Αν και τα ίχνη της εντοπίζονται στα βάθη του χρόνου, στην ουσία η επιστημονική φαντασία διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Οι νέες ιδέες και οι κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας, θα έφερναν μία άνευ προηγουμένου ανακατάταξη και αλλαγή στη ζωή των ανθρώπων, προσφέροντας ένα ανεκτίμητης αξίας υλικό στη λογοτεχνία.
Και, πράγματι, το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος θα αποτύπωνε διεξοδικά την τάση του σύγχρονου ανθρώπου να ξεπεράσει τον εαυτό του, πραγματοποιώντας το απίθανο, το παράξενο, το θαυμαστό και το αδύνατο - στο παρόν και πολύ περισσότερο, βέβαια, στο μέλλον.
Μία από τις πλέον χαρακτηριστικές προκλήσεις των συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας είναι η δραπέτευση από τους περιορισμούς της «γήινης φυλακής» και η εξερεύνηση του διαστήματος. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η ιστορία αυτών των ταξιδιών δεν είναι κάτι καινούργιο: Ήδη ο Λουκιανός, κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα, με τα μυθιστορήματά του «Αληθινή ιστορία» και «Ικαρομένιππος» αποστέλλει τους ήρωές του στο φεγγάρι, ενώ στον 3ο μ.Χ. αιώνα ο Ψευδο-Καλλισθένης με «Το μυθιστόρημα του Αλεξάνδρου», θα στείλει και αυτός τον θρυλικό κατακτητή στη σελήνη, στους ουρανούς, σε μυθικούς κόσμους, φέρνοντάς τον σε επαφή με υπεργήινα πλάσματα.
Από τον Ίκαρο, τον προφήτη Ιεζεκιήλ, τον Λουκιανό και μέχρι τις μέρες μας, οι προτάσεις -από τους λογοτέχνες- τέτοιων διαστημικών ταξιδιών διαδέχονται η μία την άλλη σε επινοητικότητα. Και πίσω απ’ όλα αυτά, μοιάζει να κρύβεται ο ανομολόγητος πόθος της επιστροφής στην Πρώτη Αρχή.
Κάπως έτσι, ο Αριόστο (1474-1533) στον «Μαινόμενο Ορλάνδο» τού 1516, βάζει τον ιππότη Αστόλφο να ταξιδέψει στο φεγγάρι με το ίδιο άρμα που ανέβηκε στους ουρανούς ο προφήτης Ηλίας, ο Φράνσις Γκόντουιν (1562-1630) στο μυθιστόρημά του «Άνθρωπος στο φεγγάρι» δημιουργεί μια πτητική μηχανή από τα απομεινάρια ενός ναυαγισμένου πλοίου, ενώ ο Σιρανό ντε Μπερζεράκ (1619-1655) με το έργο του «Τα έθνη και οι αυτοκρατορίες του ήλιου» κατασκευάζει μία διαστημική μηχανή τέτοιας έμπνευσης, που ο Άρθουρ Κλαρκ θα θεωρούσε τον συγγραφέα ως προφήτη-εφευρέτη των σύγχρονων Τζετ! Πιο κοντά στην πραγματικότητα βρίσκεται το διαστημόπλοιο του Ιουλίου Βερν (1828-1905): Στο «Από τη Γη στη Σελήνη» (1865) οι αστροναύτες φτάνουν εκεί, με τον ίδιο περίπου τρόπο που έφτασε και ο «Απόλλων 8» το 1968.
Σταδιακά, κεντρικές ιδέες των έργων της σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας γίνονται η εξέλιξη των ειδών και ο επόμενος κύκλος του ανθρώπου – όπως συμβαίνει στο μυθιστόρημα «Σλαν» του Βαν Βογκτ, το 1940 ή στο «Πέρα απ’ το ανθρώπινο» του Θίοντορ Στάρτζον, το 1953. Όσο για τους εξωγήινους, είναι ένα άλλο προσφιλές θέμα της επιστημονικής φαντασίας, με τη μορφή και τη συμπεριφορά τους να ποικίλλει: Οι εξωγήινοι του Χ. Τζ. Γουέλς στον «Πόλεμο των Κόσμων» (1898) είναι εχθρικά τέρατα που θέλουν να κατακτήσουν τη Γη, εκείνοι του Στάνισλαβ Λεμ στο «Σολάρις» (1961) είναι υπερδιάνοιες που αγωνίζονται λόγω ιδιοσυστασίας να δημιουργήσουν την πολυπόθητη επαφή, ενώ του Άρθουρ Κλαρκ ανώτεροι φρουροί μιας παιδικής ανθρωπότητας.
