Το κρύο και η μουντάδα του βροχερού Λονδίνου έμοιαζε να συνωμοτεί με τον Tim Burton την ημέρα που επισκέφτηκα την έκθεση στο Design Museum. Ο άνθρωπος που έχει αφήσει το στίγμα του ως ο μετρ της αλλόκοτης φαντασίας και των σκοτεινών παραμυθιών, με έκανε να σκεφτώ, πριν καν μπω στον χώρο, ότι θα βρεθώ μέσα στο μυαλό του, ανακαλύπτοντας όλες τις εφιαλτικές αλλά ταυτόχρονα τρυφερές ιστορίες του, από τη γέννησή τους. Και αυτή η σκέψη δεν απείχε καθόλου από την πραγματικότητα.
Καθώς περνάς την είσοδο, αισθάνεσαι αμέσως το βάρος του ονόματός του και από το πρώτο δευτερόλεπτο, σου δημιουργείται η αίσθηση ότι περπατάς μέσα στις πιο παράξενες γωνιές της φαντασίας του. Η έκθεση χωρίζεται σε θεματικές ενότητες που αγκαλιάζουν όλη την καριέρα του -από τις πρώτες μέρες του στη Disney, τότε που ήταν ο περιθωριακός animator, μέχρι τις πιο προσωπικές δημιουργίες του, όπως ο Ψαλιδοχέρης και το Nightmare Before Christmas. Οι τοίχοι είναι γεμάτοι από προσωπικά του σκίτσα, σημειώσεις και σχέδια της κάθε παραγωγής, δίνοντάς σου την αίσθηση ότι βρίσκεσαι μέσα στο προσωπικό του εργαστήριο.
Η έκθεση “The World of Tim Burton” έχει πραγματοποιήσει μια επιτυχημένη παγκόσμια περιοδεία την τελευταία δεκαετία, επισκεπτόμενη 14 πόλεις σε 11 χώρες από το 2014, και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ο τελευταίος προγραμματισμένος σταθμός της περιοδείας. Δεν είναι απλώς ένας φόρος τιμής στον Tim Burton, είναι σαν ένα Λούνα Παρκ για μεγάλους και μικρούς, σαν μια γκοθ γιορτή της δημιουργικότητας και δίνει έμφαση στο πώς κατάφερε να γεφυρώσει τον κόσμο της μαζικής ψυχαγωγίας με την αυθεντική καλλιτεχνική έκφραση. Γιατί δεν τον χαρακτηρίζουν μόνο οι ταινίες του, αλλά και το πάθος του για το σχέδιο, τη μουσική και τη γλυπτική. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι μεγάλο μέρος των εκθεμάτων (περισσότερα από 600 αντικείμενα) προέρχονται από το προσωπικό του αρχείο, μερικά από τα οποία δεν είχαν παρουσιαστεί ποτέ ξανά στο κοινό.
Σύμφωνα με τους διοργανωτές, η έμπνευση για τη διοργάνωση της έκθεσης ξεκίνησε από την ανάγκη να παρουσιαστεί η πολυδιάστατη φύση του έργου του Burton, από τα πρώτα του σχέδια ως μαθητευόμενος animator στη Disney, μέχρι τα αριστουργηματικά του κινηματογραφικά έργα που έχουν αφήσει ανεξίτηλο σημάδι στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα. Οι διοργανωτές συνεργάστηκαν στενά με τον ίδιο για τη δημιουργία της, εξασφαλίζοντας ότι η αισθητική και το ύφος της έκθεσης αντικατοπτρίζουν τη μοναδική του ματιά. Ο καλλιτεχνικός επιμελητής της έκθεσης, Στίβεν Τζόουνς, δήλωσε ότι η προετοιμασία διήρκεσε πάνω από δύο χρόνια, με το προσωπικό αρχείο του Burton να ανοίγει για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα.
Tim Burton, Untitled (Edward Scissorhands), 1990. EDWARD SCISSORHANDS ©1990. 20th Century Studios, Inc. All Rights Reserved.
Untitled (Creature Series). 1994 © Tim Burton
Untitled (Teddy Bear in Paris), 2001. Private Collection © Tim Burton
Ο ίδιος ο Burton έχει περιγράψει την έκθεση ως μια ανασκαφή στο μυαλό του, προσθέτοντας: «Δεν ήταν ποτέ εύκολο για μένα να εξηγώ τη δημιουργική μου διαδικασία. Είναι σαν να περιγράφεις ένα όνειρο, μερικές φορές οι λέξεις δεν αρκούν. Αυτή η έκθεση είναι ο τρόπος μου να δείξω πώς οι ιδέες μου παίρνουν μορφή. Είναι ένα ταξίδι στον τρόπο που βλέπω τον κόσμο και τον εκφράζω μέσα από τις τέχνες. Το πιο όμορφο για μένα είναι όταν οι άνθρωποι αναγνωρίζουν κάτι από τον εαυτό τους στους χαρακτήρες μου. Πάντα ήμουν περιθωριακός. Αν αυτή η έκθεση κάνει κάποιον να νιώσει ότι ανήκει κάπου, τότε πέτυχα αυτό που ήθελα».
