γονείς μου, κακοτράχαλοι και ευτυχισμένοι μαζί, ήταν από εκεί.Τα καλοκαίρια πήγαινα με μουλάρια στο χωριό της μάνας μου στα βουνά. Δεν έβλεπα θάλασσα. Δεν κατέβαινα να παίξω με παιδιά γιατί είχε μετά ανηφόρα ν΄ανέβεις. Μια μοναξιά ανάμεσα στα μίση και τα πάθη αυτών των ανθρώπων εκεί στα βουνά, αλλά μ’ ένα ζητούμενο πάντα, να ξεφύγουμε και να πάμε παραπέρα. Ένας προπάππους μου πήγε στην άλλη άκρη της Αμερικής για να δουλέψει στους σιδηρόδρομους.
Αυτό με στοίχειωσε, αυτό με γοητεύει και έτσι θα είμαι. Αυτό είμαι, αυτό υμνώ.»
«Στο Ρίο ντε Τζανέιρο έλεγες τι δουλειά έχει το θέατρο εδώ; Είναι δυνατόν να πάει να κλειστεί κάποιος βράδυ μέσα για να δει μια ιστορία. Είναι τόσο το θέατρο έξω στο δρόμο… »
Πρώτη συνάντηση με τον Νίκο Καραθάνο, στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης το 2018. Πετάξαμε μέχρι εκεί μαζί με τη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση για να δούμε τους «Όρνιθες» που είχαν ενθουσιάσει σ' Επίδαυρο αλλά και στη Στέγη.
Το ίδιο συνέβη στη Νέα Υόρκη. Η παράσταση μόλις είχε τελειώσει, οι κριτικές είχαν γραφτεί, ήταν αποθεωτικές και η ευτυχία ήταν διάχυτη. Υπήρχε ένα ενεργειακό πεδίο που φώναζε ότι έχει συμβεί κάτι σημαντικό.
Τέλη του 2019. Οι «Όρνιθες» ανεβαίνουν πάλι στην Αθήνα (29-30/12 Δεκέμβρη στη Στέγη) και ετοιμάζονται τις πρώτες μέρες του 2020 να ταξιδέψουν στην Χιλή όπου θα παρουσιαστούν στο διεθνές φεστιβάλ της Λατινικής Αμερικής στη Χιλή, Santiago a Mil, κατόπιν επίσημης πρόσκλησης και, μάλιστα, διπλής. Θα παιχτούν τόσο σε ένα από τα εμβληματικά θέατρα του Σαντιάγο, στο Teatro Municipal de Las Condes, όσο και σε έναν ανοιχτό χώρο, έξω από την πρωτεύουσα, με ελεύθερη είσοδο για τους κατοίκους των γειτονικών κοινοτήτων.
Στις παραπάνω λίγες γραμμές έχω περιγράψει κάτι που χρειάστηκε χιλιάδες ώρες δουλειάς, εκατοντάδες ανθρώπους, χρήματα και πάρα πολύ ταλέντο για να επιτευχθεί. Ένα ταξίδι που διαρκεί ακόμα και περιλαμβάνει πια άλλο καστ ηθοποιών και μια χορεύτρια και δύο χορευτές από τη Βραζιλία.
Πώς ήρθαν αυτοί; Ο Νίκος Καραθάνος πέρασε ένα διάστημα με το Onassis Fellowship στη Λατινική Αμερική, τους συνάντησε στο πέρασμά του από τη Βραζιλία και τους έφερε μαζί του στην Ελλάδα. Μακάρι, όπως, λέει ο ίδιος να μπορούσαν να έρθουν περισσότεροι.
Η συνέντευξη έγινε στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου, ένα απόγευμα μετά το τέλος της πρόβας.
« Δεν ξέρω γιατί έχεις ανάγκη πολλούς ανθρώπους και έχει ανάγκη ο ένας τον άλλον κάποια στιγμή. Μάλλον γιατί σου δίνει πολύ μεγαλύτερη χαρά, σε διασκεδάζει, μοιάζει με τη ζωή πάλλεται πολύ δυνατά. »
Πόσες πρόβες διαφορετικές, για πόσες διαφορετικές περιστάσεις έχουν γίνει; Είσαι συνηθισμένος να κάνεις κάτι και να πεθαίνει γρήγορα.
Οι «Όρνιθες» δεν πεθαίνουν όμως; Τον απέθαντο.
