Η διαθήκη του Λέοναρντ Κοέν

«Δεν επιτρέπω ποτέ στα γεγονότα να εμποδίζουν την αλήθεια» είχε πει κάποτε ο Λέοναρντ Κοέν και αυτή η ευφυής ρήση μοιάζει να εσωκλείει ολόκληρη την ουσία του έργου του. Ένα έργο που δεν έπαψε ποτέ να αναβλύζει θαυμαστές ιδέες, όμορφους στίχους, κάποια σοφή αποστροφή για τη ζωή, την καθημερινότητα που κρύβει υπέροχα μυστικά και τα οποία αν τα κοιτάξεις από την κατάλληλη γωνία - απλώς σου αποκαλύπτονται! Και, φυσικά, ποτέ δεν ήταν -ούτε θα είναι- τόσο απλό όσο το κάνει να φαίνεται.

Συγγραφέας, συνθέτης, τραγουδιστής και ποιητής, με την τελευταία αυτή ιδιότητα να αποτελεί τον κοινό παρονομαστή όλων των καλλιτεχνικών του ενασχολήσεων, ο Λέοναρντ Kοέν (1934-2016) μάλλον δύσκολα συνοψίζεται. Πάντως, σε ολόκληρη την καλλιτεχνική του διαδρομή προσπάθησε να ανακαλύψει την αλήθεια κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, να την ανιχνεύσει και να την αποτυπώσει.

Μέσα από μία προσέγγιση άμεση, τρυφερή, θλιμμένη, ενίοτε ειρωνική και αμετάκλητα λατρευτική μας μιλάει -χαμηλόφωνα- για το ερωτικό πάθος, τη μυστηριώδη σαγήνη που ασκούν οι γυναίκες, την θλίψη του θανάτου, τη μελαγχολία της μοναξιάς, την παρηγοριά της θρησκείας, την ελπίδα που δεν παύει να επανέρχεται ή να αναβάλλεται. Και όλα αυτά, δημιουργώντας ένας πολυδιάστατο έργο εξαιρετικής σημασίας.

Πράγματι, το ασυνήθιστο ταλέντο του δεν θα αργούσε να βρει μία διέξοδο: Το 1956 θα δημοσιεύσει την πρώτη του ποιητική συλλογή «Let Us Compare Mythologies» με την οποία στρέφεται εξαρχής στην ουσιωδέστερη διερεύνηση της σχέσης του με την άμεση εμπειρία. Στην πραγματικότητα, αυτή η συλλογή περιέχει εν ψήγματι το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα του κάθε σημαντικού έργου: Το βαθύτατα προσωπικό βίωμα που καταφέρνει και μετουσιώνεται σε συλλογικό.

Ώσπου, μερικά χρόνια μετά, το 1963, εκδίδεται το ημιαυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα «Το αγαπημένο παιχνίδι» - μία υποδειγματική εισαγωγή στον κόσμο του ποιητή: Στην ουσία, το βιβλίο αυτό αποτελεί μια εξομολόγηση στη γυναίκα της ζωής του, την οποία όμως την εγκατέλειψε αφού αδυνατούσε να φανταστεί τον εαυτό του κοινωνικά ενσωματωμένο με γυναίκα και δουλειά.

Το πεζογράφημα εξιστορεί διαδοχικά την παιδική ηλικία, την εφηβεία, την πρώτη νιότη και την ενηλικίωσή του. H γυναίκα θα γίνει και πάλι για αυτόν, το κέντρο γύρω από το οποίο στροβιλίζονται τα πάντα. Πάνω απ' όλα, ωστόσο, το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί και μία συναρπαστική μύηση στον κόσμο του ποιητή και τροβαδούρου, έναν κόσμο όπου ποίηση και μουσική αλληλοσυμπληρώνονται, με τα ποιήματά του να είναι τόσο μουσικά, όσο και υποβλητικά, αλλά και τους στίχους των τραγουδιών του να είναι ποιήματα που λειτουργούν μέσω της μουσικής. Την ίδια χρονιά ο Λέοναρντ Kοέν ανακαλύπτει την Ύδρα, όπου και εγκαθίσταται.

