Η μανία για την ανάγνωση και τη λογοτεχνία και, βέβαια, η λατρεία για τα βιβλία, αυτές τις «χάρτινες κιβωτούς της γνώσης», έχουν μία μακρά και συναρπαστική ιστορία, με το βιβλίο να αποτελεί αναμφίβολα την προέκταση της μνήμης και της φαντασίας του ανθρώπου. Σε κάθε περίπτωση, η χρονολογία-σταθμός για την εξάπλωση του βιβλίου είναι το 1455: Ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος εφευρίσκει την εκτύπωση με κινητά μεταλλικά στοιχεία και τυπώνει τη Βίβλο: Τίποτα δεν θα ήταν πια το ίδιο.
Αρχίζει η άνθηση των βιβλίων και των βιβλιοθηκών, η γνώση παύει να είναι δυσπρόσιτη και αποκαλύπτει πλέον στους κάθε λογής αναγνώστες ένα ένα τα μυστικά της. Έκτοτε, οι βιβλιοθήκες θα γίνουν, στο συλλογικό υποσυνείδητο, χώροι μυθικοί μιας συσσωρευμένης -και ενίοτε απόκρυφης- γνώσης, ενώ το βιβλίο θα αποκτήσει, με τη σειρά του, φανατικούς φίλους. Κάπως έτσι θα προέκυπτε -με την πάροδο του χρόνου- η βιβλιομανία.
Βιβλιομανής χαρακτηρίζεται είτε ο μανιώδης συλλέκτης βιβλίων, είτε ο -εξίσου- μανιώδης αναγνώστης. Εδώ δεν πρόκειται για την απλή και συνήθη βιβλιοφιλία, αλλά για την περίπτωση μιας επίμονης ενασχόλησης με τα βιβλία και εν τέλει μιας εμμονής που κατατρέχει όποιον έχει κυριευτεί από αυτήν. Υπάρχει ένα εκπληκτικό κείμενο του Γκιστάβ Φλομπέρ με τίτλο «Bιβλιομανία». Το έργο βασίζεται στην πραγματική ιστορία του Ισπανού μοναχού δον Bισέντε, φύλακα μοναστηριακής βιβλιοθήκης, ο οποίος διέπραξε οκτώ φόνους τη δεκαετία του 1830, οδηγημένος από την εμμονή του για τα βιβλία.
Ο Φλομπέρ περιγράφει -ιδιαίτερα παραστατικά- τη σχέση του μοναχού με τα βιβλία, την αγάπη του για τη μυρωδιά τους, την ιερή σκόνη, το σχήμα, τον τίτλο, την αινιγματική τους υπόσταση, το πάθος που τον διακατείχε για την ανάγνωση των κειμένων, μία εμμονή που σταδιακά έφτασε να τον ελέγχει.
Ιστορία της ανάγνωσης στον δυτικό κόσμο
Μετάφραση: Αφροδίτη Θεοδωρακάκου
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 472
Την ίδια περίπου εποχή που ο Άγιος Αυγουστίνος έγραφε τις περίφημες «Εξομολογήσεις» του, τον απασχολούσε επισταμένως ένα, εκ πρώτης όψεως, μικρής σημασίας θέμα: κάποιος βρίσκεται σε ένα δωμάτιο με ένα βιβλίο και διαβάζει χωρίς να προφέρει τις λέξεις- εκείνη την εποχή οι αναγνώσεις γίνονταν φωναχτά. Ο αναγνώστης αυτός πρωτοτυπούσε σε αυτό: περνούσε κατευθείαν από τα γραπτά σημάδια της σελίδας στην ενόραση, χωρίς τη μεσολάβηση του ηχητικού σήματος, βάζοντας -παράλληλα- τις βάσεις για μια ιδιαίτερα παράξενη τέχνη που χαρακτηριζόταν από την σιωπή: Η τέχνη της σιωπηρής ανάγνωσης, λοιπόν, έμελλε να αποτελέσει την απαρχή της μυθοποίησης του βιβλίου ως αυτοσκοπού πια και όχι ως μέσου για κάποιο σκοπό.
Εάν όμως σήμερα η αξία του βιβλίου μοιάζει αδιαμφισβήτητη, δεν ήταν -και ενδεχομένως να μην είναι- πάντα έτσι. Οι αρχαίοι, για παράδειγμα, δεν λάτρευαν τα βιβλία - τα θεωρούσαν υποκατάστατα του προφορικού λόγου. Άλλωστε, όλες οι διδασκαλίες ήταν προφορικές: ο προφορικός λόγος έχει κάτι «φτερωτό και ιερό» έλεγε ο Πλάτων. Μάλιστα, ο Πυθαγόρας επέλεξε συνειδητά να μην γράψει ποτέ. Κάτι ανάλογο έπραξε ο Ιησούς και προηγουμένως ο Σωκράτης ο οποίος θεωρούσε τον προφορικό λόγο όχι μόνο αναντικατάστατο αλλά και επιβεβλημένο, εξιδανικεύοντας την -απαραίτητη- παρουσία του συνομιλητή.