Ώσπου, το 1965 εκδόθηκε το μυθιστόρημα-σταθμός στην εξέλιξη αυτού του λογοτεχνικού είδους με τίτλο «Ντιουν», του Φρανκ Χέρμπερτ. Σε αυτό, η πλοκή αν και διαδραματιζόταν στο απώτατο μέλλον, σε έναν Γαλαξία αποικισμένο από τους ανθρώπους και πλημμυρισμένο με παράξενα μηχανήματα, δεν δίνεται έμφαση στις θετικές επιστήμες αλλά στην κοινωνιολογία, στη φιλοσοφία, στην οικολογία και στην ψυχολογία. Η επιρροή του θα αποδεικνυόταν καταλυτική.
Την ίδια εποχή, η επιστημονική φαντασία παύει να απασχολεί μόνο τη λογοτεχνία, με αποκορύφωμα την κινηματογραφική διασκευή -το 1968- δύο μυθιστορημάτων με ευρύτατη επιτυχία: το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ που βασιζόταν στο ομώνυμο βιβλίο του Άρθουρ Κλαρκ και ο «Πλανήτης των πιθήκων» με πρωταγωνιστή των Τσάρλτον Ίστον. Σύντομα, αυτό το αρχικά λογοτεχνικό είδος εξαπλώνεται και στα κόμικς της Δύσης - πέρα από τις συνηθισμένες ιστορίες υπερηρώων.
Όταν, λοιπόν, εμφανίστηκε «Το Ινκάλ» -το 1980- σε σενάριο Αλεχάντρο Χοδορόφσκι και σχέδιο Μοέμπιους, θα επαναπροσδιοριζόταν η επιστημονική φαντασία σε τέτοια έκταση, ώστε έπειτα από αυτή την σειρά κόμικς τίποτα δεν θα ήταν πια το ίδιο: Δεν είναι μόνο το έργο εκείνο που ενέπνευσε σκηνοθέτες όπως οι Τζορτζ Λούκας και Ρίντλεϊ Σκοτ. Αλλά ένα εγχείρημα πολύ μπροστά από την εποχή του, το οποίο θα επηρέαζε αρκετές γενιές σχεδιαστών και σεναριογράφων.
Moebius και Jodorowsky
Το Ινκάλ (Α΄ και Β΄ μέρος)
Μετάφραση: Χρήστος Τσέλιος
Εκδόσεις: Anubis
Σελίδες: 154 και 156
Το κεντρικό πρόσωπο είναι ο ντετέκτιβ Τζον Ντιφούλ, σε ένα πολύ μακρινό μέλλον, που άθελά του εμπλέκεται σε μια συνωμοσία γαλαξιακών διαστάσεων και καλείται -πάλι, ενάντια στη θέλησή του- να γίνει σωτήρας της ανθρωπότητας. Όλα ξεκινάνε όταν πέφτει στα χέρια του το Ινκάλ, ένας αρχαίο μυστικιστικό τεχνούργημα με υπερκόσμιες ιδιότητες. Η ένωση του Μαύρου Ινκάλ, με το Ινκάλ του Φωτός (το οποίο έχει στα χέρια του ο Ντιφούλ) είναι ικανή να δώσει στον κάτοχό τους τα κλειδιά του Σύμπαντος: στους εξωγήινους Μπεργκ την ευκαιρία για εκδίκηση απέναντι στους ανθρώπους, στους επαναστάτες του Αμόκ την εξουσία και στους Τεχνοπάπες που διαχειρίζονται την τεχνολογία του Γαλαξία, τη δυνατότητα να καταστρέψουν τα πάντα.
Η ιστορία του ευφάνταστου Jodorowsky είναι σχεδόν τρελή, η πλοκή ενίοτε φρενήρης. Αλλά, δύσκολα μπορεί κανείς να δει τόση «στρυμωγμένη» επινοητικότητα: Εδώ, ο ιδιοφυής Moebius ξεπερνάει ακόμα και τον εαυτό του αποθεώνοντας σχεδιαστικά το εγχείρημα, με αποτέλεσμα ετούτο το ποικιλοτρόπως επιδραστικό αριστούργημα.
