Πρόγραμμα Νεανικής Συμμετοχής YES: Ένα μεγάφωνο στα χέρια των εφήβων
Ζούμε στην εποχή των ειδικών. Για κάθε ζήτημα που απασχολεί την κοινή γνώμη εμφανίζεται και ο αντίστοιχος σχολιασμός από κάποιον ειδήμονα. Τι ισχύει όμως για θέματα που αφορούν την καθημερινότητα και το μέλλον των εφήβων; Θα μπορούσαν οι ίδιοι οι έφηβοι να θεωρηθούν «ειδικοί» στη ζωή τους;
Σύμφωνα με την Λενιώ Καψάσκη, διευθύντρια υλοποίησης του προγράμματος της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών & Εφήβων, «ο τρόπος που λειτουργούμε σε επαγγελματικό, κοινωνικό και διαπροσωπικό επίπεδο θέτει τους λίθους πάνω στους οποίους οι σημερινοί έφηβοι θα κληθούν να περπατήσουν ως ενήλικες. Αποφάσεις που δεν λειτουργούν υπέρ τους θα τους φέρουν αντιμέτωπους με περίπλοκες καταστάσεις, δημιουργώντας ένα ντόμινο επιπτώσεων στην κοινωνία του μέλλοντος».
Χρειάζεται, λοιπόν, οι έφηβοι να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση της ζωής τους; Κατά πόσο είναι απαραίτητο να τους δίνεται βήμα για θέματα που αφορούν τον κόσμο που πρόκειται να παραλάβουν;
Σύμφωνα με το άρθρο 12 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η ακρόαση της γνώμης των παιδιών και των εφήβων αποτελεί υποχρέωση όλων των Συμβαλλόμενων Κρατών. Κατανοώντας τη σημασία των παραπάνω, η Πρωτοβουλία για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων – που εντάσσεται στο πλαίσιο της Διεθνούς Πρωτοβουλίας για την Υγεία (ΔΠΥ) του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) – προχώρησε στον σχεδιασμό μιας ειδικής δράσης για την ενδυνάμωση της φωνής των εφήβων. Πρόκειται για το βασισμένο σε διεθνείς προδιαγραφές και πρακτικές, Πρόγραμμα Νεανικής Συμμετοχής – YES.
«Mην μου λες να χαλαρώσω!»
Το Πρόγραμμα - YES, έχοντας ως πρωταρχικό στόχο την ενεργητική ακρόαση των απόψεων των εφήβων, δημιούργησε έναν πυρήνα Εφηβικών Συμβουλευτικών Ομάδων αρχικά στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα και την Αλεξανδρούπολη, και φέτος και στο Ηράκλειο Κρήτης.
Συντονιστής του προγράμματος είναι ο Γιώργος Μόσχος, πρώην Συνήγορος του Παιδιού στην ανεξάρτητη αρχή Συνήγορος του Πολίτη, σύμφωνα με τον οποίο «πρώτος στόχος του προγράμματος είναι να αναπτυχθούν κοινοί κώδικες επικοινωνίας ανάμεσα στα παιδιά και να καλλιεργηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης έτσι ώστε να μπορούν να μιλούν και να εκφράζονται ελεύθερα. Έπειτα, το υλικό που συλλέγουμε συζητείται με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας της Πρωτοβουλίας, παρουσιάζεται δημόσια μέσω του ιστοχώρου της και αξιοποιείται στις επιμορφώσεις εκπαιδευτικών της Πρωτοβουλίας».
Τι ακριβώς όμως είναι οι Εφηβικές Συμβουλευτικές Ομάδες YES;
«Πρόκειται για ομάδες διαβούλευσης και διαλόγου, οι οποίες αποτελούνται από εφήβους 13 έως 17 ετών» εξηγεί ο κύριος Μόσχος επισημαίνοντας πως στo πλαίσιό τους δεν παρέχονται συμβουλευτικές υπηρεσίες, ούτε πραγματοποιούνται κλινικές παρεμβάσεις. Ο σκοπός τους είναι η παροχή ενός ασφαλούς και δομημένου χώρου που προάγει τη συζήτηση και τη δημιουργική σκέψη. Αποτελούνται από 20 ως 25 εφήβους που φοιτούν σε διαφορετικά σχολεία, με διαφορετικές εμπειρίες και ανάγκες, έτσι ώστε να λάβουμε υπόψη την οπτική τους αλλά και να συνδεθούμε με τη βοήθεια των εκπαιδευτικών – συνεργών τους με τα σχολεία τους και με άλλα πλαίσια στα οποία αυτοί συμμετέχουν.