Εκεί, στο μικρό ελληνικό νησί, ερωτεύεται την Νορβηγίδα Μαριάννε Γιένσεν, τη γυναίκα που σημάδεψε τη ζωή και την τέχνη του. Η τυχαία συνάντηση θα αποδειχτεί η αρχή μιας παθιασμένης σχέσης, που θα διαρκέσει όλη την δεκαετία του εξήντα. Είναι τα χρόνια στα οποία ο Κοέν θα δει την καριέρα του ως τραγουδοποιού να απογειώνεται και θα συνθέσει ένα από τα ομορφότερα τραγούδια αγάπης, το «So Long, Marianne», για τη Μαριάννε. Παράλληλα, συνεχίζει να γράφει ποιήματα καθώς και ένα μυθιστόρημα: το «Υπέροχοι απόκληροι» (1966), με το οποίο θα γνωρίσει παγκόσμια επιτυχία.

H λογοτεχνική καταξίωση, παραταύτα, δεν ήταν ικανή να του εξασφαλίσει τα προς το ζην και έτσι, το 1967, αποφασίζει να μετακομίσει στην Αμερική και να αφοσιωθεί στην μουσική - με τη γνωστή σε όλους επιτυχία: τα κομμάτια του, γενικότερα, από το «Σουζάν» μέχρι το «Famous Blue Raincoat», συνταιριάζουν τη σκοτεινότητα του νοήματος και τη μελαγχολία του συναισθήματος, με την ακριβή αποτύπωση μιας εμπειρίας. Πίσω, όμως, από την προσεκτικά σκηνοθετημένη απλότητα των συνθέσεών του κρύβονται συχνά οι συνδυασμοί των πιο απρόσμενων συνειρμών.

Ο λόγος για έναν δημιουργό που διαθέτει την ξεχωριστή ικανότητα να συνταιριάζει εικόνες και σύμβολα του παρελθόντος, με τη δραματικότητα της σύγχρονης καθημερινότητας. Αλλά, σε κάθε περίπτωση, οι ποιητικές περιδινήσεις του στρέφονται σταθερά γύρω από ένα ασίγαστο ερωτικό πάθος και μια λεπτή διαπεραστική θλίψη που μοιάζει να εμμένει και να μην εκτονώνεται.

Η παρούσα εξαιρετική έκδοση με τίτλο «Η φλόγα - Ποιήματα, στίχοι και επιλογές από τα σημειωματάρια», έρχεται να αποτίσει έναν ύστατο φόρο τιμής σε αυτόν τον απαράμιλλο καλλιτέχνη. Πρόκειται -κυριολεκτικά- για το τελευταίο βιβλίο με ποιήματα και τραγούδια που ετοίμασε ο Κοέν με σκοπό να εκδοθεί μετά τον θάνατό του. Γνώριζε ότι δεν του μένουν πολλοί μήνες ζωής και, όπως γράφει στον πρόλογο του ο γιος του Άνταμ, το βιβλίο αυτό ήταν «ο μοναδικός του σκοπός και η ανάσα του μέχρι το τέλος».

Περιλαμβάνει: Εξήντα τρία ποιήματα που είχε ξεχωρίσει προσεκτικά από έναν όγκο αδημοσίευτου έργου πολλών δεκαετιών. Ποιήματα που έγιναν τα τραγούδια των τελευταίων τεσσάρων άλμπουμ του. Μια επιλογή από τα ανέκδοτα σημειωματάρια του - διάφορα χαρτάκια που βρίσκονταν παντού (ακόμα και στο ψυγείο, όπως μαρτυρεί ο γιος του). Τον λόγο του στην απονομή του ισπανικού Βραβείου του Πρίγκιπα των Αστουριών. Αυτοπροσωπογραφίες και ποικίλα σκίτσα του Κοέν. Άλλωστε, ο ίδιος ήταν που ήθελε να μπουν μερικές από τις πάρα πολλές ζωγραφιές του. Απλώς δεν πρόλαβε να το κάνει και το έπραξαν οι επιμελητές με βάση τα όσα είχαν συζητήσει μαζί του. Σε όλα αυτά, πρόσθεσαν και τα μέιλ που αντάλλαξε με έναν φίλο του την τελευταία ημέρα της ζωής του.

