«Στο κέντρο του κύκλου»: Εκείνος που βρίσκεται στο κέντρο της διαβολικής πλοκής, είναι ο αναγνώστης

Το σκανδιναβικό νουάρ ξεχωρίζει για τη βαθιά σύνδεση ανάμεσα στο έγκλημα και την κοινωνία, συνδυάζοντας τη σκοτεινή ατμόσφαιρα, με σύνθετους χαρακτήρες και μια έντονη κοινωνική κριτική. Αυτό το μοναδικό μείγμα, είναι που έχει εξασφαλίσει στο είδος μια περίοπτη θέση στην παγκόσμια λογοτεχνική (και κινηματογραφική) σκηνή. Οι ιστορίες τους εξελίσσονται συνήθως σε απομονωμένα, παγωμένα τοπία, που μοιάζουν να αντικατοπτρίζουν ιδανικά την μοναξιά των χαρακτήρων και να εντείνουν την διάχυτη αίσθηση του μυστηρίου.

Τα μυθιστορήματα αυτά, χαρακτηρίζονται από μια βαθιά, σκοτεινή ατμόσφαιρα, επικεντρώνονται σε ρεαλιστικά εγκλήματα και παρουσιάζουν την αστυνομική έρευνα με μεγάλη ακρίβεια. Όσο για τους πρωταγωνιστές, είναι συχνά προβληματικοί, με προσωπικά τραύματα ή αδυναμίες που επηρεάζουν την ηθική κρίση και τη δράση τους. Αλλά και οι ντετέκτιβ παλεύουν με προσωπικά προβλήματα όπως αλκοολισμός, διαλυμένες σχέσεις ή μοναξιά – όπως ο περίφημος αντιήρωας ντετέκτιβ Χάρι Χόλε, που τον συναντάμε στα περισσότερα από τα αστυνομικά του περίφημου Νορβηγού συγγραφέα, Τζο Νέσμπο. Πάνω απ’ όλα, όμως, αυτά τα αστυνομικά μυθιστορήματα συχνά αναδεικνύουν τις κοινωνικές εντάσεις και τα προβλήματα της εποχής.

Η ιστορία του σκανδιναβικού νουάρ ξεκινάει από τη δεκαετία του 1960, με το συγγραφικό δίδυμο των Μαίη Σιέβαλ και Περ Βαλέ από τη Σουηδία να είναι ο θεμελιωτής του είδους. Μέσα από έργα όπως «Οι τρομοκράτες» και «Ο άνθρωπος στο μπαλκόνι», δημιούργησαν τις προδιαγραφές του κοινωνικά προσανατολισμένου αστυνομικού μυθιστορήματος, ενσωματώνοντας ως κεντρικά θέματα τις κοινωνικές ανισότητες και τη διαφθορά. Η στόχευσή τους, ήταν πρωτοποριακή: να αναδείξουν τις κοινωνικές δυσλειτουργίες και τις πολιτικές αδικίες μέσω των εγκλημάτων, παρουσιάζοντας τα ως προϊόντα της ίδιας της κοινωνίας. Και αυτό, δημιούργησε αν όχι σχολή, σίγουρα ένα πρότυπο.

Ήταν, πάντως, δύο δεκαετίες αργότερα, που ένα πραγματικό ιστορικό γεγονός τα άλλαξε όλα: η δολοφονία του Σουηδού πρωθυπουργού Όλαφ Πάλμε τον Φεβρουάριο του 1986, η οποία προκάλεσε ένα τεράστιο πολιτικό σοκ και ένα βαθύ τραύμα στο σώμα της Σουηδίας. Από εκεί και μετά, ακολούθησε ένα κύμα εκδόσεων αστυνομικών μυθιστορημάτων μέσα από τα οποία οι συγγραφείς τους επιχειρούσαν την κοινωνική ανάλυση και ενδεχομένως την ανακάλυψη της αιτίας των κακώς κειμένων. Αλλά ο Στιγκ Λάρσον, ήταν ο πρώτος που με την περίφημη τριλογία του -«Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά», «Το κορίτσι με το τατουάζ» και «Το κορίτσι στη φωλιά της σφήγκας»- θα έκανε τη σκανδιναβική λογοτεχνία διάσημη, σε παγκόσμια κλίμακα, μεταθέτοντας απολύτως πειστικά τη στενά αστυνομική θεματολογία σε ένα ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο.

