Η γυναικεία ερωτική λογοτεχνία έχει απροσδιόριστες καταβολές και αργή εξέλιξη, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αντανακλώντας τις κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές στις αντιλήψεις για τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Η πρώτη γνωστή ερωτική ποιήτρια της αρχαιότητας ήταν η Σαπφώ, η οποία γεννήθηκε γύρω στο 630 π.Χ. στη Λέσβο για να αποτελέσει εν τέλει το αρχέτυπο του γυναικείου ομοερωτισμού.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η υμνωδός του έρωτα μεταξύ γυναικών κινήθηκε σταθερά μέσα στα πλαίσια της κοσμιότητας που επέβαλαν τα ήθη της εποχής, με τα ποιήματά της να έχουν ελάχιστες άσεμνες εκλάμψεις. Η Σαπφώ ήταν βέβαια ομοφυλόφιλη, αλλά τα περισσότερα από τα αποσπάσματα των ποιημάτων της που εκλαμβάνονται συνήθως ως μαρτυρίες για τις ομοφυλοφιλικές της σχέσεις, είναι δυνατόν να αναφέρονται αρκετές φορές σε καταστάσεις τελείως άσχετες με αυτές. Όσο και αν οι λεσβίες της γαλλικής Μπελ Επόκ θα τη θεωρούσαν προστάτιδά τους, στην πραγματικότητα η περίφημη ομοφυλοφιλία της ήταν μετριοπαθής.
Στα χρόνια της Αναγέννησης, υπήρξαν εταίρες που έγραψαν ερωτικά βιβλία, με τα οποία όμως υμνούσαν τον πλατωνικό έρωτα, όπως η Τουλία ντ’ Αραγκόνα στη Βενετία με το έργο της «Διάλογος για την απεραντοσύνη του Ερωτα», το 1547, με ιστορίες -ωστόσο- που σπανίως ξεπερνούσαν τους ερωτικούς υπαινιγμούς. Όπως και να ’χει, η πρώτη μυθιστοριογράφος της ερωτικής λογοτεχνίας ήταν η μαρκησία ντε Μανουρί ντ’ Εκτό, της οποίας το μυθιστόρημα «Απομνημονεύματα ενός ράφτη κυριών» βασιζόταν στα κουτσομπολιά των καφέ και των σαλονιών.
Η ερωμένη της
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 248
Θα ακολουθούσαν χρόνια σχετικής απραξίας, για αυτό το ιδιαίτερο είδος μυθοπλασίας. Ώσπου η ομοερωτική γυναικεία λογοτεχνία επανέρχεται -πιο αποφασιστικά- με το «Μυθιστόρημα της Βιολέτ» (1870) που έφερε την υπογραφή «Μια μεταμφιεσμένη Διασημότητα», επειδή ο εκδότης που το κυκλοφόρησε κρυφά, θέλησε να εκληφθεί ως μεταθανάτιο έργο του Αλέξανδρου Δουμά Πατρός! Πρόκειται για ένα τολμηρό, δίχως άλλο, αφήγημα λεσβιακού έρωτα - όχι μόνο για την εποχή εκείνη. Σε αυτό, η πρωταγωνίστρια Οντέτ ντε Μενφρουά διεκδικεί από τον ζωγράφο Κριστιάν την ερωμένη του, τη νεαρή Βιολέτ. Ο Κριστιάν, από περιέργεια, ωθεί τη Βιολέτ να ενδώσει στην κόμισσα, και παρευρίσκεται κρυμμένος να παρακολουθεί την ερωτική σκηνή. Ο Κριστιάν, παραδέχεται: «Για ένα ζωγράφο, το θέαμα ήταν γοητευτικό».
Στις αρχές του εικοστού αιώνα, στο Παρίσι, υπήρχε μια περιβόητη ομάδα λεσβιών με λογοτεχνικές φιλοδοξίες. Από αυτές η περίφημη Κολέτ -στην οποία άρεσαν και οι γυναίκες και οι άντρες- ήταν εκείνη που διέθετε εκτός από ερωτική ορμή και ένα ξεχωριστό ταλέντο, το οποίο βέβαια χρησιμοποίησε για να γράψει ερωτικά μυθιστορήματα που έφταναν στο ακραίο επιτρεπτό όριο για τα εκδοτικά -και όχι μόνο- ήθη της εποχής. Ήταν ήδη εμφανές ότι το δικαίωμα που διεκδικούσε -συχνά με επιτυχία- η γυναίκα να εκφράζει στη λογοτεχνία τις ενδόμυχες και ενίοτε απρόσμενες απαιτήσεις της, αποτελούσε μία πολύτιμη κατάκτησή της. Και, όμως, ακόμη και μέχρι πρόσφατα, τίποτα δεν ήταν αυτονόητο.