Δεν είναι, εντούτοις, μόνο η διακίνηση των ιδεών και της φιλοσοφικής σκέψης που εντάσσονται στην προφορική παράδοση. Υπάρχει και η προφορική λογοτεχνία που περιλαμβάνει τις πλέον σύνθετες -και διακριτές- μορφές προφορικού λόγου: παραμύθια, δημώδη ποιήματα, παροιμίες, ξόρκια, ευχές και κατάρες, μύθοι, ευτράπελες αφηγήσεις, θρύλοι, αινίγματα. Πρόκειται για το είδος της λογοτεχνίας που ευνοεί τις πολυποίκιλες παραλλαγές του ίδιου έργου το οποίο διαρκώς αλλάζει από στόμα σε στόμα, με τον κεντρικό πυρήνα του να παραμένει -ως επί το πλείστον- αμετάβλητος.
Ανατρέχοντας στην ιστορία των βιβλίων ο Τζορτζ Στάινερ μέσα από το περίφημο «Η σιωπή των βιβλίων» έρχεται να υπενθυμίσει αυτή τη μάλλον λησμονημένη προφορική παράδοση, η οποία προηγήθηκε της γραφής. Ο λόγος για μία ολόκληρη εποχή όπου η αφήγηση, η ποίηση, οι θρησκευτικές και οι μαγικές γνώσεις μεταδίδονταν προφορικά πολύ πριν η γοητεία της διαπροσωπικής εκφοράς του λόγου δώσει τη θέση της στον κόσμο των χειρογράφων, των τεράστιων βιβλιοθηκών, της σιωπηλής ανάγνωσης και βέβαια της ανάγκης για σιωπή που απαιτούν και επιβάλλουν τα βιβλία. Σταδιακά -με την εξάπλωση των κειμένων- η προφορική κουλτούρα, η αποστήθιση, η απομνημόνευση, θα αντικατασταθούν από τη σιγουριά του γραπτού, την αυστηρότητα της διατύπωσης.
Αλλά η θέση του βιβλίου στον ανθρώπινο πολιτισμό δεν είναι ούτε τόσο εδραιωμένη, ούτε απόλυτα αυτονόητη, ούτε υπάρχει κάτι που να την εγγυάται παντοτινά. Η «Ιστορία της ανάγνωσης στον δυτικό κόσμο» σε επιμέλεια Roger Chartier & Guglielmo Cavallo, αποτελεί ένα κλασικό πλέον έργο το οποίο συνετέλεσε, ήδη αμέσως μετά την πρώτη έκδοσή του στα γαλλικά και στα ιταλικά, στον επιστημονικό διάλογο για τα θέματα της ανάγνωσης.
Το παρόν βιβλίο αποτελείται από την εισαγωγή και δεκατρία κείμενα, καθένα από τα οποία καλύπτει μια ορισμένη χρονική περίοδο και πραγματεύεται συγκεκριμένα ζητήματα για την ανάγνωση, σκιαγραφώντας τις μεταβολές στις αναγνωστικές συνήθειες και μεθόδους. Ταυτόχρονα, αναδεικνύεται το πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, θρησκευτικό και πολιτισμικό πλαίσιο της ανάγνωσης.
Γραμμένα από ειδικούς επιστήμονες, τα κείμενα αποτελούν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση υπό τη μορφή συλλογικού τόμου, ο οποίος εξετάζει τις αλλαγές λόγω του εκάστοτε μέσου της ανάγνωσης, και εστιάζει στην παραγωγή και τη διακίνηση των κειμένων, με παράλληλη αναφορά στις βιβλιοθήκες. Ιδιαίτερα για τις τελευταίες, παρουσιάζεται η εξέλιξή τους και σκιαγραφείται ο ρόλος που κλήθηκαν σε κάθε περίπτωση να διαδραματίσουν. Με αυτόν τον τρόπο, η έκδοση καλύπτει την ιστορία των πρακτικών της ανάγνωσης από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Εξάλλου, όπως αναφέρει στο εκπληκτικό κείμενο με τίτλο «Περί ανάγνωσης και βιβλίων» που έγραψε σχετικά ο Γερμανός φιλόσοφος, Άρθουρ Σοπενχάουερ: «Στη λογοτεχνία, τα πράγματα δεν είναι διαφορετικά απ’ ό,τι στη ζωή. Όπου και να στρέψουμε το βλέμμα, ερχόμαστε ευθύς αντιμέτωποι με τον αδιόρθωτο όχλο της ανθρωπότητας. Εξού και το αναρίθμητο πλήθος κακών βιβλίων». Ακολούθως, το να διαβάζεις από μόνο του δεν είναι αρετή. Το να διαβάζεις επιλεκτικά, όμως, είναι τέχνη. Μία τέχνη, ωστόσο, που μόνο ένας αναγνώστης με ταλέντο μπορεί να την κατακτήσει...