Είστε της σχολής ότι πρέπει να επανερχόμαστε σε μια παράσταση; Δεν είμαι καμιάς σχολής. Όταν ήμουνα νέος έκλαιγα όταν τελείωνε κάτι, μεγαλώνοντας χαίρεσαι όταν αρχίζει κάτι καινούριο. Συνέχεια σε επισκέπτεται το «μετά» στο μυαλό σου. Το αποτέλεσμα είναι να κάθεσαι σαν ζαλισμένο κουτάβι σε κλουβί και να μην ξέρεις ποιος θα σε αγοράσει. Μέχρι να βρεις ένα σπίτι. Ο καθένας κάνει ο, τι μπορεί μέχρι να συναντήσει το πεπρωμένο του.
Η πρόβα σας αρέσει; Σε όλους αρέσει. Είναι ένα υπέροχο πράγμα να μπορείς να παίζεις χωρίς καμία ευθύνη. Να μυρίζεις τους ανθρώπους, να παίζεις χωρίς να λογαριάζεις ένα αποτέλεσμα.
Τώρα που έχει δοκιμαστεί το προϊόν; Αυτό είναι μια άλλη εκγύμναση.
Είναι διαφορετικοί και ηθοποιοί. Έχουν άγχος οι καινούριοι που θα παίξουν σε κάτι που πήγε καλά; Πάντα έχεις άγχος όταν θα βγεις μπροστά στον κόσμο.
Για σας είναι άλλη παράσταση; Τα τελευταία χρόνια, στις παραστάσεις που μπλεκόμουν, ήταν κάτι που έκανα μια έναρξη προς κάπου. Που θα έχει διάρκεια, που θα παίζετε καιρό. Σαν να είναι παραστάσεις που προσκαλούν άλλους να συμμετέχουν, να βρίσκουν ένα παιχνίδι και να θέλουν να το εξαντλήσουν. Στους «Όρνιθες» δεν πίστευα ποτέ ότι θα δημιουργήσει τόσα παιδιά και τόσες οικογένειες αλλά το κάνει.
Αν και έχει παιχτεί λίγες μέρες… Το ν’ ανεβάσεις μια παράσταση στην Επίδαυρο είναι μια μεγάλη ιστορία, μια σταδιοδρομία από μόνη της. Η διαδρομή είναι Επίδαυρος, Στέγη, Νέα Υόρκη, ξανά Στέγη και μετά στο Σαντιάγο της Χιλής. Είναι πολλά τα χτυπήματα. Ίσως δεν είναι η παράσταση, ίσως είναι η συνάντηση, η στιγμή που όλοι οι άνθρωποι εμπλέκονται. Ήταν μια συνάντηση για μια μεγάλη γιορτή που συνεχίζεται. Για κάποιο λόγο συμβαίνει αυτό. Μη νομίζεις ότι τα έχουμε όλα έτοιμα. Όταν συναντιέσαι με ωραίους ανθρώπους, κάνεις πρόβες και ξαφνικά αποκαλύπτονται ωραία πράγματα, σου φανερώνονται και αυτά μετά έχουν τη δικιά τους ζωή.
Το επιδιώκετε οι παραστάσεις σας να είναι μεγάλες συναντήσεις… Είναι λίγο σαν τη ζωή μας κάθε φορά. Όλοι μεγαλώσαμε σ’ ένα σπίτι με τους γονείς και λέγαμε, εγώ όταν μεγαλώσω δεν θα το κάνω αυτό, θα κάνω άλλα, θα γίνω έτσι, δεν θα κάνω ότι έκαναν οι γονείς μου. Στο τέλος κάνεις τα ίδια. Οπότε στο χώρο της τέχνης έχεις μια ευκαιρία να πεις πως όταν θα μεγαλώσεις δεν θα κάνω τα ίδια με τους παλαιότερους…
Δηλαδή, ποια είναι αυτά; Πάντοτε μας μεγαλώνουν σε μια εποχή διδάσκοντας μας την παλιότερη εποχή. Όχι την τωρινή. Κανείς δε σου μαθαίνει πως να κάνεις τη ζωή σου και την τέχνη σου, όλοι σου ζητάνε να μιμηθείς τους προηγούμενους. Έτσι, οι παραστάσεις μου είναι σαν να μαθαίνουμε να κολυμπάμε στα μυστήρια της ζωής. Ό,τι κατεβάζει το κεφάλι μας, θα το παίζουμε. Έτσι, άμα έχεις την τύχη να βρεθείς στη θέση του σκηνοθέτη και να κάνεις πράγματα που να πεις γιατί όχι; Γιατί αντί πέντε, να είμαστε δέκα; Όταν τα πρωτοανακαλύπτεις είναι σαν να βλέπεις μια παραλία που κανείς δεν την ήξερε. Θες να μαζευτούμε πολλοί γιατί υπάρχει χώρος να περάσουμε μερικά καλοκαίρια μαζί. Αφήνεις λίγο να πας σε αγεωγράφητα μέρη του εαυτού σου. Γιατί είμαστε πολλοί;
Γιατί; Δεν ξέρω γιατί έχεις ανάγκη πολλούς ανθρώπους και έχει ανάγκη ο ένας τον άλλον κάποια στιγμή. Μάλλον γιατί σου δίνει πολύ μεγαλύτερη χαρά, σε διασκεδάζει, μοιάζει με τη ζωή πάλλεται πολύ δυνατά.