Αναμφίβολα, μία σημαντική χρονιά για το γυναικείο ομοερωτικό μυθιστόρημα ήταν το 1928: μέσα από την οπτική συγγραφέων όπως η Βιρτζίνια Γουλφ και η Ράντκλιφ Χολ, εξερευνήθηκε η γυναικεία επιθυμία, η ταυτότητα και η κοινωνική περιθωριοποίηση. Οι δυο αυτές συγγραφείς, προσέγγισαν τη γυναικεία ομοφυλοφιλία με διαφορετικό ύφος και στόχους, προσφέροντας εκείνη τη χρονιά δύο σημαντικά έργα που σημάδεψαν τη λογοτεχνία.
Με το «Ορλάντο» η Βιρτζίνια Γουλφ δημιούργησε ένα από τα πιο πρωτοποριακά έργα της εποχής της, με κεντρικό θέμα τη ρευστότητα του φύλου και τη λαγνεία. Η ιστορία ακολουθεί τον Ορλάντο, ο οποίος ξεκινά ως άνδρας στην ελισαβετιανή Αγγλία και μεταμορφώνεται σε γυναίκα, ζώντας για αιώνες και εξερευνώντας τα όρια του φύλου και της αγάπης. Η Αγγλίδα συγγραφέας εμπνεύστηκε το έργο από τη φίλη και ερωμένη της, Βίτα Σάκβιλ Γουέστ, μια αριστοκράτισσα γνωστή για τις ομοφυλοφιλικές της σχέσεις, με το βιβλίο να περιλαμβάνει λυρικές περιγραφές ερωτικής επιθυμίας που υπερβαίνουν κατά πολύ τα τότε ανεκτά κοινωνικά όρια.
Αλλά είναι το μυθιστόρημα «Η πηγή της μοναξιάς» (επίσης του 1928) που θα αποτελούσε το πρώτο αγγλικό έργο το οποίο ασχολείται ανοιχτά με τη γυναικεία ομοφυλοφιλία. Το συγκεκριμένο έργο της Ράντκλιφ Χολ εστιάζει στη ζωή της Στίβεν Γκόρντον, μιας γυναίκας που ερωτεύεται άλλες γυναίκες και αντιμετωπίζει την κοινωνική αποδοκιμασία και την απομόνωση. Η Χολ περιγράφει τη γυναικεία ομοφυλοφιλία ως απολύτως φυσική, αν και αναπόφευκτα τραγική απεικονίζοντάς τη μέσα από το πρίσμα της απόρριψης και της μοναξιάς. Το έργο αντιμετώπισε σοβαρή λογοκρισία, καθώς δέχτηκε έντονη κριτική και απαγορεύτηκε στη Μεγάλη Βρετανία για το «ανήθικο» και «άσεμνο» περιεχόμενό του.
Στα νεοελληνικά γράμματα, η πρώτη συγγραφέας που πραγματεύτηκε το θέμα της γυναικείας ομοφυλοφιλίας –το 1929, σχεδόν ταυτόχρονα με τις δυτικές χώρες- δίνοντάς μας ένα πρωτοποριακό βιβλίο σε μια πολύ πρώιμη εποχή, υπέγραψε με το ψευδώνυμο Ντόρα Ρωζέττη. Τίτλος του μυθιστορήματος: «Η ερωμένη της».
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ήταν ο πρώτος που αφιέρωσε ένα ολόκληρο δισέλιδο εγκώμιο στην «Νέα Εστία» για την εξαίρετη γραφή της. Αλλά και ο τελευταίος. Οι υπόλοιποι συγγραφείς και κριτικοί της εποχής ακόμα και οι πιο προοδευτικοί πέταξαν το βιβλίο στο καλάθι των αχρήστων.
