Η θάλασσα υπήρξε πάντοτε ένα από τα πιο δυνατά και συμβολικά θέματα, στην παγκόσμια λογοτεχνία. Από την αρχαία ελληνική παράδοση (με την «Οδύσσεια» του Ομήρου) μέχρι τη σύγχρονη λογοτεχνία, έχει λειτουργήσει ως σκηνικό περιπέτειας, υπαρξιακής αναζήτησης, κινδύνου και δοκιμασίας.
Στην «Οδύσσεια», για παράδειγμα, η θάλασσα διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο, τόσο ως φυσικό τοπίο όσο και ως σύμβολο της ανθρώπινης περιπέτειας, της μοίρας και της αναζήτησης της ταυτότητας. Ολόκληρη η «Οδύσσεια» είναι ένα ταξίδι επιστροφής γεμάτο κινδύνους, οι οποίοι συχνά προέρχονται από τη θάλασσα. Για τον Οδυσσέα, η θάλασσα είναι ταυτόχρονα το εμπόδιο και το μέσο επιστροφής του στην Ιθάκη.
Αλλά και στην «Μπαλάντα του Γερο-Ναυτικού» (1798) του Σάμιουελ Τέιλορ Κόλριτζ, το θαλασσινό τοπίο δεν είναι απλώς το φυσικό περιβάλλον όπου εκτυλίσσεται η αφήγηση. Είναι ένας ζωντανός, μεταβαλλόμενος κόσμος, φορτισμένος με υπερφυσικά και συμβολικά στοιχεία. Η θάλασσα γίνεται το θέατρο της τιμωρίας, της ενοχής και της λύτρωσης του ήρωα, αποκτώντας σχεδόν μία μυστικιστική διάσταση. Όταν ο γερο-ναυτικός σκοτώνει το άλμπατρος -το ιερό πουλί που οδηγεί το πλοίο μέσα από την ομίχλη- η θάλασσα μεταμορφώνεται από έναν δρόμο σωτηρίας σε έναν χώρο καταδίκης.
Ουλτραμαρίν
Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 321
Στην εξελικτική πορεία του μυθιστορήματος, είναι το κολοσσιαίο έργο «Μόμπι Ντικ» (1851) αυτό που αποτελεί -μαζί με την «Οδύσσεια» και τον «Δον Κιχώτη- ένα οριακό έπος στην ιστορία της λογοτεχνίας, με το οποίο ο Αμερικανός συγγραφέας Χέρμαν Μέλβιλ κατόρθωσε να δώσει μια συναρπαστική ναυτική περιπέτεια, αλλά και ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για τη φύση του καλού και του κακού, τον άνθρωπο και την αναπόδραστη μοίρα του.
Με αφηγητή το ναύτη Ισμαήλ, παρακολουθούμε το ταξίδι ενός διαταραγμένου καπετάνιου ονόματι Αχαάβ, που έχει βάλει σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει και να σκοτώσει μία θηριώδη λευκή φάλαινα με το όνομα Μόμπι Ντικ, η οποία -σε ένα προηγούμενο ταξίδι- τού είχε κόψει το πόδι σε μια μονομαχία τους στη θάλασσα. Ο Μέλβιλ, που είχε δουλέψει χρόνια ως ναυτικός, περιγράφει την επικών διαστάσεων σύγκρουση του Αχαάβ με τον Μόμπι Ντικ, η οποία είναι, κατ’ επέκταση, μια ακραία και άνευ όρων αναμέτρηση ανάμεσα στις δυνάμεις της φύσης και τον άνθρωπο.
Πάνω απ’ όλα, όμως, ο συγγραφέας ελέγχει απολύτως το αλληλοσυγκρουόμενο και εκτενές υλικό του δημιουργώντας μια στέρεη θαλασσινή περιπέτεια, η οποία εναλλάσσει ρυθμικά την ιστορία με το μεταφυσικό δοκίμιο, ενώ στοιχεία αγωνίας με αιφνίδιες κλιμακώσεις δημιουργούν ένα συγκλονιστικό κλίμα προσμονής της τελικής και ανελέητης σύγκρουσης.