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
Τόκιο-Η επιστροφή
Μετάφραση: Αλεξάνδρα Κονταξάκη
Εκδόσεις: Τόπος
Σελίδες: 560
Τόκιο, Ιούλιος του 1949: Ο πρόεδρος Σιμογιάμα, επικεφαλής των Εθνικών Σιδηροδρόμων Ιαπωνίας, εξαφανίζεται μόλις μία μέρα μετά την ανακοίνωση 30.000 απολύσεων. Ο Αμερικανός αστυνομικός ντετέκτιβ Χάρι Σουίνι αναλαμβάνει την έρευνα για τον αγνοούμενο. Οκτώβριος 1964: Το Τόκιο προετοιμάζεται πυρετωδώς να υποδεχτεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες και τα παγκόσμια φώτα της δημοσιότητας. Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Μουρότα Χιντέκι αναλαμβάνει μια υπόθεση που τον αναγκάζει να έρθει αντιμέτωπος με ένα έγκλημα από το οποίο κρυβόταν εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Τέλη του 1988: Ενώ ο αυτοκράτορας Χιροχίτο πεθαίνει, ο Ντόναλντ Ράιχενμπαχ, ένας ηλικιωμένος Αμερικανός, πίνει μπίρες δίπλα στη λίμνη Σινόζαμπου στο Ουένο, βέβαιος ότι η οριστική λύση του μεγαλύτερου μυστηρίου της περιόδου Σόουα εξαρτάται από εκείνον. Το μυθιστόρημα βασίζεται στη ζωή, στις αναμνήσεις και στα γραπτά πολλών Ιαπώνων και Αμερικανών που έζησαν ή συμμετείχαν στην αμερικανοκινούμενη Κατοχή της Ιαπωνίας, ιδιαίτερα των Kafu Nagai, Koji Uno και Ken'ichi Yoshida· Paul Blum, Donald Keene, Donald Richie, Edward Seidensticker και Harry Shupak. Ωστόσο, και για την αποφυγή οποιασδήποτε αμφιβολίας, σκοπός του μυθιστορήματος δεν είναι να υπαινιχθεί ότι κάποιος από τους ανθρώπους αυτούς είχε οποιαδήποτε ανάμειξη στον θάνατο του Σαντανόρι Σιμογιάμα. Απλώς, ο David Peace γράφει ίσως την πιο τολμηρή και πρωτότυπη βρετανική μυθοπλασία των τελευταίων ετών. Ένα μυθιστόρημα που κόβει την ανάσα…
Ερωτόκριτος
Εκδόσεις: Μίνωας
Σελίδες: 432
Το αφηγηματικό ποίημα «Ερωτόκριτος», έργο του σημαντικότερου εκπρoσώπου της Κρητικής Αναγέννησης Βιτσέντζου Κορνάρου, γράφτηκε στις αρχές του 17ου αιώνα και αποτελεί ένα δημοφιλέστατο λαϊκό ανάγνωσμα και κορυφαίο έργο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αφηγείται σε 10.012 δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους την απαγορευμένη αγάπη δύο νέων, του Ερωτόκριτου, γιου του έμπιστου συμβούλου του βασιλιά, και της Αρετούσας, κόρης του βασιλιά Ηρακλή. Η διαφορετική κοινωνική θέση τους στέκεται εμπόδιο και οι δύο νέοι καλούνται μέσα από αλλεπάλληλες δοκιμασίες να παλέψουν για την ευτυχία τους. Η πλοκή διαιρείται σε πέντε μέρη: ο έρωτας, το κονταροχτύπημα, ο κρυφός δεσμός και η εξορία του Ερωτόκριτου, η φυλάκιση της Αρετούσας και ο ηρωισμός του Ερωτόκριτου, η δοκιμασία της πίστης και η νίκη της αγάπης. Ο Ερωτόκριτος εκδίδεται για πρώτη φορά το 1713 στη Βενετία, στο τυπογραφείο του Antonio Bortoli. Ο Κορνάρος αναμειγνύει τολμηρά τα λογοτεχνικά είδη εισάγοντας τον διάλογο, ορίζοντας πέντε πράξεις και ενισχύοντας τη θεατρικότητα του έργου. Ένα έργο με διαχρονική ακτινοβολία που εξιδανικεύει τον έρωτα, υμνεί την αγάπη και την αξία της φιλίας, ενώ μαγνητίζει με τη λυρική του έκφραση, τον ρομαντισμό και το γλαφυρό του ύφος που εξακολουθεί να διατηρεί τη δροσιά και το νεανικό σφρίγος στην αφήγηση.