«Το ν’ ανεβάσεις μια παράσταση στην Επίδαυρο είναι μια μεγάλη ιστορία, μια σταδιοδρομία από μόνη της. Η διαδρομή είναι Επίδαυρος, Στέγη, Νέα Υόρκη, ξανά Στέγη και μετά στο Σαντιάγο της Χιλής. Είναι πολλά τα χτυπήματα.»
Το να βρεθούν παιδιά από τις φαβέλες του Ρίο και να κάνουν στην Κυψέλη πρόβες για τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη είναι από μόνο του ένα ζήτημα. Είναι.
Πώς τους βρήκατε; Μέσω μια καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο του Ρίο που έκανε και μάθημα τους Όρνιθες. Σε όλη τη Λατινική Αμερική είναι ανεπτυγμένο το σύστημα των κοινωνικών ομάδων. Νοιάζονται για ανθρώπους που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα. Υπάρχει για παράδειγμα στην είσοδο μιας φαβέλας στο Ρίο, ένα πολύ μεγάλο συγκρότημα για χορό.
Μπορούμε να καταλάβουμε εδώ στην Ελλάδα τι σημαίνει φαβέλα στο Ρίο; Ναι, μπορούμε. Δεν είμαστε πολύ μακριά. Και στην Ελλάδα ζούσαμε παλιότερα έτσι. Αν ρωτήσεις τους βραζιλιάνους που είναι στην Αθήνα τώρα, θα σου πουν ότι δεν βλέπουν πολύ μεγάλη διαφορά.
Με το θέατρο ποια είναι η σχέση τους; Αχ, αγάπη μου, στο Ρίο ντε Τζανέιρο έλεγες τι δουλειά έχει το θέατρο εδώ; Είναι δυνατόν να πάει να κλειστεί κάποιος βράδυ μέσα για να δει μια ιστορία. Είναι τόσο το θέατρο έξω στο δρόμο…
Θα ζούσατε εκεί; Ναι!
Θα μπορούσατε να κάνετε τους «Όρνιθες» με Βραζιλιάνους; Ναι μου το είπαν κιόλας. Εδώ κάποια χρόνια που άρχισα να σκηνοθετώ, γνωρίζοντας τους ανθρώπους σε κάθε θίασο, τους υπεραγαπούσα. Ήταν ένα ταξίδι ανάμεσα σε ανθρώπους για μένα. Περάσαμε μια μικρή ζωή μαζί. Με στοίχειωσε. Μου αρέσουν οι άνθρωποι, μακάρι να κολυμπάω ανάμεσά τους συνέχεια. Κάθε παράσταση είναι σαν να φτιάχνεις κάποια σπίτια. Να μπορείς να κοιμάσαι ένα βράδυ εδώ, ένα βράδυ αλλού. Το να σου δοθεί η ευκαιρία να πας κάπου μακριά, να πεις και εδώ μπορώ να ξαποστάσω λιγάκι, είναι πολύ ωραίο.
«Μου αρέσουν οι άνθρωποι, μακάρι να κολυμπάω ανάμεσά τους συνέχεια.»