Αλλά και Τζόζεφ Κόνραντ, επίσης πρώην ναυτικός, έφερε στην αγγλική λογοτεχνία μια βαθιά γνώση της ναυτικής ζωής και την παρουσίασε ως ένα χώρο δοκιμασίας της ψυχής. Όπως συμβαίνει στον «Λόρδο Τζιμ» (1900), όπου η θάλασσα είναι το μέσον που αποκαλύπτει τον πραγματικό χαρακτήρα των ανθρώπων. Ο νεαρός Τζιμ, αξιωματικός του ατμόπλοιου Patna, βιώνει τη μεγαλύτερη ηθική του κρίση όταν εγκαταλείπει το πλοίο και τους επιβάτες του, πιστεύοντας ότι αυτό βυθίζεται. Στον «Τυφώνα» (1902), πάλι, η θάλασσα δεν είναι συμβολική αλλά πραγματικά απειλητική. Η ιστορία του Κόνραντ ακολουθεί τον πλοίαρχο Μακγουίρ και το πλήρωμά του, καθώς το ατμόπλοιο Nan-Shan παλεύει με μια τρομακτική καταιγίδα στη θάλασσα της Νότιας Κίνας. Ο τυφώνας παρουσιάζεται μέσα από έναν ρεαλισμό που καθηλώνει τον αναγνώστη, αναδεικνύοντας την αδυσώπητη δύναμη της φύσης. Η δε περιγραφή του θαλασσινού χάους, αποτυπώνει υποδειγματικά τη μικρότητα του ανθρώπου μπροστά στη δύναμη του κόσμου.
Όσο για το κλασικό μυθιστόρημα «Ο Θαλασσόλυκος» (1904) του Τζακ Λόντον, αφηγείται την ιστορία του Χάμφρεϊ Βαν Βέιντεν, ενός ευγενικού και διανοούμενου λογοτεχνικού κριτικού, ο οποίος μετά από ένα ναυάγιο διασώζεται από ένα σκληροτράχηλο φαλαινοθηρικό υπό τη διοίκηση του αδίστακτου καπετάνιου Γουλφ Λάρσεν. Η σχέση του Βαν Βέιντεν με τον Λάρσεν γίνεται ο πυρήνας του μυθιστορήματος, καθώς οι δύο άνδρες εκπροσωπούν δύο διαμετρικά αντίθετες κοσμοθεωρίες: ο ένας την ηθική και τον ανθρωπισμό, ο άλλος τη δύναμη και την ωμή επιβίωση. Ο Βαν Βέιντεν υποστηρίζει ότι η ηθική, η αγάπη και η καλοσύνη είναι ουσιώδη χαρακτηριστικά του ανθρώπου, ενώ ο Λάρσεν βλέπει τον κόσμο από μία μηδενιστική σκοπιά, θεωρώντας ότι η ύπαρξη δεν έχει κανένα ανώτερο νόημα πέρα από την επιβίωση.
Και κάπου εδώ έρχεται το «Ουλτραμαρίν» (1933), το πρώτο ο μυθιστόρημα του Μάλκολμ Λόουρυ, το οποίο ακολουθεί τον 19χρονο Ντέινα Χίλιοτ, έναν νεαρό άντρα από εύπορη οικογένεια, που αποφασίζει να γίνει ναυτικός για να βιώσει μια αυθεντική εμπειρία ζωής. Έτσι, το παίρνει απόφαση και μπαρκάρει με προορισμό τη Βομβάη και τη Σιγκαπούρη. Σταδιακά, έρχεται αντιμέτωπος με τις σκληρές συνθήκες του ναυτικού βίου, τη μοναξιά και την απόρριψη από το υπόλοιπο πλήρωμα, που τον αντιμετωπίζει ως προνομιούχο αριστοκράτη. Παράλληλα, βρίσκεται σε μια συναισθηματική και φιλοσοφική αναζήτηση, καθώς προσπαθεί να κατανοήσει τον εαυτό του και τη θέση του στον κόσμο.
