Όταν η κοινωνική κρίση τροφοδοτεί την υγειονομική...

Δύο γυνάικες, φορώντας μάσκες, περπατούν μπροστά από μνημείο που είναι τοποθετημένο στην προκυμαία, δίπλα στο λιμάνι, στην Ελευσίνα, Σάββατο 19 Δεκεμβρίου 2020. Σε αυστηρότερα περιοριοριστικά μέτρα βρίσκονται από το πρωϊ της Παρασκευής 18 Δεκεμβρίου για μια εβδομάδα οι δήμοι Ασπροπύργου, Ελευσίνας και Μάνδρας-Ειδυλλίας όπως ανακοίνωσε ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων, Νίκος Χαρδαλιάς. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΛΕΣΙΔΗΣ

Καθώς το δεύτερο κύμα της πανδημίας φαίνεται να φτάνει σε κάμψη, είναι πολλοί όσοι -δικαίως - προβληματίζονται με την καθυστέρηση της κάμψης αυτής μετά το δεύτερο lockdown. Οι ευθύνες της κυβέρνησης Μητσοτάκη σχετικά με την έκταση του δεύτερου κύματος είναι πολλές, και δεν περιορίζονται μόνο στο άνοιγμα του τουρισμού χωρίς επαρκή έλεγχο, αλλά και σε πολλές ακόμη αβελτηρίες που κατέστησαν ακόμα πιο ευάλωτο το δημόσιο σύστημα υγείας και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Η ευκαιρία να αποτελέσει η Ελλάδα τη θετική «ευρωπαϊκή ιδιαιτερότητα» χάθηκε ανεπιστρεπτί. Πλέον αυτό που διακυβεύεται είναι η σταθεροποίηση της κάμψης της πανδημίας και η αποτροπή ενός νέου κύματος έξαρσης μετά την εκ νέου χαλάρωση των μέτρων. Αν και το κείμενο γράφτηκε πριν την πρόσφατη έξαρση του covid 19 στην Δυτική Αττική, τα όσα συμβαίνουν αυτές τις μέρες στην περιοχή, επιβεβαιώνουν πως η απόσταση από την σταθεροποίηση στην έξαρση είναι πολύ μικρή, ειδικά όταν οι εργασιακοί χώροι αφήνονται στην τύχη τους.

Η διαχείριση της πανδημίας, με αυτούς τους όρους, αφήνει στην ελληνική κοινωνία ένα τριπλό αποτύπωμα, που συνδέεται με τα εξής ζητήματα. Πρώτον, με την τραγική διαχείριση του covid-19 καθαυτή, η οποία οδήγησε στις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές που καταγράφονται έως τώρα. Δεύτερον σχετίζεται με το αποτύπωμα που αφήνει συνολικά η διαχείριση αυτή στη δημόσια υγεία, είτε αυτό αφορά την ψυχική υγεία των πολιτών λόγω της πίεσης και του εγκλεισμού είτε την αντιμετώπιση χρόνιων παθήσεων και χειρουργικών εκκρεμοτήτων του πληθυσμού, οι οποίες τέθηκαν σε δεύτερη μοίρα λόγω της, σχεδόν αποκλειστικά, μονοθεματικής λειτουργίας του ΕΣΥ. Τέλος, έχει κοινωνική και οικονομική διάσταση, απόρροια της ισχνής στήριξης των ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων που πλήττονται και κυρίως των πιο εργατικών ή λαϊκών εξ αυτών.

Τα όρια της ατομικής ευθύνης 

Θεωρώντας πως η δημόσια συζήτηση έχει καταδείξει σε μεγάλο βαθμό τα αίτια που προκάλεσαν την εκτίναξη του δεύτερου κύματος στην Ελλάδα, θα θέλαμε να σταθούμε σε ένα από αυτά. Συγκεκριμένα στεκόμαστε στο πώς το οικονομικό και κοινωνικό αποτύπωμα της πανδημίας υπήρξε όχι μόνο ως αποτέλεσμά της αλλά ταυτόχρονα και αίτιο της μαζικής αναζωπύρωσής της – η οποία οδήγησε και στην καθυστερημένη κάμψη του δεύτερου κύματος. Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαβάζουμε στην ηλεκτρονική έκδοση του Economist (28.11.2020), η αποτελεσματικότητα του δεύτερου lockdown στην Ευρώπη, όσον αφορά τον περιορισμό της κινητικότητας, είναι κατά πολύ περιορισμένη σε σχέση με την άνοιξη. Μια ματιά στους δρόμους των ελληνικών μεγάλων πόλεων τις παραδοσιακές «ώρες αιχμής» σε σύγκριση με τον Απρίλη, μπορεί εύκολα να πείσει και τους πιο καχύποπτους για τον περιορισμένο χαρακτήρα αυτής της δεύτερης προσπάθειας ανάσχεσης της επιδημίας.