Με άλλα λόγια, εδώ έχουμε μία έκδοση-ντοκουμέντο που μέσα από τις ποικίλες σκέψεις, ιδέες, ψιθυριστές εκμυστηρεύσεις και παραδοχές, αποτελεί μια άτυπη καταγραφή των εμπνεύσεων και -εν μέρει- των προϋποθέσεων πίσω από το έργο αυτού του χαρισματικού καλλιτέχνη που ανακάλυπτε και έφερνε στην επιφάνεια, παντού, την ποίηση. Και κάτι ακόμα: εάν το ζητούμενο της ποίησης είναι να μας αποκαλύπτει αυτό που υπάρχει μπροστά μας και συνήθως μας διαφεύγει, που δεν το προσέχουμε, τότε σίγουρα ο Λέοναρντ Κοέν θα ξεχωρίζει πάντα για την ιδιοφυή απλότητα με την οποία, κάποτε, διερωτήθηκε: «Πόσα φύλλα πρέπει να μαζευτούν, για να καταγράψουν τον άνεμο;»...

Λέοναρντ Κοέν
«Η φλόγα - ποιήματα, στίχοι και επιλογές από τα σημειωματάρια»
Μετάφραση: Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης
Εκδόσεις: Gutenberg
Σελίδες: 389 

Βιβλία στη Βιτρίνα 

Γιάννης Σκαραγκάς
«Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο»
Εκδόσεις: Κριτική
Σελίδες: 344 

Αθήνα 1930. Μέσα στη δίνη του αμερικανικού κραχ και της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη, η Ελλάδα αναζητά ένα νέο δάνειο. Η πόλη προσπαθεί ακόμα να αφομοιώσει τα κύματα των προσφύγων και να αντιμετωπίσει το καινούργιο έγκλημα. Ο Φιλότιμος Βάκχος, ως κοσμικογράφος στα «Αθηναϊκά Νέα», ξέρει πολύ καλά πώς να φυλάει μυστικά αλλά και πώς να τα ξετρυπώνει. Όταν ο Αμερικανός επιχειρηματίας και σύζυγος της αδελφικής του φίλης ζητάει τις υπηρεσίες του, ο Βάκχος δεν υποπτεύεται τον κίνδυνο. Μια ομάδα επιχειρηματιών έχει βάλει στόχο τον υποδιοικητή της Αστυνομικής Διεύθυνσης και αναθέτει στον Βάκχο να συγκεντρώσει ενοχοποιητικά στοιχεία για την παράνομη δράση του. Η έρευνά του θα τον φέρει σε επαφή με τον κόσμο της νεοσύστατης κινηματογραφικής παραγωγής στην Ελλάδα και τον χώρο του ρεμπέτικου και του περιθωρίου. Όταν ανακαλύπτει, όμως, ένα δίκτυο ανδρικής πορνογραφίας που απειλεί τις υπολήψεις ισχυρών ανδρών του πολιτικού και οικονομικού βίου, είναι μάλλον αργά για να ξεφύγει.

Παναγιώτης Βλάχος
«Αλλαγή φρουράς»
Εκδόσεις: Κέδρος
Σελίδες: 456 

Μια παρέα φίλων ιδρύει την Κοινωνία των Μεταφραστών. Το 1968 ζουν στο Παρίσι. Το 1985 περιπλανιούνται στην Πατησίων. Το 2018 βρίσκονται στο Au Revoir, Σεν Μισέλ και Πατησίων γωνία. Επιμένουν ότι ανήκουν στα απόνερα της γενιάς των μεγάλων αφηγήσεων, ότι θέλουν να γίνουν η φωνή όσων δεν χώρεσαν σε αυτές - η μνήμη των ξεχασμένων πραγμάτων. Η Κοινωνία των Μεταφραστών θα γίνει ο τόπος συνάντησης των διαφορετικών επιλογών, που θα χλευάζει κάθε κανονικότητα. Θα αποτελέσει μια προσδοκία. Ωστόσο, όλοι οι άνθρωποι έχουν ιστορία. Μια ιστορία που τους αρέσει να λένε, μιαν άλλη που αποσιωπούν, αλλά και εκείνη την ιστορία που δεν έπραξαν.