Ο νεαρός πρωταγωνιστής, ως πρωτόβγαλτος ναύτης, θα χρειαστεί να παλέψει κόντρα στις ίδιες του τις αξίες, ώστε να κερδίσει την αναγνώριση και τον σεβασμό των υπόλοιπων των μελών του πληρώματος. Και όλα αυτά, προσπαθώντας να ακολουθήσει το παράδειγμά τους, περιφερόμενος στα μπαρ και στα μπουρδέλα των λιμανιών, παραμένοντας όμως ταυτόχρονα πιστός στην Τζάνετ, τον πρώτο του έρωτα, που άφησε πίσω στην Αγγλία.
Ένα ενδιαφέρον γνώρισμα του έργου, είναι η αφήγηση του ίδιου του Ντέινα Χίλιοτ, η οποία εναλλάσσεται με τη χυδαία και τη ζωηρή γλώσσα των ναυτικών, αποτυπώνοντας τη σταδιακή μύηση του αγοριού στην παρέα των μπαρουτοκαπνισμένων αντρών. Μέσα από μία χαοτική, σκοτεινή, πρώιμα μοντερνίστικη πρόζα, με ακτινωτούς μεταφορικούς συνειρμούς, η θάλασσα και το πλοίο γίνονται ένα συμβολικό πεδίο εξερεύνησης των σχέσεων εξουσίας, κοινωνικής ανισότητας και προσωπικής δοκιμασίας. Την ίδια στιγμή, το έργο εστιάζει περισσότερο στην εσωτερική εμπειρία του ήρωα παρά στην εξωτερική δράση παραμένοντας σημαντικότατο ως προοίμιο της λογοτεχνικής πορείας του ιδιοφυούς Βρετανού συγγραφέα, ο οποίος στη συνέχεια θα έδινε το απόλυτο αριστούργημα: το «Κάτω από το Ηφαίστειο».
Και η θάλασσα, στο «Ουλτραμαρίν», για ακόμα μία φορά δεν είναι απλώς ένα σκηνικό δράσης, αλλά ένα δυναμικό στοιχείο που καθρεφτίζει τις ιδέες του έργου: Είναι χαοτική, σκληρή και ανελέητη, σε απόλυτη αντιστοιχία με τον κόσμο της επιβίωσης, αντιπροσωπεύοντας την πρόκληση, την ανάγκη για προσαρμογή και την εσωτερική μεταμόρφωση. Όπως ακριβώς ο πρωταγωνιστής πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτό το νέο περιβάλλον, έτσι και η ανθρωπότητα πρέπει να βρει τρόπους να επιβιώσει σε έναν κόσμο επιθετικό και αγροίκο: μια ανθρωπότητα όπου επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου και η φυσική δύναμη μοιάζει ακατανίκητη, επιβεβλημένη και αναπόφευκτη – τουλάχιστον, περισσότερο, απ’ ό,τι θα θέλαμε να παραδεχτούμε στην εποχή μας…
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
Το τσίμπημα της μέλισσας
Μετάφραση: Κλαίρη Παπαμιχαήλ
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελίδες: 816
Η οικογένεια Μπαρνς έχει σοβαρά προβλήματα. Η κάποτε επικερδής αντιπροσωπεία αυτοκινήτων του πατέρα, του Ντίκι, πάει από το κακό στο χειρότερο λόγω της οικονομικής κρίσης στην Ιρλανδία. Εκείνος, ωστόσο, αρνείται να αντιμετωπίσει την κατάσταση και περνά τις μέρες του στο δάσος. Στο ματξύ, η γυναίκα του η Ιμέλντα πουλάει τα κοσμήματά της στο eBay, ενώ η έφηβη κόρη τους Κας, άριστη μαθήτρια έως πρόσφατα, φαίνεται αποφασισμένη να φτάσει ως τις εξετάσεις για το πανεπιστήμιο πίνοντας και ξενυχτώντας κάθε