Η συγγραφή μυθιστορημάτων ήταν για εκείνον μία αμιγώς διανοητική άσκηση, αλλά και ένα παράξενα γοητευτικό παιχνίδι - μια ιδιαίτερα απαιτητική τέχνη της εξαπάτησης! Άλλωστε, σε αυτό συνέβαλλαν η περίφημη περιφρόνησή του για την κοινή λογική, τα καταπιεστικά ήθη και την πολιτική ευπρέπεια, καθώς και η εμμονή του να επινοεί σκακιστικά προβλήματα και αινίγματα. Όπως είχε πει κάποτε και ο ίδιος: «Δεν έχω κανέναν κοινωνικό σκοπό, ούτε μεταφέρω κανένα κοινωνικό μήνυμα, όμως μου αρέσει να συνθέτω γρίφους και να βρίσκω περίτεχνες λύσεις στους γρίφους που συνθέτω».
Πάντως, για να τα κάνει όλα αυτά, για να καταφέρνει -δηλαδή- να παίζει κάνοντας υψηλή τέχνη, χρειάζεται ένας συγγραφέας εξαιρετικών ικανοτήτων. Και, πράγματι, ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (1899 - 1977) εκτός από μία πληθώρα ασυνήθιστων βιωμάτων, διέθετε μια «ακτινωτή» δημιουργική φαντασία, μία λεπτή αίσθηση του χιούμορ και μια πολυδιάστατη προσωπικότητα που έκανε αισθητή της παρουσία της μέσα στους χαρακτήρες των μυθιστορημάτων του.
Απ’ την άλλη, η συγγραφική δραστηριότητα τον απασχολούσε με τέτοια ένταση που συχνά έπαιρνε τη μορφή μιας ιδεοληψίας, αφού για εκείνον τόσο η ζωή όσο και η τέχνη ήταν πάντα ένα απαιτητικό παιχνίδι σαγήνης και απάτης. Ο Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Ναμπόκοφ γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη από μία παλιά αριστοκρατική οικογένεια η οποία θα εγκατέλειπε τη Ρωσία, έπειτα από την επανάσταση των μπολσεβίκων.
Όμως, ο μικρός Βλαντιμίρ διέθετε μια έμφυτη ικανότητα να επιβιώνει, καθώς και να διαπρέπει σχεδόν σε ό,τι τον απασχολούσε. Δεκαεφτά χρονών δημοσιεύει την πρώτη του ποιητική συλλογή, ενώ στη συνέχεια σπουδάζει στο Κέιμπριτζ γαλλική και ρωσική φιλολογία. Το 1922 δολοφονείται, στο Βερολίνο, ο πατέρας του και τέσσερα χρόνια αργότερα δημοσιεύει το πρώτο του μυθιστόρημα.
Πρόσκληση σε έναν αποκεφαλισμό
Μετάφραση: Σοφία Αυγερινού
Εκδόσεις: Μάγμα
Σελίδες: 264
Οι καιροί, ωστόσο, παρέμεναν δύσκολοι και ο προσαρμοστικός συγγραφέας άρχισε -από το 1941 και μετά- να γράφει στα αγγλικά. Μάλιστα, εξαιτίας του πολέμου εγκατέλειψε την Ευρώπη και εγκαταστάθηκε οριστικά στις Η.Π.Α. όπου και θα γινόταν ένας λογοτέχνης παγκοσμίου φήμης. Είναι εμφανές ότι η αναγνώριση δεν ήρθε σε καμία περίπτωση τυχαία: Δεξιοτέχνης του στιλ, με μία αξεπέραστη ευφυΐα ο Ναμπόκοφ κατόρθωσε να αναδομήσει, με απαράμιλλη επινοητικότητα, τις λογοτεχνικές φόρμες. Σε όλα του τα έργα πραγματεύεται τη σταδιακή διαμόρφωση της συνείδησης του ανθρώπου - μέσω ψευδαισθήσεων και εμμονών.
Αλλά εκείνο που κυρίως τον ενδιέφερε, ήταν οι μυστηριώδεις διεργασίες της ίδιας της συνείδησης στην προσπάθειά της να ανακαλύψει τα όρια ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, τα παζλ -που τόσο τον γοήτευαν- έμελλε να θέσουν το πλαίσιο στα περισσότερα από τα έργα του, μέσα πάντα από ένα πολύπλοκο σχεδιασμό μοτίβων και νύξεων που αιχμαλωτίζουν τον αναγνώστη.