Άρνε Νταλ
Στο κέντρο του κύκλου
Μετάφραση: Γρηγόρης Κονδύλης
Σελίδες: 520
Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Πέρα, ωστόσο, από τα μυστικά, τα εγκλήματα και την όποια διαλεύκανσή τους, το σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα χαρακτηρίζεται και από μία επιπλέον παράμετρο: την επανεξέταση του ιστορικού παρελθόντος και την αποκάλυψη συμβάντων που έχουν αποσιωπηθεί από την επίσημη Ιστορία. Πράγματι, οι Σκανδιναβοί συγγραφείς -στο πλαίσιο της ευρύτερης συζήτησης περί ιστορίας που ξεκίνησε έπειτα από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου- ανασυνθέτουν δημιουργικά τους εθνικούς τους μύθους για τον πόλεμο - συχνά, αποδομώντας την Ιστορία! Για παράδειγμα, στον «Κοκκινολαίμη» ο Τζο Νέσμπο αναδεικνύει την υπόθεση της αντίστασης στη Νορβηγία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο Αρναλδούρ Ινδρίδασον μιλάει για την ισλανδική εκδοχή του ίδιου πολέμου στη «Σιωπή του Τάφου».

Ο Άρνε Νταλ, ψευδώνυμο του Σουηδού συγγραφέα Γιαν Άρναλντ (Jan Arnald), είναι διάσημος για τα αστυνομικά μυθιστορήματά του, τα οποία εκτός από την αναγκαία κοινωνική κριτική χαρακτηρίζονται και από μια ψυχολογική εμβάθυνση. Σίγουρα, τα έργα του εστιάζοντας στις ανθρώπινες σχέσεις, το έγκλημα, την ηθική και τις κοινωνικές ανισότητες, προσφέρουν -χάρη και στην ψυχολογική παράμετρο που διαθέτουν- μια ανανέωση στο σκανδιναβικό νουάρ. Και, πράγματι, οι χαρακτήρες του είναι πολυδιάστατοι, με ψυχολογικό βάθος και ρεαλιστικές αδυναμίες. Η ανάπτυξη των ηρώων είναι σταδιακή και αποκαλύπτεται μέσω της αλληλεπίδρασής τους με την πλοκή και τις ηθικές τους επιλογές.

Το μυθιστόρημα «Στο Κέντρο του Κύκλου» είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα της αστυνομικής λογοτεχνίας του Άρνε Νταλ, συνδυάζοντας την αγωνία, την κοινωνική κριτική και την πολυεπίπεδη αφήγηση. Η ιστορία εξελίσσεται γύρω από μια φαινομενικά άλυτη υπόθεση εγκλήματος, που εμπλέκει τον αναγνώστη σε μια δίνη γεγονότων. Σε ένα χωράφι έξω από την Ουψάλα, εντοπίζεται νεκρός μέσα στη φλεγόμενη BMW του ο διευθυντής μιας βιομηχανίας χάλυβα. Το περιστατικό θεωρείται ατύχημα κι έτσι δεν εξετάζεται περαιτέρω.

Όταν όμως συμβαίνει άλλο ένα «ατύχημα», η επιθεωρήτρια Εύα Νίμαν αντιλαμβάνεται ότι τρέχει κάτι σοβαρό, κάτι που φαίνεται να σχετίζεται με τη συζήτηση για το περιβάλλον. Μια μέρα λαμβάνει μία επιστολή, γραμμένη σε παλιά γραφομηχανή, η οποία δεν περιγράφει απλώς τα δύο περιστατικά, αλλά προβλέπει και μια επερχόμενη, πολύ χειρότερη επίθεση. Η Νίμαν πρέπει να προλάβει. Για αυτό κινητοποιεί την ειδική ομάδα NOΒA, μια ομάδα εκκεντρικών αστυνομικών που ασχολούνται με τις πιο ασυνήθιστες υποθέσεις. Πρέπει να ανακαλύψει ποιος κρύβεται πίσω απ’ όλα αυτά – ποιος βρίσκεται στο κέντρο του κύκλου.

Ο Νταλ δημιουργεί μια σύνθετη ιστορία, γεμάτη ανατροπές, με τους χαρακτήρες και την εξέλιξη της πλοκής να αλληλεπιδρούν με τρόπο που κρατά την αγωνία αμείωτη. Αλλά σε αυτό που είναι πραγματικά εξαιρετικός, είναι η σύνδεση μεταξύ –φαινομενικά- άσχετων γεγονότων και η δεξιοτεχνία του στη δημιουργία αλληλένδετων ιστοριών. Κατά τα άλλα, ο Σουηδός συγγραφέας, μέσα από περιγραφές που συχνά ακροβατούν μεταξύ του ρεαλιστικού και του ποιητικού, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα έντασης και μυστηρίου όπου μέσα σε αυτόν τον περίκλειστο κόσμο του εγκλήματος τα πάντα μπορούν να συμβούν. Και όλα αυτά, καταφέρνοντας να κινεί τα νήματα της ιστορίας του ως βιρτουόζος, συνθέτοντας μια εξαιρετική παρτιτούρα με απρόβλεπτες παραμέτρους που σχετίζονται με την ανάγκη για επιβίωση και, εν τέλει, για κοινωνική δικαιοσύνη και για κάθαρση – όλα κομμάτια παρμένα από μία σύγχρονη τραγωδία, με απρόβλεπτο τέλος…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Νικόλα Πουλιέζε
Το μαύρο καράβι
Μετάφραση: Δήμητρα Δότση
Εκδόσεις: Loggia
Σελίδες: 88