Σε αυτό, αναμειγνύονται μία πλειάδα από ετερόκλητα στοιχεία, όπως τα Ταρώ, η ψυχεδέλεια, η απειλή του τέλους του σύμπαντος, εξωγήινοι, ιερείς, αντάρτικες ομάδες, επαναστάτες, μονομάχοι, φουτουριστικά ναρκωτικά, μεσσιανικές μορφές, προφήτες, παρακμιακοί ευγενείς, ο κόσμος, η Ιστορία, οι δυστοπικές πόλεις του μέλλοντος, η γενετική χειραγώγηση, μεταμορφώσεις της συνείδησης και της ύλης – όλα αποτυπωμένα με το αξεπέραστο σχέδιο του Moebius.
Παράλληλα, είναι μία άγρια σάτιρα με σχόλια για τη μαζική κατανάλωση ψυχαγωγίας, τη διαφθορά και τη σπατάλη, το πολιτιστικό κενό, με την επιστήμη και την τεχνολογία να μην αντιμετωπίζονται πάντοτε ευνοϊκά και συχνά να αντιπαραβάλλονται με την αγάπη, την πνευματικότητα και την ανάγκη για έναν άλλο τρόπο ζωής.
Η αφήγηση συνολικά είναι απρόβλεπτη, το ενδιαφέρον δεν χάνεται στιγμή, ο αναγνώστης γοητευμένος, κάποτε ζαλισμένος από τους υψηλούς ρυθμούς, δεν καταφέρνει να γνωρίσει αρκετά κάποιους από τους χαρακτήρες, ούτε καταλαβαίνει ακριβώς πώς είναι να ζεις στον κόσμο του Τζον Ντιφούλ. Αλλά δεν νοιάζεται ιδιαίτερα που η πλοκή δεν προχωράει γραμμικά, τον αφορά και η παραμικρή επιμέρους εξέλιξη, το ξανακοίταγμα, η επιστροφή σε μερικά καρέ πίσω – πρόκειται για έναν θρίαμβο της τέχνης των κόμικς.
Όπως όλα τα περίτεχνα έργα του Moebius, έτσι και αυτό, είναι ένας λαβύρινθος με αμέτρητους διαδρόμους, οι οποίοι άλλοτε διασταυρώνονται και άλλοτε αποκλίνουν. Μπορείς έκπληκτος να ακολουθήσεις διαφορετικές διαδρομές, καταλήγοντας είτε στο ίδιο σημείο, είτε κάπου αλλού - χωρίς ποτέ να αισθάνεσαι ότι έχασες το νόημα της αφήγησης, την θαυμαστή αλληλουχία των εικόνων με τις οποίες, ωστόσο, σε έχει ήδη προσηλυτίσει - σε έχει καθηλώσει. Αυτή είναι, εν τέλει, η μαγεία της τέχνης του…
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
Και μαζί η άνοιξη
Μετάφραση: Θάνος Καραγιαννόπουλος
Εκδόσεις: Οξύ
Σελίδες: 144
Ο βραβευμένος με Πούλιτζερ, Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, ήταν ανάμεσα στις μορφές που πρωτοστάτησαν στην επανάσταση της ποίησης του προηγούμενου αιώνα. Κατάφερε με το έργο του να εκφράσει την ουσία της σύγχρονής του αμερικανικής ζωής, χρησιμοποιώντας μια ποιητική γλώσσα που αντικατοπτρίζει το ρυθμό της. Απεικονιστής στις καταβολές του και ισόβιος φίλος τού Έζρα Πάουντ, αποτέλεσε ηγετική μορφή του μοντερνισμού στην ποίηση και υπήρξε μέντορας πολλών ποιητών. Το έργο του επηρέασε καθοριστικά τους ποιητές της Γενιάς των Μπιτ. Μάλιστα, ο Άλλεν Γκίνσμπεργκ έγραψε γι’ αυτόν ότι «ήταν ο μόνος από τους μεγάλους ποιητές με όμορφη ψυχή και ο μόνος που κατάφερε να μείνει πιστός στην ανθρωπιά του».