Στην «Άμυνα του Λούζιν», για παράδειγμα, ο Λούζιν, εσωστρεφής και μελαγχολικός ως παιδί, στρέφεται στο σκάκι για να αποφύγει την πραγματικότητα. Μεγαλώνοντας, το πρωτοφανές ταλέντο του τον φέρνει στην κορυφή, αλλά το τίμημα είναι δυσβάστακτο: Το πάντοτε ικανό, για λαμπρούς σκακιστικούς συνδυασμούς, μυαλό του αποδεικνύεται τραγικά ανεπαρκές για να αντιμετωπίσει το λαβύρινθο της ζωής και είναι αυτό που θα τον οδηγήσει στη συντριβή.
Ήταν εντούτοις με την θρυλική, πια, «Λολίτα» (1955) που ο Ναμπόκοφ θα γνώρισε -ετεροχρονισμένα- την απόλυτη καταξίωση: Είναι η εκπληκτική ιστορία ενός πάθους ανεξέλεγκτου και χωρίς όρια, που κυριεύει έναν σαραντάχρονο διανοούμενο για ένα ανήλικο κορίτσι, το οποίο με την πρώιμη σεξουαλικότητά του και την προκλητική θηλυκότητά του θα τον οδηγούσε σε μία σειρά από βασανιστικές περιπέτειες, μέχρι την ζοφερή κατάληξη της ιστορίας.
Το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου είχε να κάνει με τις φαντασιώσεις του καθηγητή και παράλληλα με τη σταδιακή πτώση του. Κι αυτό, όχι γιατί ο συγγραφέας θέλησε να δώσει ένα, έστω και υποτυπώδες, ηθικό μήνυμα στην ιστορία. Αλλά γιατί η Λολίτα αποδείχτηκε πιο διεφθαρμένη από τον καθηγητή. Έτσι ο αναγνώστης προχωρεί προς το τέλος του βιβλίου ψάχνοντας εναγωνίως για εξηγήσεις που κάθε άλλο παρά προφανείς είναι, αδυνατώντας να δεχθεί ως μοναδική αφετηρία τα ερωτικά ένστικτα- πέρα από την οποία μόρφωση, πνευματικό επίπεδο ή κοινωνική θέση.
Και αυτή ακριβώς είναι η συνταρακτική ιδιαιτερότητα του έργου: Δεν είναι ανάλυση, δεν είναι ντοκουμέντο, δεν είναι η αφήγηση της εμπειρίας, είναι η καταγραφή μιας σειράς δεδομένων, που αποτελούν τις πλέον πειστικές προϋποθέσεις για μία μεγαλειώδη αμηχανία μπροστά στην προσπάθεια κατανόησης των ανθρωπίνων εμμονών. Πρόκειται για το πλέον υπαινικτικό και γλωσσικά παιγνιώδες μυθιστόρημα, μετά τον «Οδυσσέα» του Τζέημς Τζόυς.
Όσο για την «Πρόσκληση σε έναν αποκεφαλισμό», μοιάζει να έχει μια βαθιά σχέση με τα έργα του Φραντς Κάφκα, ιδίως με την «Δίκη» - ανοίγοντας εντυπωσιακά το εύρος των λογοτεχνικών εμμονών του Ναμπόκοφ. Αναμένοντας την εσχάτη των ποινών, ένας κατάδικος, πασχίζει να συλλάβει τον κόσμο γύρω του, να βάλει τάξη στην ανθρώπινη συνθήκη που αναπόφευκτα τον πνίγει. Ο κόσμος αυτός που περιλαμβάνει τους δεσμοφύλακες και τον δήμιο του, τον καλεί να συνταχθεί με τους ανόμοιούς του και να συμφιλιωθεί με την τελετουργία του τέλους του.
Καθώς η πλοκή εξελίσσεται, η ειρωνεία του αφηγητή-συγγραφέα είναι τόσο συντριπτική που οτιδήποτε στιβαρό γκρεμίζεται, το σκηνικό και οι χαρακτήρες καταρρέουν μπροστά μας, οι ίδιες οι λέξεις εξεγείρονται. Την ίδια στιγμή, η αρχική υποψία του πρωταγωνιστή ότι εξακολουθεί να υπάρχει ένας εξωτερικός κόσμος, μοιάζει ολοένα και περισσότερο με μία ψευδαίσθηση. Στην «Πρόσκληση σε έναν αποκεφαλισμό» ο Ναμπόκοφ συνθέτει με δεινή περιγραφική ακρίβεια μια κοινωνικοπολιτική αλληγορία που υπονομεύει κάθε λογική, συναισθηματική, ηθική συνοχή.
