Η παρούσα μελέτη, ήδη με την πρώτη έκδοσή της το 2003, ερχόταν να καλύψει ένα μεγάλο κενό: την σχεδόν προκλητική απουσία ουσιαστικής συζήτησης για το έργο του Διονύση Σαββόπουλου. Ένα έργο που από τότε που πρωτοεμφανίστηκε με το «Φορτηγό», «Το περιβόλι του τρελού» και το «Βρώμικο ψωμί» μέχρι το «Μη πετάξεις τίποτα» και την ολοκλήρωσή του με τον «Χρονοποιό», έδειχνε ότι θα σταθεί με αξιώσεις απέναντι στη φθορά του χρόνου. Το ίδιο δείχνει να συμβαίνει με αυτήν τη μελέτη, η οποία δύο δεκαετίες μετά εξακολουθεί να μην έχει χάσει τίποτα από την νεανική (τότε) φρεσκάδα της, μαζί φυσικά με την (πρώιμα) οξυμένη κριτική ικανότητα του συγγραφέα της.
Ήταν η πρώτη και παραμένει η μόνη εκτεταμένη εργασία του είδους της, που επιχειρεί (και ως επί το πλείστον καταφέρνει) την ανατομή, στην ουσία, ολόκληρης της διαδικασίας σύνθεσης του κορυφαίου καλλιτέχνη. Ο Δημήτρης Καράμπελας στον πρόλογο της μελέτης του εξηγούσε ότι το δοκίμιο είναι λογοτεχνικό είδος προσωπικό. Κουβαλά μέσα του τη μοναδικότητα της προσωπικής σύλληψης του κόσμου και των έργων που κρίνει, αλλά και τις ψευδαισθήσεις της.
Πράγματι, ο συγγραφέας προσπαθούσε με συνέπεια και σπάνια σοβαρότητα να ερμηνεύσει την «υπνωτιστική γοητεία» που ασκούσε από παλιά επάνω του το έργο του Σαββόπουλου. Αυτή, ωστόσο, υπήρξε μόνο το έναυσμα, η αρχή, γιατί η τρυφερότητα και ευαισθησία που δείχνει για το σαββοπουλικό σύμπαν, δεν έπαψε να μετουσιώνεται σε μία δημιουργική, συνεπή αναζήτηση: ερευνά με επιχειρήματα και τεκμηριωμένες θέσεις που σε προκαλούν να συνδιαλεχθείς, ανεξάρτητα από το κατά πόσο συντάσσεσαι.
Διατρέχοντας τόσο χρονικά, όσο και θεματικά όλες τις δημιουργικές περιόδους του Σαββόπουλου, το βιβλίο επιχειρεί την ιχνηλάτηση των πνευματικών και ψυχικών προϋποθέσεων των τραγουδιών του: οι σχέσεις του, δηλαδή, με τον Μπομπ Ντύλαν, τον Λέοναρντ Κόεν, τον Ζακ Μπρελ, τον Ζορζ Μπρασένς, την παράδοση, την Αριστερά, τον Θεοδωράκη, τον Χατζηδάκι, τον Τσιτσάνη, τον Γκάτσο, τον Νίκο-Αλέξη Ασλάνογλου, τις αισθητικές και ιδεολογικές εκφάνσεις της νεώτερης ελληνικής λογοτεχνίας.
Σύμφωνα με τον Δημήτρη Καράμπελα, νέο κύμα και ροκ, δημοτικό και ρεμπέτικο, ραπ και βαλκανική μουσική, πρόοδος και συντήρηση, Αριστερά και Δεξιά είναι κομμάτια από τη διαδρομή ενός καλλιτέχνη που πάντα αναζητούσε μόνο το πνεύμα της ελευθερίας: κάθε φορά που άλλαζε μορφή δεν το έκανε τάχα από καιροσκοπισμό, αλλά επειδή ανακάλυπτε ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός: δεν έψαχνε για δημιουργικό άλλοθι, αλλά για νέα σημεία αναφοράς επειδή μέσα του αιμορραγούσε. Έπειτα, για μία ακόμα φορά πενθούσε για το κενό που προέκυψε από αυτό που πίστεψε, για το χαμό εκείνου που ήταν.