Πώς τον καταλαβαίνουν του Αριστοφάνη στη Βραζιλία; Νομίζω ότι βλέπουν τα απλά πράγματα. Αυτά που εμείς με δυσκολία παρατηρούμε. Στην Αμερική έβλεπαν το πρώτο επίπεδο. Ποιος είσαι και μετά τι μου λες. Οι Έλληνες έχουν φίλτρα. Στο έργο οι Βραζιλιάνοι που συμμετέχουν είναι τετραπέρατοι. Μάλιστα όταν λέω κάτι δύο φορές απορούν. Γιατί μας τα λέει δύο φορές; Επίσης φτάνεις και σε κάτι άλλο. Έχεις μαζί σου την Ντουάν, ένα κορίτσι 26 χρονών που έχει βραβευθεί επειδή μαθαίνει μαθαίνει μπαλέτο στη φαβέλα. Πλέον έχει μάθει στα ελληνικά τις λέξεις, τις ακούει, τις σημειώνει και παίζει μαζί σου.
Πώς θα του φαινόταν του Αριστοφάνη αν ήξερε ότι στην παράστασή του θα παίζουν Βραζιλιάνοι μετά από κάποιες χιλιάδες χρόνια; Ο Αριστοφάνης είναι αναρχικό στοιχείο. Όπως και ο Θεός. Αλλά στην ερώτησή σου. Ο Βίκτορ Ουγκώ λέει για τον Αισχύλο κάνετε λάθος και το νομίζετε ελληνικό, αφού βλέπει όλο τον κόσμο από πάνω. Είχαν μια τέτοια περιέργεια για τα πάντα. Ο Αριστοφάνης όταν καλεί τα πουλιά λέει και για άλλα που είστε στην άλλη πλευρά της γης, όσα δεν ξέρουν.
Υπάρχει κοινή γλώσσα του θεάτρου; Ναι, υπάρχει. Σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου πας, τα ίδια προβλήματα έχουν, δεν τίθεται θέμα να μη συνεννοηθείς.
Λέτε συχνά ότι τα γεγονότα σας βρήκαν, δεν τα κυνηγήσατε; Δε τα 'χω στο μυαλό μου, με βρήκαν έτσι τα πράγματα. Αν μπορούσα θα έφερνα και άλλους ανθρώπους από το Ρίο. Ξέρεις τι είναι να ταξιδεύουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Είναι πολύ μεγάλο το κόστος.
Έχουμε κοινά με τους Βραζιλιάνους; Όταν πήγα με το fellowship του Ωνασείου εγώ επέλεξα τη Βραζιλία. Ή αν με ρώταγες σε ποια χώρα θες να ταξιδέψεις το έργο θα σου έλεγα εκεί! Γιατί όλη αυτή η γειτονιά, όλη αυτή η αλάνα του Αριστοφάνη, όλη αυτή η μεταμόρφωση, όλο αυτό το παιχνίδι, υπάρχει στους ανθρώπους που ζουν έξω. Εμένα μου αρέσει αυτό το ημιυπαίθριο σε όλα τα έργα, πολύ ελληνικό, ότι κάπου υπάρχει και ένα γήπεδο που παίζουν ποδόσφαιρο, μια παραλία που βουτάνε, ένα σπίτι που κοιμούνται. Μας μοιάζουν, όσο και αν θηλάζουμε από ένα «βόρειο βυζί».
Πώς είναι η ζωή τους εκεί; Σαν να ζουν σε πόλεμο. Μου έχουν πει πως άλλες χώρες τους φέρονται πιο καλά απ’ ότι η δική τους. Αυτό ξέρεις συμβαίνει και σε έλληνες καλλιτέχνες στο εξωτερικό, τους φέρονται πιο καλά.
Εσάς σας έχει φερθεί άσχημα η Ελλάδα; Μια χαρά. Αλλά βλέπω ανθρώπους τόσο ταλαντούχους που η χώρα μου δεν έχει τι να τους κάνει και οι ξένες τους αγκαλιάζουν πολύ πιο εύκολα. Γι’ αυτό υπάρχει και ένα μεγάλο ρεύμα φυγής.
Είναι οικονομικό το κριτήριο; Ένα αίτημα ζωής είναι. Μια ζωή την έχει ο καθένας. Όταν η χώρα σου είναι κοντοτάβανη, ζητάς ν’ αναπνεύσεις.