Κεντρικός άξονας του YES είναι η ψυχική υγεία. «Αυτό σημαίνει πως οι έφηβοι έχουν δεσμευτεί να συναντιούνται μία φορά τον μήνα προκειμένου να εκφράσουν τις απόψεις τους για ζητήματα που αφορούν την ψυχική υγεία» επισημαίνει ο κύριος Μόσχος, προσθέτοντας: «Το θέμα που επιλέχθηκε κατά τη πρώτη χρονιά πιλοτικής λειτουργίας των Εφηβικών Συμβουλευτικών Ομάδων ήταν το Άγχος και το Στρες στους Εφήβους, ή όπως επίσης ονομάστηκε: Μην μου λες να χαλαρώσω!»
Έφηβοι εν δράσει
Τον Ιούνιο του 2022, πραγματοποιήθηκε ένα εισαγωγικό εργαστήριο νεανικής διαβούλευσης με σκοπό το brainstorming γύρω από την οργάνωση του προγράμματος. Οι έφηβοι είχαν την ευκαιρία να εκφράσουν τις επιθυμίες και προσδοκίες τους από τη δράση, αλλά και να συζητήσουν τους βέλτιστους τρόπους διαμόρφωσης του προγράμματος. Με την επιτυχή ολοκλήρωση του εργαστηρίου εκπληρώθηκε για πρώτη φορά και η υπόσχεση του προγράμματος να δίνει βήμα στους εφήβους, οι ιδέες των οποίων αποτέλεσαν τελικά τον πυρήνα του.
Οι πρώτες συναντήσεις των ομάδων πραγματοποιήθηκαν τον Δεκέμβριο του 2022 σε κέντρα ημέρας και δημιουργικής απασχόλησης, σχολικούς χώρους και δημοτικές βιβλιοθήκες των πόλεων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Η κάθε ομάδα συντονιζόταν από δύο υπεύθυνους, έναν συντονιστή με εμπειρία στην εμψύχωση εφηβικών ομάδων, και έναν διευκολυντή, άτομο συνήθως νεότερης ηλικίας και πιο κοντά στον τρόπο επικοινωνίας των εφήβων. Υπήρχε συνεργασία και με ειδικούς ψυχικής υγείας, μέλη του δικτύου της Πρωτοβουλίας για την Υγεία, οι οποίοι με τη σειρά τους συμμετείχαν ανά διαστήματα στις ομάδες συζητώντας με τους εφήβους.
«Κομβικό στοιχείο για τη λειτουργία τέτοιων ομάδων είναι η διαρκής υποστήριξη, ενδυνάμωση και επιμόρφωση των ενηλίκων, εμψυχωτών και εκπαιδευτικών», συνεχίζει ο κ. Μόσχος, «Εμείς το επιχειρήσαμε με τακτικές εβδομαδιαίες συναντήσεις όλων των συντονιστών και με πολλές επικοινωνίες με τους εκπαιδευτικούς – συνεργούς των εφήβων μας».
Από τον Ιανουάριο του 2023, οι Εφηβικές Συμβουλευτικές Ομάδες YES άρχισαν να δουλεύουν πιο ενεργά πάνω στο κομμάτι του άγχους στην εφηβεία. Πραγματοποιήθηκαν ομαδικές παρουσιάσεις από τους εφήβους χρησιμοποιώντας ποικίλα μέσα (κείμενα, ποίηση, θεατρικά, κόμικς), ενώ ταυτόχρονα οι μαθητές δημιούργησαν τέσσερα βίντεο με θέμα το άγχος στην εφηβεία.