Το μυθιστόρημα καταγράφει την ερωτική σχέση ανάμεσα στην αφηγήτρια και μια άλλη γυναίκα, τη Λιλή. Με έντονη συναισθηματική φόρτιση και συχνά ποιητικό ύφος, η Ρωζέττη περιγράφει την εξέλιξη του έρωτα, την παθιασμένη έλξη, αλλά και την τραγικότητα της απόρριψης και της απώλειας. Η αφηγήτρια βιώνει βαθιά συναισθήματα για τη Λιλή, ενώ παράλληλα παλεύει με τις κοινωνικές προκαταλήψεις και τις ενοχές που επιβάλλει η πατριαρχική κοινωνία της εποχής. Ο έρωτας περιγράφεται με ευαισθησία, αλλά και ρεαλισμό - μεταξύ της ρομαντικής εξιδανίκευσης και της ωμής πραγματικότητας.
Η σχέση μεταξύ των δύο γυναικών είναι καταδικασμένη να παραμείνει κρυφή, γεγονός που προκαλεί αφόρητη ψυχική πίεση και τελικά αποξένωση. Προηγουμένως, η αφηγήτρια βιώνει ενοχές, φόβο και θλίψη, συναισθήματα που απορρέουν από τη μη αποδοχή της σχέσης της από τον πνιγηρό κοινωνικό περίγυρο. Αλλά παρά τη θλίψη και την απογοήτευση, το έργο της Ρωζέττη αποτελεί μια δήλωση για τη γυναικεία αυτοδιάθεση: Η συγγραφέας υποστηρίζει σιωπηλά τη δυνατότητα των γυναικών να επιλέξουν τη δική τους πορεία, ανεξάρτητα από τα καταπιεστικά στερεότυπα.
Πρόκειται για ένα μυθιστορηματικό ντοκουμέντο, ένα έργο πρωτοποριακό, τολμηρό, παθιασμένο, αλλά συνάμα λυρικό, τρυφερό και γεμάτο ευαισθησία που εκφράζει συστηματικά προβληματισμούς για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία της εποχής, για το δικαίωμά της στην εργασία, για την ανισότητα των σχέσεων, την ανδρική κακομεταχείριση και απιστία, την ελευθερία της γυναίκας -η οποία κατακτάται μόνο μέσω της εργασίας- και, ασφαλώς, για το δικαίωμα στη σεξουαλική προτίμηση. Με άλλα λόγια, ένα βιβλίο πολύ μπροστά από την εποχή του, η αξία του οποίου επιτέλους αναγνωρίζεται…
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
Έρως, θέρος, πόλεμος
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 466
Στο μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου συνυπάρχουν δύο ιστορίες: σε πρώτο πλάνο, παρακολουθούμε την εξέλιξη της ιστορίας της Μαρίας, ενώ σε δεύτερο πλάνο παρατηρούμε την εξέλιξη της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας. Το κεντρικό θέμα που πραγματεύεται η συγγραφέας, είναι ο τρόπος με τον οποίο οι συμπεριφορές και οι χαρακτήρες διαμορφώνονται από τα ιστορικά γεγονότα. Στην μεγαλύτερη έκταση του «Έρως, Θέρος, Πόλεμος», σκιαγραφείται η ζωή της Μαρίας και κατόπιν της κόρης της. Η προσέγγιση της Φακίνου είναι κοινωνική και όχι πολιτική. Μέσα από μία αφήγηση γραμμική, επιχειρείται η παρακολούθηση της διαμόρφωσης του ψυχισμού και των αντιδράσεων των κεντρικών προσώπων της εξιστόρησης: αυτές οι συμπεριφορές, φωτίζονται από την ανασύνθεση των εκάστοτε ιστορικών γεγονότων που πλαισιώνουν το μικρόκοσμό τους. Σε γενικές γραμμές, αποτυπώνεται η διαδρομή της Μαρίας από την ιταλοκρατούμενη Σύμη ως το Πορτ Τεουφίκ της Αιγύπτου και από την γεμάτη συμμαχικά στρατεύματα Αλεξάνδρεια, ως τη μεταπολεμική Κυψέλη.