Είμαστε τόσο κοντοτάβανη χώρα; Είμαστε κοντοτάβανη με σχέδιο και δεν θέλουμε να το αλλάξουμε. Δες τι γίνεται με τους καλλιτεχνικούς διευθυντές. Τους κακολογούμε, τους διώχνουμε, δεν έχουν καμία σύνδεση μεταξύ τους, δεν τους αφήνουμε να υπηρετήσουν ο ένας τον άλλον. Δεν έχουμε τι να τους κάνουμε.
Πόσα να χωρέσουν, είμαστε και μικρή χώρα. Εσύ αν είχες τρία παιδιά και γένναγες τέταρτο, τι θα έκανες;
Στο εξωτερικό θα το έστελνα. Συνεχώς είμαστε σε μια αλλαγή. Τι να σου πω ρε Σταύρο; Υπάρχει απάντηση στο γιατί χρειαζόμαστε τις νέες γενιές; Αυτός είναι ο πλούτος μας, η σκυταλοδρομία από άνθρωπο σε άνθρωπο στο τι κατάλαβε στον τόπο που μεγάλωσε.
Είμαστε ανοιχτοί σε σχέση με παλιά όμως. Πιο πολλά πράγματα συμβαίνουν, υπάρχουν περισσότεροι σωλήνες που μέσα τους ρέει η πληροφορία. Τι να 'μαστε, δηλαδή; Όχι, όμως, δεν είμαστε ανοιχτοί. Κλειστοί είμαστε. Κοίτα τα σπίτια μας. Κοίτα που ζούμε. Μεγαλώσαμε με ανοιχτές τις πόρτες. Καταλαβαίνεις σήμερα πως γυρνάει ο κόσμος; Με πόσες βόλτες; Συνέχεια λέμε ότι αν το κοινό είναι έτοιμο ή όχι να δεχτεί κάτι. Τι να δεχτεί δηλαδή; Αυτό είναι. Όταν έπαψε το ελληνικό θέατρο να έχει ένα τσαγανό και έναν ήχο, έγινε μιμητικό, μια δευτερογέννεση. Όταν θες κάτι πιο αυθεντικό, γίνεται ένας πόλεμος να το κερδίσεις, να το φτιάξεις. Για να το δεχτούμε στην τέχνη πρέπει να το δεχτούμε και στη ζωή, εδώ έναν άριστο μαθητή δεν ξέρουμε τι να τον κάνουμε. Συνεπώς, κάνουμε ό,τι κάνουμε και ό,τι μπορούμε μπας και ανεβάσουμε ο ένας τον άλλον.
Υπάρχει ταυτότητα στο ελληνικό θέατρο; Υπάρχει. Αλλά από μεμονωμένες προσωπικότητες και ανθρώπους. Τελείως διαφορετικές μεταξύ τους.
Είναι καλό ή κακό ότι δεν υπάρχει συνοχή; Τι σημαίνει συνοχή;
Ότι μπορείς να πεις στο εξωτερικό αυτό είναι το ελληνικό θέατρο το 2019. Θα πάρεις 12 αποστόλους και θα πεις αυτοί είναι.
Τους έχουμε; Αμέ. Δεν τους καλαναθρέφουμε.
Τα λεφτά είναι μόνο το θέμα; Όχι, απλά δεν ξέρεις τι να τους κάνεις.
Ποιος είναι αυτός που δεν ξέρει; Από τη μία δεν θέλουμε να υπάρχει συνοχή στην ταυτότητα αλλά από την άλλη θέλουμε έναν που να ξέρει τι να τους κάνει.Υπάρχει μια ιεραρχία. Κάποιος που σκέφτεται, ένας που δίνει χρήματα, κάποιος που παράγει και κάποιος που καυλώνει και βρίσκει τους εραστές του. Είναι μια σειρά πραγμάτων, κρίκοι αλληλένδετοι. Αν χάσεις τον ένα, το χαλάς όλο.