Ωστόσο, ο κ. Μόσχος αναφέρει πως δεν έλειψαν και οι προκλήσεις: «Δυσκολίες υπάρχουν όπου συνυπάρχουν και επικοινωνούν έφηβοι, τόσο γιατί συχνά ακούγονται εμπειρίες και αλήθειες της ζωής τους συναισθηματικά φορτισμένες, όσο και γιατί αρκετοί έφηβοι αντιμετωπίζουν προσωπικές δυσκολίες που απαιτούν βοήθεια, και οι ομάδες μας δεν έχουν ψυχοθεραπευτικό χαρακτήρα, αλλά επιδιώκουν κυρίως την έκφραση και ανταλλαγή απόψεων. Σε περιπτώσεις που παρατηρηθούν έντονες προσωπικές δυσκολίες συμβουλευόμαστε τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας που έχουμε κοντά μας. Οπότε, ναι, υπάρχουν προκλήσεις αλλά στις προκλήσεις, στο YES, βάζουμε θετικό πρόσημο».
Απολογισμός και τα Επόμενα Βήματα
Η πρώτη χρονιά πιλοτικής λειτουργίας του προγράμματος ολοκληρώθηκε με επιτυχία κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2022-23 και ήδη έχει δημοσιευθεί ο Απολογισμός Δράσης της. Τον Ιούνιο του 2023, εκπρόσωποι από όλες τις ομάδες συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα, ανταλλάσσοντας εμπειρίες και απόψεις για το μέλλον του προγράμματος.
Το Πρόγραμμα Νεανικής Συμμετοχής YES συνεχίζεται κανονικά και αυτή τη σχολική χρονιά. «Τώρα επιχειρούμε να συστηματοποιήσουμε περισσότερο τη σχέση μας με τους εκπαιδευτικούς – συνεργούς των εφήβων και τα σχολεία» επισημαίνει ο κύριος Μόσχος, προσθέτοντας: «Ταυτόχρονα, δοκιμάζουμε ειδικές δράσεις για να ακούσουμε τη γνώμη παιδιών με ειδικά κοινωνικά χαρακτηριστικά (μειονότητες, παιδιά που έχουν βρεθεί αντιμέτωπα με τη δικαιοσύνη ή που βρίσκονται στο σύστημα της πρόνοιας, κ.ά.)». Η ανατροφοδότηση των παιδιών για το Πρόγραμμα YES είναι πολύ θετική με τον κ. Μόσχο να τονίζει: «Η προσωπική μου εμπειρία 15 χρόνια στον Συνήγορο του Παιδιού και πολλά περισσότερα, σε διάφορες ομάδες διαλόγου, με κάνει να πιστεύω ότι όποιος ακούει προσεκτικά τα παιδιά, συνδυάζοντας το παιχνίδι, τις τέχνες και την κουβέντα σε ολομέλεια και σε μικρές ομάδες, φέρνει τόσο θαυμαστά αποτελέσματα όσο και την ενθουσιώδη ανταπόκριση των παιδιών».
Nα μερικές από τις δηλώσεις των ίδιων των παιδιών, για τον πρώτο αυτό χρόνο λειτουργίας των Εφηβικών Ομάδων:
- «Έμαθα πολλά χρήσιμα πράγματα που με αυτά μπορώ να βοηθήσω κάποια φίλη μου ή τον εαυτό μου».
- «Όταν ήθελα κάτι να πω με άκουγαν όλοι προσεκτικά, χωρίς να κρίνουν την άποψή μου».
- «Ακόμη και τα πιο διαφορετικά άτομα, μπορούν να γίνουν φίλοι».
- «Πήρα γνώσεις και αγάπη».
- «Έφτιαξα νέες φιλίες».
- «Ακούστηκε η γνώμη μου και η φωνή μου».
- «Σε όλα τα στάδια….αισθανόμουν πως υπήρχε σωστή επικοινωνία κι ακουγόμασταν όλοι».
- «Είδα ότι υπάρχουν όντως άνθρωποι που νοιάζονται και αγαπούν τα παιδιά και για πάντα θα θυμάμαι ότι ένιωσα οικεία και τόσο όμορφα με ανθρώπους που γνώρισα για πρώτη φορά».
- «Έμαθα καλύτερα να συνεργάζομαι και να ακούω διαφορετικές απόψεις… πώς να ανταλλάσσω απόψεις».
Περισσότερες πληροφορίες για το Πρόγραμμα Νεανικής Συμμετοχής μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων: https://camhi.gr/el/programma-neanikis-summetohis/.
*Η Φωτεινή Κοφινά είναι απόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Αυτό το διάστημα πραγματοποιεί την πρακτική της στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), στη Διεθνή Πρωτοβουλία για την Υγεία (ΔΠΥ).
Περισσότερα για την Πρωτοβουλία εδώ.