βράδυ. Και, τέλος, ο παραμελημένος δωδεκάχρονος ΠιΤζέι καταστρώνει σχέδιο απόδρασης από το σπίτι. Τι συνέβη και πήγαν όλα στραβά; Ένα παγωμένο κομμάτι του οδοστρώματος, μια απλή εξυπηρέτηση σε έναν γοητευτικό ξένο, μια μέλισσα που παγιδεύτηκε κάτω από το νυφικό πέπλο, μπορεί μία μόνο στιγμή κακοτυχίας να αλλάξει την κατεύθυνση μιας ολόκληρης ζωής; Και αν η ιστορία είναι προδιαγεγραμμένη, υπάρχει ακόμα χρόνος να βρεθεί ένα ευτυχές τέλος; Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι ένας θρίαμβος του κωμικοτραγικού. Γενναιόδωρο, καθηλωτικό, οξυδερκές και συντριπτικό, ένα πραγματικό κομψοτέχνημα…
Ο εραστής του ηφαιστείου
Μετάφραση: Μαρία Σ. Μπλάνα
Εκδόσεις: Gutenberg
Σελίδες: 666
Ένα ιστορικό μυθιστόρημα με φόντο τη Νάπολη του 18ου αιώνα. Στο επίκεντρο ο Άγγλος πρέσβης και μανιώδης συλλέκτης αρχαιοτήτων και πετρωμάτων από το ηφαίστειο λόρδος Χάμιλτον, η σύζυγός του, η πανέμορφη Έμα και ο θρύλος των Ναπολεόντειων Πολέμων ναύαρχος Νέλσον. Η παθιασμένη ερωτική σχέση της Έμα και του Νέλσον αψηφά κάθε πρωτόκολλο, επηρεάζοντας ακόμα και ιστορικές αποφάσεις. Ένα δυνατό και πολυδιάστατο έργο, μέσα από την οπτική της χαρισματικής Susan Sontag, γραμμένο με απόλυτη ιστορική συνέπεια, όπου η επιθυμία, η εύνοια, η ταπείνωση, η τύχη καθορίζουν τη ζωή των ηρώων. Και, πράγματι, η Sontag συνθέτει αριστοτεχνικά τα πορτρέτα ιστορικών προσωπικοτήτων, βασιλιάδων, πολιτικών, διανοουμένων όπως ο Γκαίτε ή ο Ντε Σαντ, και χαρτογραφεί τους δρόμους του πάθους και του πόθου με φόντο μια ιστορική εποχή την οποία ανασυνθέτει αξιοθαύμαστα.
Το υπουργείο του χρόνου
Μετάφραση: Ιωάννα Ηλιάδη
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 520
Μια ερωτική ιστορία που συνδυάζει το ταξίδι στον χρόνο με το κατασκοπευτικό θρίλερ και την κωμωδία. Μια ευφυής διερεύνηση της εξουσίας και της δύναμης της αγάπης να τα αλλάζει όλα. Στο εγγύς μέλλον μια δημόσια υπάλληλος μαθαίνει πως θα πάρει τον μισθό των ονείρων της αν δεχτεί να λάβει μέρος σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα: ένα νεοσύστατο υπουργείο συγκεντρώνει «εκπατρισμένους» από την ιστορία για να διαπιστώσει αν τα ταξίδια στον χρόνο είναι εφικτά. Η δουλειά που της ανατίθεται είναι να λειτουργήσει ως «γέφυρα» για τον «εκπατρισμένο 1847», δηλαδή να παρακολουθεί και να βοηθά τον αντιπλοίαρχο Γκρέιαμ Γκορ, ο οποίος, σύμφωνα με την ιστορία, πέθανε στην Αρκτική το 1845 και γι’ αυτό, τώρα που ζει με μια ανύπαντρη γυναίκα η οποία δείχνει τακτικά τις γάμπες της, περιτριγυρισμένος από παράξενες έννοιες όπως «πλυντήριο», «Spotify» και «κατάρρευση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας», μοιάζει κάπως αποπροσανατολισμένος. Χάρη