Ποιος είναι ο κρίκος που μας λείπει πιο πολύ; Δεν διαλέγουμε τις κεφαλές που θα μας καθοδηγήσουν με λεβεντιά. Επίσης είμαστε υπόλογοι σ’ έναν συντηρητισμό. Ακόμα δεν μας έχουν μάθει να διαδίδουμε τη χαρά, που είναι ένα πολύ όμορφο πράγμα. Να δίνουμε λεφτά σε ανθρώπους και να τους λέμε κάντε το, θα αρέσει. Να πείσουμε ο ένας τον άλλον να είμαστε εκεί. Το ίδιο παιχνίδι παίζουμε όλοι και έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλον. Γι´αυτό έχω τόσο μεγάλο θίασο, γι’ αυτό σμίγω ανθρώπους, γι’ αυτό πνεύματα που θα πάρουν από αυτό πριν το δώσουν στο κοινό. Στο κοινό κάνεις μια θυσία και πάντα ανακατεύεις την με την τέχνη σου. Ας απαλυνθεί ο πόνος, με το να είμαστε πιο πολλοί, ας αναμειχθούμε με ανθρώπους που πριν θα λέγαμε όχι. Ας κάνουμε σχέδια μεγαλεπήβολα για τη λίγη ζωή που μας μένει.
«Ας κάνουμε σχέδια μεγαλεπήβολα για τη λίγη ζωή που μας μένει. »
Στη Χιλή, η παράσταση θα παιχτεί σε ένα ιστορικό θέατρο, σ’ ένα ιστορικό φεστιβάλ. Είναι μια άλλη ιστορία εκεί. Η Κάρμενα Ρομέρο, διευθύντρια του φεστιβάλ και ακτιβίστρια. Η ίδια είναι Μαπούτσε στην καταγωγή. Είναι πολλά χρόνια στο φεστιβάλ που είναι το μεγαλύτερο της Λατινικής Αμερικής. Είναι μια λωρίδα γης στην άκρη του κόσμου. Μια φοβερή ποίηση αφού έχουν να κοιτάξουν έναν ωκεανό μπροστά τους και κάτι βουνά πίσω τους. Αυτό και μια ιστορία γεμάτη δολοφονίες.
Και σκληρός καπιταλισμός. Με φοβερή ανισότητα. Είναι πολύ μακριά τώρα αν φωνάξεις από εκεί για να σε ακούσει κάποιος.
Έχετε δει τις εικόνες με τις διαδηλώσεις. Φορτίζει λίγο παραπάνω το να παίξεις τους Όρνιθες τώρα εκεί. Ε, βέβαια φορτίζει. Και αυτό που σκεφτόμαστε είναι πως θα είμαστε πιο αληθινοί. Αληθινοί είναι μια λέξη χωρίς κανέναν διαχωρισμό. Δε σ’ ενδιαφέρει το χρώμα, το δέρμα, η σεξουαλική σου ταυτότητα. Απλώς πάλλεσαι. Το χιλιανό κοινό είναι πολύ ανοικτό σε πράγματα. Σου λέει γεια σου, τι θέλεις να μου πεις. Αυτό είναι ωραίο. Παλιά έλεγε η Μνουσκίν ότι κάνω μεγάλες παραστάσεις για να προλαβαίνει να βάλει τη μάσκα του ο ηθοποιός και να βάλει το κοινό τη δική του.
Πώς τους προετοιμάζετε τους ηθοποιούς για αυτή την εμπειρία; Μια φορά σ’ ένα βουνό, έκανε σκι μια μάνα, κατέβαινε μια κορυφή και έβλεπα ένα λουρί μεγάλο, πήγαινε,πήγαινε σχεδόν σαράντα μέτρα. Λέω, τι είναι αυτό; Ήταν μπροστά το παιδί της δεμένο. Αφήνεις τον άλλον, ξέρεις σαν γονιός να πέσει, να γνωρίσει τα τραύματά του. Απλώς πάντα έχεις ένα σκοινί για να υπενθυμίζεις πως εγώ είμαι εδώ. Πάντοτε στην πρόβα και σε οποιονδήποτε θίασο πρέπει να στέκεσαι σαν πατέρας που λέει εγώ είμαι εδώ.
Έχετε ευτυχήσει σε όλες σας τις δουλειές; Στις περισσότερες. Είναι απλό, τώρα λίγο που ανοίγουν τα μυαλά μας περισσότερο, μεγαλώνουν οι εποχές, μεγαλώνουν οι μέρες, που πετιέται πολύ σαβούρα από πάνω μας, είναι πιο απλό να συναντηθούμε, αντιλαμβανόμαστε γρηγορότερα τι πρέπει να κάνουμε.
Ζούμε και σε μια εποχή χωρίς τόσες αναφορές. Αυτό είναι καλό.
Τόση ώρα δεν έχουμε πει για την παράσταση του Κουν; Τι δράμα κι’ αυτό.