Τα κορίτσια του Λα Μπαλέν
Μετάφραση: Μαρία Μάντη
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 648
Στο Παρίσι, το 1720, η Μαργκερίτ Πανκαντελέν, πρέπει να επιλέξει εκατό περίπου «εθελόντριες» γυναίκες που θα ταξιδέψουν στη Λουιζιάνα για να παντρευτούν Γάλλους αποίκους. Ανάμεσά τους, τρεις απρόσμενες φίλες: μια ορφανή δωδεκάχρονη με κοφτερή γλώσσα, μια άφραγκη νεαρή αριστοκράτισσα που την απέρριψε η οικογένειά της και μια γυναίκα που καταδικάστηκε για διενέργεια παράνομων εκτρώσεων. Όπως και οι υπόλοιπες γυναίκες στο πλοίο Λα Μπαλέν, η Σαρλότ, η Πετρονίλ και η Ζενεβιέβ δεν έχουν ιδέα τι τους περιμένει πέρα από τις θάλασσες. Και δεν έχουν λόγο για το μέλλον τους. Τώρα που τις έφερε κοντά η μοίρα, θα πρέπει να αψηφήσουν τις αντιξοότητες -αρρώστια, πόλεμο, πατριαρχία- και να ζήσουν μια ζωή γεμάτη σπαραγμούς, γεννήσεις και πένθη, σκληρότητα και απροσδόκητες απολαύσεις. Ένα συγκινητικό μυθιστόρημα εντυπωσιακού βάθους που μας μεταφέρει στην καρδιά μιας ανελέητης τότε χώρας, δίπλα σε ηρωίδες που οδηγούνται από μια εξαιρετική δίψα για αγάπη και ζωή. Αλλά και ένα πολυδιάστατο επικό μυθιστόρημα: η συγγραφέας έχει τρομερή κατανόηση του ιστορικού περιβάλλοντος και σχεδιάζει με μεγάλη ακρίβεια τα πορτρέτα των τριών πρωταγωνιστριών. Αναμφίβολα, το βιβλίο της Julia Malye είναι ένα ικανό ερευνητικό επίτευγμα, ενώ την ίδια στιγμή παραμένει ένα τολμηρό έργο μυθοπλασίας.
Η θυσία
Μετάφραση: Αγγελική Νάτση
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 512
Ο τριανταπεντάχρονος προγραμματιστής Ντάβιντ Λουντ ζει μια ήσυχη, μοναχική ζωή, η σχέση του με τη μητέρα του είναι ανύπαρκτη και επισκέπτεται τακτικά τον ψυχολόγο του. Η ηρεμία του διαταράσσεται όταν μια άγνωστη επικοινωνεί μαζί του και ισχυρίζεται ότι έχει πληροφορίες για την παιδική του ηλικία και θέλει να τον συναντήσει. Ο Ντάβιντ προσπαθεί να αγνοήσει το μήνυμα, επειδή όμως δεν έχει αναμνήσεις από τα πρώτα δώδεκα χρόνια της ζωής του, υποκύπτει στην περιέργεια και απαντά. Όταν η γυναίκα εξαφανίζεται ξαφνικά, ο Ντάβιντ γίνεται ο βασικός ύποπτος για την εξαφάνισή της, ενώ ταυτόχρονα κάποιος τον κυνηγά, μαζί με όσους νοιάζεται. Το ρολόι μετράει αντίστροφα κι εκείνος πρέπει να μάθει πώς συνδέονται όλα αυτά με τις δικές του χαμένες παιδικές αναμνήσεις. Στη σκιά μιας δεκαετίας γεμάτης σκοτεινά μυστικά και μιας χαμένης παιδικής ηλικίας, κρύβονται ισχυροί παίκτες που είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα για να μην αποκαλυφθεί η αλήθεια.
