Όταν ξεκινήσαμε την συνέντευξη με τον Γιάννη Σπανό, μου ζήτησε, σε αντίθεση με άλλες συνεντεύξεις του, να το πιάσουμε από το τέλος αυτή τη φορά, και όχι από την αρχή. Εννοούσε να πάρουμε σαν αφετηρία την δεκαετία του '60 που συσχετίζεται απόλυτα με την Ελλάδα του σήμερα μιας και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για το τέλος κάποιων άσχημων καταστάσεων. Δέχτηκα αλλά τον ρώτησα γιατί. «Γιατί, πολύ απλά, δεν υπάρχει τέλος. Κι αυτό μια νέα αρχή είναι», ήταν η απάντησή του.
Μένω στην Πλατεία Αμερικής, αλλά γεννήθηκα στο Κιάτο όπου πηγαίνω συχνά. Στο μυαλό μου είμαι επαρχιώτης. Στο Κιάτο, είδα την ερημιά που υπήρχε σε ένα μεγάλο, άδειο σημείο και έφτιαξα έναν κήπο με πάνω από χίλια είδη φυτών! Μπορεί να λένε ότι είμαι συνθέτης αλλά δεν ζω μόνο από αυτό.
Τα πρώτα μουσικά ερεθίσματα τα πήρα από την μεγαλύτερη αδερφή μου που έπαιζε πιάνο. Ήταν πολύ καλή, αλλά εγώ είχα καλό αυτί και προχωρούσα πιο γρήγορα. Σε μικρή ηλικία γνώριζα όλους τους κλασικούς, όπως Σοπέν, Μπραμς κ.ά. Το μεγάλο μου όνειρο ήταν και είναι να παίζω κοντσέρτα αλλά αντιμετώπισα πρόβλημα με τα χέρια μου. Όταν έπρεπε να κάνω τις σπουδές μου παρολίγον να πάθω αγκύλωση από υπερκόπωση γιατί έπαιζα δύσκολα πράγματα, πριν ακόμα ωριμάσουν τα χέρια μου.
Ο πατέρας μου, σαν οδοντίατρος που ήταν, ήθελε να ακολουθήσω τα χνάρια του και να γίνω επιστήμονας αλλά παράλληλα μου έδωσε και χρήματα να πάω μέχρι την Γαλλία για έναν χρόνο. Γυρίζοντας, μπήκα στη νομική για το χατίρι του αλλά μετά από τρεις μήνες έφυγα. Είμαι τριών μηνών δικηγόρος . Δεν ήταν εκδηλωτικός άνθρωπος και δεν μίλαγε πολύ αλλά είχε τις αρχές της παλιάς επαρχίας που δεν θεωρώ ότι ήταν αυταρχική. Απλά, σου αφήνει κάποιες αξίες που, αν και τις είχα ξεπεράσει, τις σεβόμουν.
Σαν τελείως τρελός, όπως συνεχίζω να είμαι, πήγα στο Παρίσι με σκοπό να περάσω οντισιόν, με την πρώτη ευκαιρία. Είχα μια φλόγα μέσα μου που με προέτρεπε να κάνω κάτι, αλλά δεν ήξερα τι ακριβώς. Φτάνοντας, η πρώτη μου έννοια ήταν να βγάλω μερικά χρήματα για να δείξω στον πατέρα μου ότι τα κατάφερα. Ήθελα να τον κάνω περήφανο. Πήγα, λοιπόν, και ζήτησα μια δουλειά για να βγάζω κάποιο χαρτζιλίκι. Εκεί, από τότε υπήρχε η ανακύκλωση. Μου έδωσαν ένα τρίκυκλο με το οποίο γύριζα τους δρόμους του Παρισιού, μάζευα χαρτιά από εφημερίδες, τα πήγαινα σε ένα γραφείο και μου δίνανε λίγα φράγκα. Όλα αυτά, πριν ακόμα ξεκινήσω να παίζω επαγγελματικά πιάνο. Έτσι έβγαλα τα πρώτα δικά μου χρήματα και είναι η πρώτη φορά που το λέω δημόσια.
Γνώριζα λίγα γαλλικά. Μπορώ να πω ότι περισσότερο ένοιωθα τι μου λέγανε, παρά άκουγα. Μπορεί να διάβαζα έναν στίχο του Αραγκόν και να μην καταλάβαινα τι έλεγε η κάθε λέξη. Παρόλα αυτά, ένοιωθα το νόημα! Αν στέκεσαι στην κάθε λέξη γίνεσαι στενόμυαλος και δεν μπορείς να αντιληφθείς την «γροθιά» που βγαίνει από το πραγματικό νόημα.