Δεν είναι λογικό να υπάρχει μια σύγκριση; Όχι, δεν είναι λογικό να μη θάβεις τους νεκρούς σου. Φυσικά η μνήμη είναι πάνω απ’ όλα αλλά αυτοί οι άνθρωποι ήταν τόσο μεγάλοι που δεν άφησαν κανένα λόγο για το πως θέλουν να συνεχίσουν. Το σπουδαίο τότε ήταν η μείξη των πνευμάτων όλων αυτών των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον καιρό τους που παρήγαγαν υπέροχα πράγματα στη στιγμή τους. Και τώρα πράγματα που γίνονται αντηχούν. Από τον Μπινιάρη, τον Μπισμπίκη, τη Λένα Κιτσοπούλου, την Ευαγγελάτου, από νέες ομάδες, μπορεί να αδικώ και άλλους. Δεν χρειάζεται να λέμε τόσα ονόματα, είναι στιγμές που καλλιτέχνες παίρνουν μια ανάσα και αντηχεί η ψυχή τους και η ζωή τους.
Πρέπει όμως καλλιτέχνης να αναγνωρίζεται στη στιγμή του. Πρέπει να πούμε ότι ο Νίκος Καραθάνος είναι πολύ σπουδαίος και πρέπει να τον δείτε όλοι. Ναι, πρέπει. Αλλά είμαστε και άδικοι με ανθρώπους που πέρασαν, έκαναν πράγματα αλλά εμείς αποθεώναμε μόνο τους δυνατούς. Άνθρωποι, πριν από χρόνια που εμείς θα τα ζηλεύαμε τα έργα τους και τα κατάφεραν με πολύ δύσκολο τρόπο και δεν πήραν την αναγνώριση που τους άξιζε. Δεν είναι πολλοί.
Σας άλλαξε η Λατινική Αμερική; Σταμάτησα τη δουλειά μου. Δεν είδα κάτι ωραίο αλλά είδα ένα τεράστιο κομμάτι κόσμου να ζει αλλιώς.
Είναι ένας ιδανικός τόπος για να δραπετεύσεις. Ναι, γιατί είναι μακριά. Βρήκα έναν Έλληνα στην παραλία στο Ρίο Ντε Τζανέιρο να πουλά ομπρέλες. Έχω ένα φίλο στην Παταγονία, πού πήγε τόσο μακριά να μην το βρίσκει κανείς. Είναι ωραίο αυτό το συναίσθημα, ότι πας κάπου και ξαναρχίζεις της ζωή σου.
Έχετε αφήσει πια το αποτύπωμά σας στην τέχνη; Είμαι μεγάλος πια, έχω δείξει ποιος είμαι και το καλό που συμβαίνει είναι ότι έχω επηρεάσει και ανθρώπους στις δουλειές τους και αυτοί έχουν επηρεάσει εμένα. Λογαριαζόμαστε πια.
Τώρα τι σας συγκινεί πέρα απ’ όλη αυτή τη συνάντηση. Πέρα από το να ψάχνω τον εαυτό μου, τα γούστα μου, τα ταξίδια μου, πάντα μου λείπει και το παιχνίδι που κάνουμε όλοι μαζί, μπας και ψωμώσουμε λιγάκι, να κάνουμε έναν γίγαντα να περπατήσει στην Αθήνα.
Θεατρικό γίγαντα; Σαν ρεύμα. Η Αθήνα πάντα για μένα ήταν μυθολογική αν κατέβαινες στη Σόλωνος. Πρέπει να ξαναφτιάξουμε τους μύθους μας. Πρέπει να γίνουμε μοναδικοί στον κόσμο και για να συμβεί αυτό πρέπει να είμαστε ειλικρινείς απέναντι σε αυτούς που μας γέννησαν.
Η κρίση γέννησε κάτι νέο στον ελληνικό πολιτισμό; Δεν μπορώ να μιλήσω για νεότερα παιδιά αλλά για αυτούς που έχω συναντήσει στα μικρότερα μου χρόνια. Τους βλέπω ν’ ανθίζουν τώρα αλλά οι ρίζες τους είναι πριν την κρίση. Η κρίση σε κάνει να λες, κάτι θέλω ν’ αλλάξω.
Δεν έχουν αλλάξει και πολλά. Στα ίδια είμαστε πάλι. Γι΄αυτό πρέπει να κάνουμε πράγματα που να ταράζουν τις συνειδήσεις μας. Γι’ αυτό πρέπει να συνενωνόμαστε. Δεν μου αρκεί ένας και δυο να κάνουν κάτι.