Τα θέματα της αβεβαιότητας, υπαρξιακής και μη, του απρόοπτου γεγονότος που εκτροχιάζει τη ζωή από τις ράγες της καθημερινότητας αποτελούν τα συστατικά στοιχεία της ποιητικής του Πουλιέζε. Το μαύρο καράβι απαρτίζεται από οκτώ διηγήματα, τα οποία κυκλοφόρησαν το 2008, σχεδόν τριάντα χρόνια μετά το Σκοτεινό νερό. Οκτώ καφκικές ιστορίες, αινιγματικές, μυστηριώδεις, αλληγορικές, γραμμένες με το σκοτεινό, ονειρικό, απαράμιλλο ύφος του Ιταλού συγγραφέα. 

 

Βαγγέλης Μπέκας
Γένεσις
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελίδες: 331

Σε ένα ειδυλλιακό νησί της Ελλάδας, μια νεαρή αντιεισαγγελέας -γόνος περίφημης δικαστικής δυναστείας- θα ανακαλύψει μια πλεκτάνη που συνδέει τη δικαστίνα μητέρα της με ένα κύκλωμα παρανόμων, το οποίο λυμαίνεται τον τουρισμό, τη βαριά βιομηχανία του τόπου. Στην εξιχνίαση των εγκλημάτων θα εμπλακεί κι ένας γιατρός που μέχρι πρόσφατα ακολουθούσε αποστολές σε ριψοκίνδυνα μέρη του πλανήτη. Δυο κόσμοι διαφορετικοί σε ταραγμένη έλξη, ενώ ανακαλύπτουν διαρκώς άγνωστες πτυχές του παρελθόντος. Θα μπορούσε να ήταν απλώς ένα λοξό love story με φόνους, όμως ο οραματιστής αστυνόμος Αντύπας θα σπεύσει να επέμβει με τις τεχνικά εξελιγμένες μεθόδους του. Φανατικός της τεχνητής νοημοσύνης. Και η ζωή τους γίνεται εν αγνοία τους μια δυστοπία του παρόντος. Ένα καθηλωτικό μυθιστόρημα, στο οποίο η τεχνητή νοημοσύνη ανατρέπει τους κανόνες της αστυνομικής λογοτεχνίας, διαταράσσοντας τις έννοιες της αλήθειας, της ελευθερίας και της δημιουργίας.

 

Γιάννης Παλαβός
Το παιδί
Εκδόσεις: Ίκαρος
Σελίδες: 80

Η βραβευμένη, εμβληματική συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Αστείο» του Γιάννη Παλαβού, που αγαπήθηκε από χιλιάδες αναγνώστες και μεταφράστηκε σε τρεις γλώσσες – Γαλλικά, Γερμανικά, Βουλγαρικά- με δεκαεπτά διηγήματα μικρής ή μεγαλύτερης έκτασης, κατέστησε εξαρχής αντιληπτό το σπάνιο ταλέντο του συγγραφέα. Εδώ, επανέρχεται στο είδος που διαπρέπει: το διήγημα. Πρόκειται για δώδεκα διηγήματα, «καρποί μιας κερασιάς που ανθίζει κάτω απ' το νερό». Παιδιά, γονείς, αλεπούδες, σπουργίτια, χωράφια, άγιοι. Ο Γιάννης Παλαβός, στον φυσικό του χώρο.

Μπέρναρντ Μάλαμουντ
«Το καπέλο του Ρέμπραντ»
Μετάφραση: Τόνια Κοβαλένκο
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 514

Την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας φτωχός φοιτητής αναλαμβάνει να κάνει ταχύρρυθμα μαθήματα αγγλικών σε έναν τρομαγμένο Γερμανό πρόσφυγα. Αργότερα, σε ένα ταξίδι αναψυχής στη Σοβιετική Ρωσία, ένας επιμελητής εκδόσεων που χήρεψε πρόσφατα, πολιορκείται στενά από έναν ταξιτζή και επίδοξο συγγραφέα, ο οποίος θέλει πάση θυσία να δει τα γραπτά του δημοσιευμένα. Μια περίεργη διαφήμιση οδηγεί έναν καθηγητή, ορθολογιστή μέχρι το κόκαλο, στο σπίτι ενός ραβίνου που υπόσχεται θαύματα με τη βοήθεια ενός ασημένιου στέμματος. Το φαινομενικά άκακο σχόλιο ενός ιστορικού τέχνης προς έναν συνάδελφό του γλύπτη προκαλεί μια παρεξήγηση δίχως τελειωμό στο «Καπέλο του Ρέμπραντ», που χαρίζει και τον τίτλο στον δεύτερο συγκεντρωτικό τόμο των διηγημάτων του αξεπέραστου Μπέρναρντ Μάλαμουντ.