Η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη, με παρέμβλητη κατά διαστήματα την πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενός εσωτερικού μονόλογου, που όμως καταγράφεται ως ημερολόγιο. Στον εσωτερικό αυτό μονόλογο αποτυπώνονται κάποιες παραισθήσεις που βιώνει ο πρωταγωνιστής, με αυτήν την τρομακτική παράθεση να κάνει την ατμόσφαιρα ακόμη πιο σκοτεινή.
Κατά τα άλλα, η ανεπανάληπτη ικανότητα του Ρώσου συγγραφέα στη δημιουργία της πλοκής, στη λεπτότητα της ψυχολογικής διείσδυσης και στην απρόσμενη αλληλουχία των καταστάσεων, βρίσκει –σε αυτό το μυθιστόρημα- την ύψιστη έκφρασή της: καμία εξέλιξη δεν είναι αναμενόμενη και, τίποτα απολύτως, δεν είναι όπως φαίνεται…
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
Ο θάνατος έρχεται στο Μάρλοου
Μετάφραση: Τιτίνα Σπερελάκη
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 384
Η ήσυχη επαρχιακή πόλη στις όχθες του Τάμεση έχει ξαναβρεί τους νωχελικούς ρυθμούς της, έναν χρόνο μετά τις τρεις δολοφονίες που τη συντάραξαν. Ήταν εκείνες οι δολοφονίες που έγιναν η αιτία για να γνωριστούν και να συστήσουν τη «Λέσχη Φόνων του Μάρλοου» η Τζούντιθ, η Σούζι και η Μπεκς. Προς το παρόν, πάντως, το μόνο συναρπαστικό γεγονός στον ορίζοντα είναι ο επικείμενος γάμος ενός μεγαλόσχημου πολίτη του Μάρλοου, του σερ Πίτερ Μπέιλυ, με τη νοσοκόμα του. Την παραμονή, ο σερ Πίτερ οργανώνει δεξίωση στο επιβλητικό αρχοντικό του πάνω στον Τάμεση, όπου παρευρίσκονται και οι τρεις φίλες. Και ενώ όλα ήταν φαινομενικά ήρεμα, κάτι εντελώς απρόσμενο συμβαίνει: Ένας φοβερός πάταγος θα τις οδηγήσει στον εντοπισμό του οικοδεσπότη, νεκρού, καταπλακωμένου από ένα βαρύ έπιπλο μέσα στο γραφείο του. Μάλιστα, το γραφείο ήταν κλειδωμένο από μέσα και το κλειδί βρισκόταν στην τσέπη του θύματος, πράγμα που έμελλε να οδηγήσει την αστυνομία στο να αποκλείσει το ενδεχόμενο της δολοφονικής ενέργειας. Η Τζούντιθ, όμως, διαφωνεί... Πρόκειται για ένα διαβολικά έξυπνο αστυνομικό μυθιστόρημα, σαν τους γρίφους που βρίσκονται στον πυρήνα αυτής της υπόθεσης. Ένα «χορταστικό» νουάρ με φρενήρη πλοκή.
Καρτεσιανή σονάτα και άλλες νουβέλες
Μετάφραση: Αποστόλης Πρίτσας
Εκδόσεις: Gutenberg
Σελίδες: 492
Τέσσερις νουβέλες που εξερευνούν τα όρια ανάμεσα στο καλό και το κακό, τη σκέψη και τη δράση, τη λύτρωση και την εξουσία. Ο αναγνώστης θα συναντήσει μια γυναίκα-μέντιουμ κι έναν κακοποιητικό σύζυγο· έναν διεφθαρμένο λογιστή που έρχεται αντιμέτωπος με την πιθανότητα της σωτηρίας του· μια ανορεκτική γυναίκα που αναζητά τη λύτρωση στην αγάπη της για την ποίηση της Ελίζαμπεθ Μπίσοπ και έναν πικραμένο έφηβο, πού, με μια σειρά μυστικών εκδικήσεων, αποφασίζει να επιφέρει τη δικαιοσύνη που ο ίδιος ο Θεός δεν επιβάλλει. Οι ιστορίες, με το χαρακτηριστικό ύφος, την ευφυΐα και τη φιλοσοφική διάθεση του Γουίλιαμ Γκας, υπόσχονται να καθηλώσουν κάθε αναγνώστη.