Ζηλεύετε αυτά που συμβαίνουν στο εξωτερικό; Ζηλεύω την εφευρετικότητα του ανθρώπου να καλεί άλλους ανθρώπους να ζήσουν κάπως.
Υπάρχει σωτηρία; Πάντα θα υπάρχει σωτηρία ανεξαρτήτως από μας, αγάπη μου.
Πάντως η Αθήνα συνεχίζει να μας κρατάει πίσω. Δεν μας δίνει ώθηση να πάμε μπροστά. Αυτή είναι η πόλη και στον Αριστοφάνη. Πόλη είναι αυτή που νοιάζεται για τον εαυτό της και πως θα βαδίσει την επόμενη μέρα της. Και πως κάνει τους νόμους της και αλλάζει το κάθε τι. Πόλη είναι ένα ζωντανό πλάσμα που αναρωτιέται ποιοι είμαστε και τι κάνουμε; Αυτό γεννήθηκε εδώ…
Μήπως έχετε πολύ μεγάλους στόχους; Ναι, άλλα έχω μικρή ζωή. Πόσα βέλη θα πετάξω στη ζωή μου; Πόσο θα τεντώνω το τόξο; Διάβασα σ’ ένα βιβλίο πως όσο μεγαλώνουμε η ηθική μας είναι σαν ένα χτυπημένο βομβαρδιστικό που πέφτει. Πόσες φορές θα καταφέρεις να βάλεις πυρκαγιά στους από κάτω; Και να πουν θα πληρώσω πάλι 20 ευρώ για να σε δω. Να τους ξανακερδίσεις! Παλιά θυμάμαι, μας έλεγαν αυτή η ηθοποιός δεν είναι καλά παίρνει φάρμακα, λέγαμε πάμε να τη δούμε γιατί αφού δεν τα καταφέραμε εμείς, τα κατάφερε αυτή να μπει μέσα στο όνειρο. Τώρα, είναι η εποχή της θυσίας, πρέπει να ιδρώσεις για να το κερδίσεις το κοινό. Το θέατρο είναι κάτι το βαρύ και πεπερασμένο πια αλλά αυτό που μπορεί να σου κάνει είναι κάτι το ανεπανάληπτο, να το θυμάσαι για χρόνια.
Ήσασταν τυχερός πιστεύετε ή μόνο το ταλέντο; Ήμουνα τυχερός να μου πουν «ναι» αυτοί οι άνθρωποι που ήταν δίπλα μου.
Υπάρχει ο τρόμος της αποτυχίας; Όταν αυτός που θες να πεις είναι κατώτερο από αυτό που θέλει ν’΄ακούσει ο άλλος.
Στρες έχετε; Πάρα πολύ! Δυσανάλογο από την πραγματικότητα. Αλλά όταν λυγίζεις είναι ο άλλος δίπλα σου.
Το μεταδίδετε στους συνεργάτες σας; Οι ηθοποιοί είναι πολύ σκληροί άνθρωποι. Θέλουν να δουν αν έχουν αξία, αν είναι ακατέργαστο διαμάντι. Και αν δουν ότι έχει αξία, ύστερα μαζί τους μπορείς να κατακτήσεις όλο τον κόσμο. Γι’ αυτό πετύχαμε στη Νέα Υόρκη, από την πίστη των ανθρώπων. Με αυτό θα πετύχουμε παντού. Με αυτή την πίστη μπορείς να μετακινήσεις βουνά. Μπορούμε να το κάνουμε να συμβεί παραπάνω από μια φορές.
Σας αρέσει να είστε θεατής; Δεν μπορώ. Θέλω να είμαι παίκτης. Γι’ αυτό παίζω. Δεν μπορώ να κάτσω κάτω. Πες μου, θες να κάνεις ένα αριστούργημα και να μην παίζεις; Θα σου έλεγα όχι! Κάθε παράσταση για μένα είναι ένα τραπέζι Κυριακάτικο.
Πάντα τα ίδια πιστεύατε; Από μικρό παιδί τα ίδια οραματιζόμουν. Τα όνειρα μου πιο παλιά ήταν ακόμα πιο δυνατά.
Facebook έχετε; Όχι, αλλά η επικαιρότητα μ’ ενδιαφέρει πολύ.