Πηγή: The Economist

Πριν όμως προτρέξει κάποιος για να δηλώσει ότι «φταίνε οι ανεύθυνοι πολίτες», «δεν τηρούνται τα μέτρα» κ.ο.κ, οφείλουμε να θέσουμε ένα ερώτημα: Με ποιον τρόπο εξασφαλίστηκε το ευ ζειν όλων αυτών (μικρών επιχειρήσεων κι, ακόμα περισσότερο, εργαζομένων) ώστε να συντείνει στην τήρηση των μέτρων οδηγώντας έτσι σε ένα αποτελεσματικότερο lockdown; 

Δύο βασικοί σκόπελοι - που το αφήγημα περί ατομικής ευθύνης ξεπερνά εσκεμμένα- επέδρασαν άμεσα και έμμεσα στην εξέλιξη της κατάστασης. Αφενός είναι ο φόβος για την προδιαγεγραμμένη λιτότητα μετά τη βαθειά ύφεση που καταγράφει η ελληνική οικονομία και η οποία εντάθηκε από την απουσία επαρκούς ενίσχυσης της εργασία. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι η χώρα μας είναι στην δεύτερη θέση της ΕΕ στην απώλεια εισοδημάτων των εργαζόμενων. Η μείωση αυτή επηρεάζει δυσανάλογα όσους βρίσκονται σε χαμηλότερη εισοδηματική θέση και είδαν τις αποδοχές τους να μειώνονται κατά 12% κατά μέσο όρο. Αφετέρου υπάρχει ο φόβος της ανεργίας, όχι μόνο της μελλοντικής αλλά και της άμεσης. Η εργοδοτική αυθαιρεσία, η απουσία κρατικού ελέγχου και άμεσων πρωτοβουλιών προστασίας των εργαζομένων επέτρεψαν σε πολλούς μαζικούς χώρους εργασίας να μετατραπούν σε πεδίο «βουβής» μετάδοσης και διασποράς, όπως χαρακτηριστικά καταγγέλουν σωματεία εργαζομένων στους κλάδους τροφίμων και ποτών ή των εμποροϋπαλλήλων.

Πηγή: Eurostat

Όλα τα παραπάνω διαμόρφωσαν μια συνθήκη αποδοχής της συνύπαρξης  με τον ιό, ακόμη και σε συνθήκες καραντίνας, και τελικά σε μια κατάσταση «ελεγχόμενης» ανοσίας της αγέλης. Ακόμα και μέτρα πολιτικής που πάρθηκαν στα εργασιακά, λειτούργησαν προς αυτήν την  κατεύθυνση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η θέσπιση απλήρωτων υπερωριών ως αντιστάθμισμα στην αναγκαστική απουσία από την δουλεία ύστερα από επαφή με πιθανό κρούσμα, με την οποία τιμωρούνται οι εργαζόμενοι που συμμορφώνονται με τις ιατρικές συστάσεις.

Η προστασία της εργασίας, απαραίτητη προϋπόθεση για την προστασίας της δημόσιας υγείας

Σήμερα γνωρίζουμε πως οι εργασιακοί χώροι αποτελούν την πιο σημαντική εστία διάδοσης του κορωνοϊού. Η βάσιμη αυτή υπόθεση στην αρχή της πανδημίας, αποτελεί πλέον εύρημα επιστημονικών ερευνών, όπως της μελέτης του γαλλικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας συμφώνα με την οποία οι περισσότεροι θύλακες διασποράς του κορωνοϊού εντοπίζονται στους χώρους εργασίας.  Η λογική συνέχεια μιας τέτοιας διαπίστωσης θα ήταν ο κατά προτεραιότητα προσανατολισμός των ενεργειών στην αντιμετώπιση της πανδημίας στους χώρους αυτούς, ιδιαίτερα εφόσον η εργασιακή πραγματικότητα έκανε από την αρχή ιδιαίτερη και πολύ δύσκολη την ελληνική περίπτωση. Η έκταση της εργοδοτικής αυθαιρεσίας, που στους χώρους δουλειάς μεταφράζεται ως το προνόμιο του εργοδότη να κάνει ό,τι θέλει ακόμη και σε συνθήκες πανδημίας, οι επισφαλείς όροι με τους οποίους δουλεύει πολύ μεγάλος αριθμός εργαζομένων, με την διαρκή ανησυχία για την θέση εργασίας του και με ελάχιστα περιθώρια να χάσει έστω και λίγα μεροκάματα, καθώς και η διαχρονική έλλειψη κουλτούρας ασφάλειας και υγείας στην εργασία, σημαίνουν στην πράξη ότι πολύ συχνά απουσιάζει η προληπτική προσέγγιση και η τήρηση των κανόνων.

Δυστυχώς, εννιά μήνες μετά, ο απολογισμός είναι ολοφάνερα αρνητικός. Η καθηγήτρια κ. Βάνα Παπαευαγγέλου, μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων το παραδέχτηκε στην διάρκεια της ενημέρωσης της Παρασκευής 4.12.2020: «Είναι σαφές ότι δεν πάει να σπάσει αυτή η αλυσίδα της μετάδοσης. Η διασπορά στην κοινότητα ήταν και παραμένει μεγάλη και η κινητικότητα του πληθυσμού δεν μειώθηκε όσο στο πρώτο lockdown. Μία πιθανή εξήγηση του συνεχιζόμενου δεύτερου κύματος είναι ότι λόγω της μεγάλης διασποράς στην κοινότητα υπάρχει ένα συνεχές, ας το πούμε, πινγκ-πονγκ μεταξύ των εργασιακών χώρων και της ενδοοικογενειακής διασποράς». 