Η οικονομική κρίση μου θυμίζει το Μάη του ’68. Το καλό με όλα όσα έγιναν τότε είναι ότι τίποτα δεν ήταν προγραμματισμένο. Όλα ξεκίνησαν από μια φούντωση-μια φλόγα, όπως λέει και το τραγούδι, και άλλαξε το σύμπαν. Παρόλο που ήμουν νέος, ένοιωσα το νόημα των γεγονότων σαν να ήμουν αρκετά μεγαλύτερος. Κατάλαβα γιατί ξέσπασε ξαφνικά όλο αυτό και δεν το αντιμετώπισα σαν χαζοχαρούμενος νεαρός. Μπορώ να πω ότι τότε ήμουν πιο ώριμος από την ηλικία μου. Τώρα είμαι ανώριμος.
Θεωρώ ότι ήμουν τυχερός που βρέθηκα εκεί, εκείνη την εποχή γιατί γνώρισα ανθρώπους που με έχουν σφραγίσει. Πρόκειται για σπουδαίους ανθρώπους που παρέμεναν απλοί, όπως ο Αραγκόν, η Γκρεκό, ο Μισέλ Πικολί κ.ά.
Όλη η καταπίεση των προηγούμενων αιώνων ξέσπασε την δεκαετία του ’60 και την ίδια στιγμή συνέβαιναν πολύ σημαντικά πράγματα όπως η δολοφονία του Κένεντι, ο πόλεμος του Βιετνάμ κ.ά. Πρόκειται για παγκόσμιες ιστορικές στιγμές, στις οποίες έτυχε να συμμετέχουμε κι εμείς με τον δικό μας τρόπο που δεν είναι άλλος από το νέο κύμα. Η σημερινή εποχή μοιάζει με την δεκαετία του ’60 γιατί, όπως και τότε, βγαίνουμε από πόλεμο-κοινωνικοπολιτικό αυτή τη φορά- και ξεκινάει κάτι καινούργιο. Πρόκειται για ένα τρομερό μήνυμα που περνάει αυτήν η εποχή. Η σημερινή Ελλάδα σου δίνει ερεθίσματα να δημιουργήσεις. Βλέπεις ότι μαζεύονται μικρές παρέες με σκοπό την τέχνη.
Τόσες δεκαετίες οι πολίτες κυβερνούν. Εκείνοι εκλέγουν τις κυβερνήσεις τους. Ο έντιμος πολίτης πρέπει να προσέξει πού ρίχνει την ψήφο του. Θέλω να πω ότι είμαστε στο ξεκίνημα μιας νέας εποχής που μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά θα υπάρχει όραμα! Όλοι κατάλαβαν ότι όλα τα προηγούμενα ήταν ψεύτικα. Τα δανεικά τα μοιραστήκαμε όλοι οι Έλληνες. Ας λένε κάποιοι ότι δεν πήραν τίποτα. Όλοι πήρανε και όταν λέμε όλοι, δεν εξαιρείται κανείς. Ο Πάγκαλος είπε το πιο σπουδαίο απόφθεγμα! Το «μαζί τα φάγαμε» αντιστοιχεί στον τέλειο Πάγκαλο και είναι η απόλυτη αλήθεια . Επειδή τυχαίνει να τον γνωρίζω, είναι τύπος που θα πει δυο-τρεις σταράτες κουβέντες και θα τον παρεξηγήσουν όλοι. Κάποιοι, όμως, έπρεπε να πούνε αυτές τις κουβέντες. Το θέμα είναι ότι κανείς δεν φρόντισε να μας πει «Μην ξοδεύετε, όλα αυτά είναι δανεικά. Δεν είναι δικά μας». Τα προηγούμενα χρόνια είχαμε την ευφορία των δανεικών μέχρι που μπήκε στη ζωή μας η εφορία των χρεών.
Στο νέο κύμα ξεκίνησα με παρέα τον Μαυρουδή και τον Κοντογιώργο. Θα έλεγα ότι σαν συνθέτης, έκανα ένα είδος μουσικής που το κουβαλούσα μέσα μου από το Παρίσι και είχε πιο ποιοτικά στοιχεία. Είχε να κάνει με μουσική για θεατρικές παραστάσεις, για μονολόγους και για σπουδαίες ερμηνεύτριες που έβγαιναν στην σκηνή μόνο με ένα μικρόφωνο και δυο τρία κεριά. Πιστεύω ότι αυτό που έζησα το κουβαλάω ακόμα μέσα μου και ίσως να με έσωσε από το να γίνω πολύ εμπορικός συνθέτης και να έχω πισίνα στα βόρεια προάστια . Αυτή είναι η αίσθηση της απόλυτης τέχνης, η άρνηση στο εύκολο. Να επιλέγεις το δύσκολο και σπουδαίο τραγούδι και στίχος, μουσική, ερμηνεία να γίνονται ένα πράγμα εκείνη την στιγμή, σαν ένα θεατρικό μονόπρακτο που δεν επαναλαμβάνεται.