Παραμύθι χωρίς όνομα
Εκδόσεις: Π.Ε.Κ.
Σελίδες: 516
Σε παρακμή οδηγεί το βασίλειό του ο Βασιλιάς Αστόχαστος, ο οποίος δεν νοιάζεται για τίποτα παρά μόνο για διασκεδάσεις και εύκολη ζωή. Οι πάντες υποφέρουν και επιδιώκουν μόνο το ατομικό τους συμφέρον αδιαφορώντας για το κοινό καλό. Το Βασιλόπουλο, ο Συνετός, με τη βοήθεια της Ειρηνούλας, της μικρής του αδερφής, και δύο γυναικών, της Γνώσης και της Φρόνησης, πασχίζει για την αναγέννηση της χώρας του. Με το αλληγορικό της κομψοτέχνημα «Παραμύθι χωρίς όνομα» η Πηνελόπη Δέλτα μας καλεί σε αναγνωριστική περιήγηση σε ένα βασίλειο όπου κυριαρχεί η φθορά και η διαφθορά - εκεί όπου ζουν οι «Μοιρολάτρες». Σκοπός της είναι να δείξει την επίπονη συλλογική πορεία από την παρακμή στην ανόρθωση. Εδώ, η μελέτη της Ιωάννας Πετροπούλου επιχειρεί να ερμηνεύσει τα σύμβολα, τις αλληγορίες, τις ποικίλες διακειμενικές αναφορές του έργου. Να αποκρυπτογραφήσει την ιστορική διαστρωμάτωση, τα δομικά στοιχεία της εξιστόρησης. Να αναδείξει τις αδρές πνευματικές καταβολές και τον τρόπο με τον οποίο η συγγραφέας εμβολιάζει το έργο της με τα εθνορομαντικά ιδεώδη του Ίωνος Δραγούμη. Η νέα ανάγνωση παρέχει τη δυνατότητα πρόσβασης στα άκρως εμπιστευτικά χαρτιά της Δέλτα και του Δραγούμη.
Ανρί Ματίς, 1869-1954
Εκδόσεις: Gutenberg
Σελίδες: 136
Ποιος είναι ο λόγος που μας συνεπαίρνει σήμερα η ζωγραφική του Ανρί Ματίς; Ποια αλήθεια μάς ενώνει με το έργο του και ποια η ψυχική συγγένειά μας με αυτό; Βλέποντας τα έργα του Ματίς είναι σχεδόν αδύνατο να αποφανθεί κανείς το πώς και για ποιον λόγο η τέχνη του μας γεμίζει με συναισθήματα. Είναι η ισορροπία των χρωμάτων; Είναι το σχέδιο, απλό αλλά ουσιαστικό, που μας θυμίζει τη δική μας ύπαρξη; Είναι ο τρόπος γραφής και οι πινελιές, πολλές φορές απότομες και νευρικές, που μας φέρνουν νοσταλγικές θύμησες; Ίσως αυτές οι ξαφνικές πινελιές να μας θυμίζουν το ξαφνικό τέλος της ζωής. Και τελικά, ποιο το νόημα της ζωγραφικής, αλλά και της ίδιας της ζωής; Ίσως είναι απλώς η παρουσία μας μέσα στον κόσμο, το πρωινό ξύπνημα στο δωμάτιο λουσμένο από φως, το πρωινό μας, τα φρούτα στο πιάτο και η παρουσία ενός μήλου, η παρουσία του ίδιου του ζωγραφικού έργου που μας βάζει στο προσκήνιο. Και οι ζωγραφισμένες εικόνες διαπερνούν τις σκέψεις, εμάς τους ίδιους και τη λογική, και δείχνουν την παρουσία μας στον κόσμο. Ο Μιχάλης Λαζαρίδης μας ταξιδεύει μέσα στο εικαστικό σύμπαν ενός από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες της σύγχρονης Τέχνης, πρωτοπόρου και ευρηματικού, ευφάνταστου και μοναδικού. Δεν είναι δυνατόν να φανταστούμε πώς θα ήταν η σύγχρονη τέχνη χωρίς αυτόν…