Η έκταση της εργοδοτικής αυθαιρεσίας ως το προνόμιο του εργοδότη να κάνει ό,τι θέλει ακόμη και σε συνθήκες πανδημίας, οι επισφαλείς όροι με τους οποίους δουλεύει πολύ μεγάλος αριθμός εργαζομένων, καθώς και η διαχρονική έλλειψη κουλτούρας ασφάλειας και υγείας στην εργασία, σημαίνουν στην πράξη ότι πολύ συχνά απουσιάζει η προληπτική προσέγγιση και η τήρηση των κανόνων.

Η απουσία της διάστασης της εργασίας ακόμη και σε πολύ απλές και βασικές πλευρές πολιτικής, όπως για παράδειγμα η μετατροπή του ΣΕΠΕ σε παρακολούθημα της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, είναι εμφανής και πληρώνεται καθημερινά σε ανθρώπινες ζωές. Η αναστροφή αυτής της πορείας είναι ζήτημα κυριολεκτικά ζωής ή θανάτου. Δύο είναι οι κρίσιμοι παράγοντες:  να υπάρξει ουσιαστική και με σχέδιο παρέμβαση για να εξασφαλιστεί η καθολική τήρηση των κανόνων ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας και να δοθούν εργαλεία και δυνατότητες στους εργαζόμενους για να μπορούν να προστατευόσουν τους εαυτούς τους. Είναι επιτακτική ανάγκη να σταματήσουν να έρχονται οι εργαζόμενοι της χώρας αντιμέτωποι με το δίλημμα: υγεία και ασφάλεια ή δουλειά και μισθός.

Τι επιβάλλεται να γίνει:

• Προστασία των εργαζόμενων που πρέπει να μπουν σε καραντίνα λόγω επαφής με πιθανό κρούσμα ή επειδή έχουν νοσήσει. Για όλο το διάστημα της απουσίας τους, οι αποδοχές και οι ασφαλιστικές τους εισφορές να καλύπτονται από το κράτος και να προστατεύονται από απόλυση ή κάθε άλλη βλαπτική μεταβολή των σχέσεων εργασίας τους για έναν χρόνο.
• Δημιουργία ηλεκτρονικής βάσης καταγραφής των εργαζόμενων, που με ιατρική σύσταση μπαίνουν σε καραντίνα, με την πλήρη προστασία των προσωπικών τους δεδομένων. Το μητρώο αυτό είναι απαραίτητο για την προστασία των εργασιακών τους δικαιωμάτων, ενώ πρέπει σε συνδυασμό με τα στοιχεία των κρουσμάτων να αξιοποιηθεί για τον προγραμματισμό του ελεγκτικού έργου του ΣΕΠΕ.
• Δημιουργία ειδικής γραμμής καταγγελιών για φαινόμενα μη τήρησης των κανόνων ασφαλείας και υγείας στους εργασιακούς χώρους. Η προβολή της στα ΜΜΕ και το ισχυρό δημόσιο μήνυμα, ότι η παραβατικότητα δεν θα γίνει ανεκτή, είναι παραπάνω από αναγκαία.
• Αυστήροποιηση του πλαισίου, με αναβαθμισμένες ευθύνες και κυρώσεις για οποιαδήποτε παράλειψη των εργοδοτών που θέτει σε κίνδυνο έκθεσης σε covid-19 τους εργαζόμενους.
• Συνεχής έκδοση εξειδικευμένων υγειονομικών πρωτοκόλλων και υποδείξεων για την ασφάλεια και υγεία των εργαζόμενων. Αξιοποίηση της υποδομής του ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ, για την άμεση ενημέρωση των εργοδοτών.
• Ενεργοποίηση του ΣΕΠΕ, βάσει συγκεκριμένου επιχειρησιακού σχεδιασμού με αξιοποίηση του εργαλείου risk analysis για την κατάλληλη προτεραίοποιηση των ελέγχων και διαρκής επικαιροποίηση ανάλογα με τα αποτελέσματα. Προστασία των Επιθεωρητών Εργασίας με την διενέργεια τακτικών τεστ και την παροχή κατάλληλων μέσων προστασίας.

Επιδιώκουμε να ανοίξουμε αυτή τη συζήτηση ακόμα και τώρα, ενστερνιζόμενοι το φόβο της έξαρσης ενός νέου κύματος και καταδεικνύοντας τη συνειδητή έκπτωση της κυβέρνησης γύρω από την προστασία των εργαζόμενων στους τομείς υγείας και ασφάλειας και όχι μόνο. Ο ερχομός του εμβολίου δεν αποτελεί πανάκεια και η απάντηση στην πολύπλευρη κρίση απαιτεί πολύ μεγαλύτερο εύρος πρωτοβουλιών κοινωνικού χαρακτήρα, από ό,τι μια συζήτηση όπως η παρούσα.