Μια παράξενη γυναίκα
Μετάφραση: Ελένη Σάκαλη
Εκδόσεις: Ροές
Σελίδες: 296
Η Νερμίν δεν είναι μια κοπέλα σαν τις άλλες. Επίδοξη ποιήτρια με κομμουνιστικά ιδεώδη, ζει μια μποέμικη ζωή στην πολύβουη Κωνσταντινούπολη της δεκαετίας του '50. Φοιτήτρια που ασφυκτιά με τις οικογενειακές επιταγές και τις πατριαρχικές παραδόσεις, παλεύει για την αναγνώρισή της στον ανδροκρατούμενο κύκλο των λογοτεχνών και των διανοουμένων, διχασμένη ανάμεσα στη δημιουργική, αναρχική νεανική κουλτούρα της τουρκικής μεγαλούπολης και τους γονείς της, μέλη της παλιάς πολιτιστικής φρουράς, που είναι επιφυλακτικοί για τη στροφή της προς την εκκοσμίκευση. Αργότερα, και στο γάμο της αλλά και στις επαφές της με τους συντρόφους στο κόμμα και με το «λαό», ταλανίζεται από αμφιβολίες και αναρωτήσεις σχετικά με τις αποφάσεις της, προσπαθώντας να πλάσει τη δική της ταυτότητα. Η χειραφέτηση είναι επιλογή και αγώνας. Είναι το πρώτο μυθιστόρημα μιας από τις πιο ριζοσπαστικές συγγραφείς της Τουρκίας, της Λεϊλά Ερμπίλ, που αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας από τα φοιτητικά της χρόνια μέχρι τη μέση ηλικία, σε μια Τουρκία όπου οι συντηρητικές αντιλήψεις αντιμάχονται την τάση για εκσυγχρονισμό. Ένα πρωτοποριακό φεμινιστικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης και αυτοσυνείδησης.
Εφτά ιστορίες της άνοιξης
Εκδόσεις: Άγρα
Σελίδες: 176
Ο Νίκος Λυγγούρης με τις Εφτά ιστορίες της άνοιξης στήνει το δικό του θαυμαστό ατελιέ. Σχεδιάζει, κόβει και ράβει με μαστοριά τις αλλόκοτες φιγούρες των ηρώων του, τους δίνει ζωή και μετά τις απιθώνει προσεχτικά στα κρυστάλλινα ράφια των διηγημάτων του. Ένας νεαρός φοιτητής που χάνει τη μνήμη του και την ξαναβρίσκει μπροστά σε έναν καθρέφτη που βγάζει μουσική. Μια μικρή παξιμαδοκλέφτρα στην Αθήνα του 1900 που ονειρεύεται να γίνει γιατρός. Ένα κατάμαυρο τριαντάφυλλο που η ευωδιά του γιατρεύει τις ανθρώπινες στενοχώριες. Και ακόμα, ο Φρόυντ, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο Ρακίνας και ο Νοβάλις. Πολύτιμα εκθέματα ενός ιδιότυπου μουσείου μυθοπλασίας.
Το κυνήγι του έρωτα
Μετάφραση: Θωμάς Σκάσσης
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 320
Η Λίντα, οι αδελφές της και η εξαδέλφη τους, η Φάννυ, έχουν εμμονή με τον γάμο και το σεξ ενώ αναζητούν πώς και πώς τον τέλειο εραστή. Το να βρεθεί όμως ο ιδανικός άντρας είναι κάτι πολύ δυσκολότερο από ό,τι νόμιζαν οι αδελφές. Η Λίντα θα αναγκαστεί να υπομείνει πρώτα τον γάμο με έναν στενόμυαλο συντηρητικό βουλευτή και ύστερα με έναν αρρενωπό κομμουνιστή δίχως καμία αίσθηση του χιούμορ, πριν βρει τον αληθινό έρωτα στο Παρίσι λίγο πριν τον Β/ Παγκόσμιο πόλεμο. Η Μίτφορντ έχει ως πρόπλασμα των ηρώων της τα μέλη της δικής της εντελώς αντισυμβατικής οικογένειας. Ο αναγνώστης γνωρίζει τους Ράντλετ μέσα από τα μάτια της εξαδέλφης Φάννυ, που μένει μαζί τους στην έπαυλή τους στο Άλκονλι του Γκλόστερσαϊρ. Πατριάρχης της οικογένειας είναι ο φωνακλάς θείος Μάθιου, ο οποίος βάζει τα παιδιά του στο κυνήγι όταν δεν υπάρχουν αρκετές αλεπούδες. Η θεία Σέιντι είναι η διαρκώς αφηρημένη αλλά αφοσιωμένη μητέρα και τα επτά παιδιά τους, παρ’ όλες τις απολαύσεις της ασυνήθιστης παιδικής ηλικίας τους, ανυπομονούν να μεγαλώσουν. Το «Κυνήγι του έρωτα», γραμμένο το 1945, παραμένει ως σήμερα ένα από τα πιο διασκεδαστικά όσο και οξυδερκή μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί ποτέ για τον έρωτα και την ενηλικίωση.