Διονύσης Σαββόπουλος
Εκδόσεις: Mεταίχμιο
Σελίδες: 398
Εντούτοις, η ποιητική του Σαββόπουλου ξεκινάει ακριβώς από αυτή του την ανάγκη να περάσει από τον παλιό του εαυτό στον καινούργιο, να αποκόψει σαν νεκρό σώμα τις νεοπλασίες του παρελθόντος, τις καλοήθεις και τις κακοήθεις και να βιώσει τη δοκιμασία του κενού, το φόβο του μετεωρισμού, την αβεβαιότητα για το αν θα ξανάρθει η στιγμή της δημιουργίας. Τελικά, δεν ξαναήρθε αυτή η στιγμή για τον τροβαδούρο, περίπου τη ίδια εποχή που εκδόθηκε αυτή η μελέτη.
Όμως, η σημαντικότερη ίσως συνεισφορά της διαδρομής του Σαββόπουλου στο ελληνικό τραγούδι, βρίσκεται στο ότι εκείνος πρώτος με το έργο του αντίκρισε τον κόσμο όπως είναι εάν απογυμνωθεί από το επιστέγασμα των συλλογικών αξιών του παρελθόντος ή την εξιδανίκευση του παρόντος: ήταν πάντοτε -ως καλλιτέχνης- ασυνήθιστα ειλικρινής μέσα από το έργο του. Και, βέβαια, όλα αυτά τα έκανε με το βλέμμα ενός σπουδαίου ποιητή. Εξού και τα τραγούδια του δεν έχουν πάψει –όλα αυτά τα χρόνια- να διαθέτουν, μια «αντηλιά αιωνιότητας».
Τώρα, 22 χρόνια μετά, ξαναδιαβάζοντας αυτήν τη μελέτη, σε αναθεωρημένη έκδοση, αποφλοιωμένη από κάποιες νεανικές παρορμήσεις και κάπως πιο «μαζεμένη», είναι πια εμφανές ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικό επίτευγμα: Ο Δημήτρης Καράμπελας εξετάζει το έργο του Σαββόπουλου διατηρώντας την απαραίτητη συναισθηματική αποστασιοποίηση, χωρίς ωστόσο να υποκρίνεται ούτε μία στιγμή ότι δεν το αγαπά. Το αναλύει, τοποθετώντας τον εκάστοτε δίσκο στο πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε, ενώ παράλληλα ανιχνεύει στοιχεία από τις εποχές (με τις ιδιαιτερότητες και τις αντιφάσεις τους) μέσα από αυτόν. Ανακαλύπτει στην ιδιοφυή ματιά του καλλιτέχνη, όλες εκείνες τις λεπτές αποχρώσεις, τις λεπτομέρειες, τις παραμέτρους των κοινωνικών αλλαγών και των ιστορικών γεγονότων που συντελέστηκαν και τις οποίες ο συνθέτης αφομοίωσε και απηχεί στα τραγούδια του.
Αλλά, πάνω απ’ όλα, πετυχαίνει συνολικά κάτι σπάνιο: περνάει στην αποκωδικοποίηση του έργου του Διονύση Σαββόπουλου, αποφεύγοντας προσεκτικά την όποια απομυθοποίηση. Ακολούθως, το πολύπτυχο έργο του κορυφαίου Έλληνα τροβαδούρου ερμηνεύεται διεξοδικά (με μέθοδο, οξυδέρκεια και βαθιά γνώση), χωρίς να χάνεται η κρυφή γοητεία, η σαγήνη και η μαγεία του. Και ο συγγραφέας, καταφέρνει αυτό το -εκ πρώτης όψεως- παράδοξο, ίσως επειδή η κριτική του προσέγγιση δεν φοβάται ούτε στιγμή το συναίσθημα που εξαρχής την ενεργοποιεί: είναι η αγάπη για τα τραγούδια του Σαββόπουλου. Φυσικά, αυτό δεν είναι κάποιο συμπέρασμα, είναι (όπως είδαμε) η αφετηρία του, την οποία όμως ποτέ δεν ξεχνά. Και, κάπως έτσι, το αποτέλεσμα μπορεί κάλλιστα να εκληφθεί και ως μία πράξη γενναιοδωρίας: ένα πολύτιμο δώρο, προς τον αναγνώστη…
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
Θα πέσει η νύχτα
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 720
Από την Αθήνα στον μεγάλο κάμπο της Λάρισας και τα δάση της Χαλκιδικής, οι ήρωες κινούνται στο σήμερα, κουβαλώντας το παρελθόν τους. Μια οικογενειακή σάγκα, μια ιστορία ενηλικίωσης, μια σχεδόν αστυνομική ιστορία, μαζί με έρωτες και θανάτους, συμπλέκονται και δημιουργούν ένα σύμπαν άλλοτε ζηλευτό και άλλοτε ζοφερό. Ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα, καθώς πέρα από την έκτασή του φλερτάρει και αξιοποιεί πολλά λογοτεχνικά είδη. Με άλλα λόγια μιλά για την ασίγαστη ανάγκη να υπερασπίζεται κανείς το καλό πριν το κακό υπερισχύσει και πέσει πάλι η νύχτα.