στην όρεξή του για ανακαλύψεις και καθώς αρχίζει και αναπτύσσει στενούς δεσμούς με τους υπόλοιπους εκπατρισμένους, σύντομα ο Γκορ καταφέρνει να προσαρμοστεί. Παράλληλα, η απελπιστικά αμήχανη συγκατοίκηση με τη «γέφυρά» του εξελίσσεται σε κάτι πολύ βαθύτερο και, μέχρι να αποκαλυφθεί τι πραγματικά σκαρώνει το Υπουργείο, εκείνη τον έχει ερωτευτεί αμετάκλητα. Αναγκασμένη να αντιμετωπίσει τις επιλογές που τους έφεραν κοντά, θα πρέπει τελικά να αναμετρηθεί με το αν η απόφαση που θα πάρει στη συνέχεια μπορεί να αλλάξει το μέλλον - και πώς. Το «Υπουργείο του Χρόνου», μια συναρπαστική μείξη λογοτεχνικών ειδών και ιδεών, θέτει το ερώτημα τι σημαίνει να αψηφάς την ιστορία, όταν η ιστορία ζει μέσα στο σπίτι σου. Η απάντηση της Kaliane Bradley είναι μια φλογερή, αξέχαστη απόδειξη του τι οφείλουμε ο ένας στον άλλο, σε έναν κόσμο που αλλάζει δραματικά.
Born to run
Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωληάς
Εκδόσεις: Key Books
Σελίδες: 592
«Το να γράφεις για τον εαυτό σου είναι μια βρομοδουλειά. Αλλά σε ένα έργο σαν κι αυτό, ο συγγραφέας έχει δώσει μια υπόσχεση - να μοιραστεί με τον αναγνώστη όσα έχει στο μυαλό του. Αυτό προσπάθησα να κάνω στις σελίδες που ακολουθούν». Και, πράγματι, ο Bruce Springsteen αφοσιώθηκε για επτά χρόνια στη συγγραφή της ιστορίας της ζωής του και προσφέρει την ίδια ειλικρίνεια, το χιούμορ και την αυθεντικότητα που βρίσκει κανείς και στα τραγούδια του. Περιγράφει, δηλαδή, το πώς μεγάλωσε σε μια καθολική οικογένεια στο Freehold του New Jersey, μέσα στην ποίηση, τον κίνδυνο και το σκοτάδι που πυροδότησε τη φαντασία του μέχρι τη στιγμή που περιγράφει ως τη «Μεγάλη Έκρηξη»: όταν είδε την πρώτη εμφάνιση του Elvis Presley στην αμερικανική τηλεόραση. Αφηγείται γλαφυρά το πάθος που είχε να γίνει μουσικός, τα πρώτα του live στα μπαρ του Asbury Park και την άνοδο της E Street Band. Με αφοπλιστική ειλικρίνεια, μοιράζεται για πρώτη φορά τις προσωπικές του μάχες που ενέπνευσαν τις καλύτερες δουλειές του και μας δείχνει γιατί το τραγούδι «Born to Run» αποκαλύπτει πολλά περισσότερα απ’ όσα νομίζαμε. Η αυτοβιογραφία με τίτλο «Born to Run» είναι βέβαιο ότι θα αποδειχτεί διαφωτιστική για όποιον έχει απολαύσει τα τραγούδια του Bruce Springsteen, αλλά το βιβλίο αυτό είναι κάτι μεγαλύτερο από τα απομνημονεύματα ενός θρυλικού αστέρα της ροκ. Είναι ένα βιβλίο για εργάτες και ονειροπόλους, για γονείς και παιδιά, για ερωτευμένους και μοναχικούς, για καλλιτέχνες, φρικιά ή για όποιον άλλο επιθυμεί να βουτήξει στα αχαρτογράφητα νερά του ιερού ποταμού της ροκ εν ρολ. Σπάνια ένας καλλιτέχνης, έχει μοιραστεί την ιστορία του με τέτοια δύναμη και τόση ειλικρίνεια.