Μερικές φορές, για να γράψω μουσική αυτοταλαιπωρούμαι. Συνήθως είναι βράδυ και σβήνω τα φώτα. Μπορεί να βάλω και κάποιο ποτό. Όταν γράφω, δεν θέλω απλά να είμαι μόνος μου, αλλά και να νιώθω απίστευτα μόνος μου. Μετά, γυρίζω σε καταστάσεις αυτοταλαιπωρίας που μπορεί να μην είναι αληθινές ή να τις είχα ξεχάσει και να τις ξαναφέρνω μπροστά μου για να δημιουργήσω ένταση συναισθημάτων.
Αν είσαι ταλαντούχος και βρεθείς σε άλλη χώρα, περνάει το ταλέντο σου. Αν είσαι στην Ελλάδα, δεν περνάει. Χρειάζεσαι άνθρωπο να το ανακαλύψει. Γι’ αυτό βλέπεις να προωθούνται και να επιπλέουν κάποιοι ατάλαντοι από ανθρώπους που έχουν τα μέσα, την ίδια στιγμή που εξαφανίζονται κάποιοι ταλαντούχοι. Στο εξωτερικό δεν συμβαίνει αυτό. Εκεί, αν έχεις ταλέντο θα σε ανακαλύψουν. Εξάλλου, το ταλέντο που έχουμε στη ζωή μας, μερικές φορές μας καθυστερεί από το να πάμε συγκροτημένα μπροστά!
Υπάρχουν άνθρωποι που διαχωρίζουν τα είδη της μουσικής, αν και αυτό συνέβαινε περισσότερο παλιότερα. Παρόλα αυτά, μπορεί να ακούσεις κάποιον να λέει ότι ακούει μόνο ροκ ή μόνο τζαζ. Αυτό είναι σκέτη μοναξιά. Εξάλλου, ο διαχωρισμός αυτός είναι μόνο στο μυαλό. Το να λέει κάποιος ότι είναι ροκάς δεν λύνει το πρόβλημα της γοητείας του ή της μουσικής του. Ροκ-άς είναι επάγγελμα, όπως λέμε γραφι-άς. Ροκ, όμως, είναι τρόπος ζωής!
Δεν ξέρω αν θα υπάρξει σύντομα καινούργιο ελληνικό τραγούδι. Αυτή την στιγμή είναι όλα Αμερικάνικα. Έχουμε σπουδαίες φωνές και τις βάζουν να τραγουδάνε αμερικάνικα. Για ποιον λόγο; Γνωρίζουμε την αμερικάνικη προφορά; Εγώ, πάντως, δεν την γνωρίζω. Βλαχοαμερικάνικα θα τραγουδάμε;
Αυτό που δεν μπορώ να καταλάβω είναι πώς περνάνε οι δεκαετίες και και με πάνε από το ένα θέμα στο άλλο. Όταν έκανα το Νέο Κύμα, άκουγα και σκυλάδικα στα κουτούκια. Ήμουν παντού, αλλά όχι πουθενά. Κάποιοι λένε ότι η μουσική μου είναι λίγο μελαγχολική. Μα, δεν υπάρχει μουσική χωρίς μελαγχολία. Δεν υπάρχει συναίσθημα, δεν υπάρχει έρωτας και κατ’ επέκταση παιδεία. Εμπνέεσαι από έναν σωρό πράγματα γύρω σου. Ένα καλό που έχουμε σαν λαός είναι ότι η ψυχή μας είναι ενιαία. Πολλές φορές έτυχε να βρεθώ σε σκυλάδικο με χάλια ηχητικά, αλλά μου άρεσε. Ένοιωθα να υπάρχει μια ψυχή για όλον τον κόσμο, χωρίς να ενδιαφέρει κανέναν ποιος είναι ο διπλανός του. Καταλάβαινα ότι με βλέπανε σαν Γιάννη και όχι σαν Σπανό. Και σήμερα μπορεί να τύχει να βρεθώ σε κάποιο σκυλάδικο. Ακόμα, μου αρέσουν πολύ τα πανηγύρια. Πιστεύω ότι ή πας παντού και έχεις άποψη για την Ελλάδα ή δεν πας πουθενά και έχεις άποψη μόνο για τον εαυτό σου! Εγώ υποστηρίζω το πρώτο.
Τελευταία δουλειά του Γιάννη Σπανού είναι η μελοποίηση ποιημάτων του Καβάφη με τον Μανώλη Μητσιά στα φωνητικά.