Ρετούς
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 168
Αθήνα. Κυψέλη. Δώμα σε ταράτσα. Πρώτοι μήνες του κορονοϊού. Μια γυναίκα μόνη σε καραντίνα. Παίζει σκάκι με αντίπαλο τον Χρόνο και τα αόρατα γίνονται ορατά καθώς εισβάλλει το παρελθόν. Τα πρόσωπα στην παλιά φωτογραφία ζωντανεύουν και ζητούν εξηγήσεις. Στον καθρέφτη η Ρετούς βλέπει τον άλλον της εαυτό. Σπαράγματα ζωής την οδηγούν στην τρύπα όπου έπεσε η Αλίκη για να φτάσει όχι στη Χώρα των Θαυμάτων αλλά στη Χώρα του Χτες, εκεί όπου σκοτεινά μυστικά κρύβονται σε μια κόκκινη γόβα στιλέτο, στις ανίερες ζωγραφιές μιας επαναστάτριας Παναγίας, σε ήχους ονείρων, αινιγματικές φράσεις, ξεχασμένες οσμές και σκόνη απ’ τη Σαχάρα, σ’ έναν «τρυφερό» Οιωνό, κι όλα αυτά υπό το βλέμμα μιας συμμορίας παπαγάλων που αναγγέλλει παλιές καταστροφές…
Παλιές και νέες χώρες
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 400
Στα 1885 ένας άνδρας και μια γυναίκα συναντιούνται στην οθωμανική Θεσσαλονίκη. Ένα άνοστο αστείο, κάποια βλέμματα και αρκετά μυστικά είναι αρκετά για να ξεκινήσει μια ερωτική σχέση ανάμεσα σε έναν αφελή κι ονειροπόλο άνδρα και σε μια δυναμική γυναίκα. Στην Αθήνα βασιλεύει ο Γεώργιος ο Α΄, στην Ερμούπολη το εμπόριο και στη Θεσσαλονίκη η ομίχλη. Οι δυο τους θα ταξιδέψουν στην παλιά Ελλάδα κι αργότερα θα επιστρέψουν στους τόπους αυτούς, που χρόνια αργότερα, μέσα από το ζεστό αίμα των πολέμων, θα ονομαστούν Νέες Χώρες. Το «Παλιές και νέες χώρες» είναι ένα μυθιστόρημα στα χρόνια της μπελ επόκ, της εποχής που ονομάστηκε χαρισάμενη από τους έχοντες πλούτο και δύναμη. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αφορά αυτές τις γυναίκες που ασφυκτιούν από το κοινωνικό περιλαίμιο, τους αθώους άνδρες, τις άφωνες υπηρέτριες, τον Ιούλιο Βερν και τα βιβλία του.
Η κούκλα
Μετάφραση: Βίκυ Αλυσσανδράκη
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 560
Πέντε χρόνια πριν μια μητέρα με την κόρη της και έναν οικογενειακό φίλο ανοίγονται με μια μικρή βάρκα για ψάρεμα. Το μόνο που πιάνουν στα δίχτυα τους, όμως, είναι μια κούκλα γεμάτη κοχυλάκια και φύκια. Η όψη της είναι τρομακτική. Η μητέρα υποκύπτει στις παρακλήσεις της κόρης της να την κρατήσουν. Το επόμενο πρωί η μητέρα θα είναι νεκρή και η κούκλα εξαφανισμένη. Στο παρόν ο ντετέκτιβ Χούλνταρ βρίσκεται πάνω σε ένα σκάφος, αναζητώντας ανθρώπινα οστά στον βυθό της θάλασσας. Όταν τα εντοπίσει θα χρειαστεί τη βοήθεια της Φρέιγια για την ταυτοποίηση του νεκρού. Καθώς το μυστήριο πυκνώνει, ο Χούλνταρ αρχίζει να ερευνά και τον φόνο ενός άστεγου, ενώ η Φρέιγια καταπιάνεται με μια υπόθεση παιδικής κακοποίησης. Σύντομα θα αποδειχτεί ότι οι υποθέσεις σχετίζονται μεταξύ τους. Το κλειδί το κρατάει το κορίτσι, που ήθελε εκείνη την κούκλα. Και που τώρα πια αγνοείται. Είναι το πέμπτο βιβλίο της σειράς με πρωταγωνιστές τον επιθεωρητή Χούλνταρ και την ψυχολόγο Φρέιγια, από την «βασίλισσα του του ισλανδικού crime fiction».