Ζωολόγιο
Μετάφραση: Κώστας Βραχνός
Εκδόσεις: Loggia
Σελίδες: 168
Το «Ζωολόγιο», αριστούργημα της μεξικανικής και της ισπανόφωνης πρόζας, είναι ένα βιβλίο που δεν γράφτηκε, αλλά υπαγορεύτηκε. Μεταξύ 8ης και 14ης Δεκεμβρίου 1958, ο Χουάν Χοσέ Αρρεόλα, ξαπλωμένος στο ράντζο του, υποχρεώθηκε να το υπαγορεύσει στον ποιητή και συγγραφέα Χοσέ Εμίλιο Πατσέκο, «με το πιστόλι στον κρόταφο», όπως σημειώνει ο τελευταίος. Αντλώντας από την αρχαία, μεσαιωνική και σύγχρονη λογοτεχνική παράδοση του bestiarium, το Ζωολόγιο είναι μια σειρά από μικρά ευτράπελα πορτρέτα ζώων, από τον ρινόκερο, τη ζέβρα και το «εξωτικό» αξολότλ μέχρι την αρκούδα, τον βάτραχο και τον ποντικό. Ο Αρρεόλα, ευρυμαθής και φιλοσοφημένος - καίτοι αυτοδίδακτος-, δεινός παρατηρητής και εκπληκτικός «πορτρετίστας» της ζωικής φύσης, αναδεικνύει το κωμικοτραγικό θέαμα της ανθρώπινης κατάστασης με ποιητική φαντασία, σπαρταριστό χιούμορ και λεπτή ειρωνεία.
Δύο παράξενα πλάσματα
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 216
Ανάμεσα στα πτώματα μεταναστών, ναυαγών σε ερημική παραλία της Νισύρου, κοντά στο μεγάλο ηφαίστειο, βρέθηκε αναίσθητο ένα κοριτσάκι έξι χρονών. Φώναζε και αναζητούσε απεγνωσμένα τον αγαπημένο φίλο της. Μια στρουθοκάμηλο. Αρκετή ώρα αργότερα, ξαπλωμένη στη μαύρη άμμο, αφηγείται την περιπέτειά της. Μιλούσε με φωνή γεροντική, εξιστορώντας πράγματα αφύσικα. Οι ναυαγοσώστες θεώρησαν πως βρισκόταν σε κατάσταση πανικού, πως είχε παραφρονήσει από τον τρόμο της, και δεν την πίστεψαν. Κάποιος ευαίσθητος όμως δημοσιογράφος έμαθε για τους ισχυρισμούς της, πήγε στο νησί, τη βρήκε και κατέγραψε την αλλόκοτη ιστορία της. Αυτός πείστηκε απόλυτα ότι το κορίτσι έλεγε την αλήθεια.
Φαινότυποι
Μετάφραση: Αθηνά Ψυλλιά
Εκδόσεις: Gutenberg
Σελίδες: 278
Δύο αδέρφια, με διαφορετικό χρώμα δέρματος. Ο Φεντερίκο «περνάει» για λευκός, ενώ ο Λορένσο είναι μαύρος. Το χρώμα τούς χωρίζει κοινωνικά. Ο πρώτος βασανίζεται από την ενοχή του προνομίου του κι ο δεύτερος σηκώνει σε όλη του τη ζωή το βάρος του ρατσισμού. Σε μια Βραζιλία όπου οι φυλετικές διακρίσεις είναι δομικό στοιχείο της κοινωνίας και οι φυλετικές ποσοστώσεις τη διχάζουν, ένα παλιό τραυματικό περιστατικό έρχεται στην επιφάνεια , ξύνοντας τις κρυμμένες πληγές του παρελθόντος. Με αφήγηση τολμηρή και βαθιά ανθρώπινη, ο Σκοτ επιχειρεί μια συγκλονιστική διερεύνηση της έννοιας της φυλής, της ενοχής και των δεσμών αίματος. Ένα μυθιστόρημα που καθηλώνει και προβληματίζει από τον πολυβραβευμένο Πάουλο Σκοτ.