Αυτό που σε εντυπωσιάζει κάνοντας βόλτα στις αίθουσες, είναι η ευφάνταστη τρέλα του. Οι χαρακτήρες του (αυτοί οι λεπτοκαμωμένοι, παραμορφωμένοι, θλιμμένοι ήρωες) είναι τόσο εμβληματικοί, που αισθάνεσαι σαν να τους ξέρεις. Από το πρώτο σκίτσο του Ψαλιδοχέρη, που είχε ακόμη τα χαρακτηριστικά ενός αδέξιου εφήβου, μέχρι τα πρόχειρα σχέδια του Corpse Bride, κάθε έργο του δείχνει ότι ο Burton είναι πραγματικά ο κυρίαρχος των παράξενων κόσμων. Δεν φαίνεται να σχεδιάζει, αλλά να αφήνει τη σκοτεινή, θλιμμένη και τρυφερή καρδιά του να ξεχυθεί στο χαρτί. Και όταν στάθηκα μπροστά από τον χώρο που αναπαριστά το ιδιωτικό του στούντιο, εκεί όπου εργάζεται για όλα αυτά, ένιωσα πραγματικά ότι έχω βρεθεί μέσα σε έναν φανταστικό μικρόκοσμο.
Surrounded, 1996, © Tim Burton
Percepto, c. 1996–1997. © Tim Burton
Μια από τις πιο καθηλωτικές ενότητες είναι αφιερωμένη στη διαδικασία παραγωγής των ταινιών του. Οι μακέτες, τα μοντέλα και τα storyboards αποκαλύπτουν πόσο ανατρεπτικός και λεπτολόγος είναι. Τα αυθεντικά μοντέλα από το Nightmare Before Christmas, που βρίσκονται μέσα σε μικροσκοπικές γυάλινες προθήκες, σαν κειμήλια ενός φανταστικού κόσμου, σε προκαλούν να τα χαζεύεις για ώρα προσπαθώντας να μαντέψεις πόσες ώρες χρειάστηκαν για να ζωντανέψουν.
Δίπλα στις μακέτες υπάρχουν βίντεο που δείχνουν πώς έχουν φτιαχτεί οι ταινίες stop-motion, με ποιον βασανιστικά αργό τρόπο οι animators κινούσαν χιλιοστό-χιλιοστό κάθε χαρακτήρα για να καταγράψουν μια απλή κίνηση. Κάπου εκεί, να πω την αλήθεια, με έπιασε ένα δέος για αυτή τη χειροποίητη τέχνη που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ψυχρή, ψηφιακή τεχνολογία.
Όλες οι ταινίες του βρίσκονται εκεί. Ο Σκαθαροζούμης, ο Batman, ο Τσάρλι και το εργοστάσιο της σοκολάτας, το Mars Attacks, η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, ο Dumbo το Ελεφαντάκι και τόσες άλλες. Αλλά και πολλά εμβληματικά κοστούμια, όπως η leather φόρμα για την Catwoman της Μισέλ Φάιφερ από το Batman Returns, το ριγέ φόρεμα της Κριστίνα Ρίτσι από το Sleepy Hollow, το φόρεμα που φορούσε η Τζένα Ορτέγκα ως Wednesday, η τρομερή φορεσιά της Κόλιν Άτγουντ που φόρεσε ο Τζόνι Ντεπ στον Ψαλιδοχέρη, ακόμα και τα τεράστια ψαλιδοχέρια του Σταν Γουίνστον.
Σε όλες τις αίθουσες σημαντικό ρόλο παίζει η διαρρύθμιση, οι λεπτομέρειες, ο φωτισμός αλλά και η μουσική. Οι πρωτότυπες μουσικές συνθέσεις του Ντάνι Έλφμαν, μόνιμου συνεργάτη του Burton, δημιουργούν spooky ατμόσφαιρα, ενώ οι δημιουργοί κουστουμιών, μακετών και set design που έχουν εργαστεί στις ταινίες του συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση των εκθεμάτων έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια εμπειρία που θα κάνει τον επισκέπτη να αισθανθεί ότι μπαίνει μέσα στις ιστορίες του. Κάθε λεπτομέρεια έχει σχεδιαστεί για να προσφέρει μια κινηματογραφική εμπειρία.
Το μεγαλύτερο δώρο του Burton αναμφίβολα είναι η υπενθύμιση ότι η ομορφιά μπορεί να κρύβεται παντού, ακόμα και στα πιο τρομακτικά μέρη, αλλά και το γεγονός ότι ο κόσμος του προσφέρει ένα καταφύγιο σε όσους τόλμησαν ποτέ να νιώσουν μόνοι επειδή ήταν διαφορετικοί. Όπως λέει και ο ίδιος: «Τα σκοτάδια μας είναι το πιο φωτεινό κομμάτι μας, αρκεί να τολμήσουμε να τα κοιτάξουμε».
