Η συνεισφορά του στην εξέλιξη της αστυνομικής λογοτεχνίας ήταν τέτοια που θα την άλλαζε οριστικά ως είδος. Και αυτό μπορεί να ειπωθεί, χωρίς την παραμικρή διάθεση υπερβολής. Στην ουσία, ο Αντρέα Καμιλλέρι (1925-2019) μαζί με τον Ισπανό ομότεχνό του, Μανουέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν, τον Μασσαλό Ζαν-Κλοντ Ιζό και τον δικό μας Πέτρο Μάρκαρη, είναι υπεύθυνοι για ό,τι αποκαλείται και μελετάται πλέον ως «αστυνομικό μεσογειακό μυθιστόρημα». Ένα είδος που, πέραν των συγκεκριμένων μοτίβων που συναντάμε σε κάθε νουάρ αφήγημα, χαρακτηρίζεται και από κάτι ακόμα: μία διάχυτη κοινωνικοπολιτική ανησυχία.
Πράγματι, οι συγκεκριμένοι συγγραφείς χρησιμοποιούν την (προσεκτικά σκηνοθετημένη) αστυνομική πλοκή, περίπου ως μία πρόφαση - ως το όχημα για να αναδείξουν, να θίξουν και να στηλιτεύσουν τα κακώς κείμενα της εποχής τους. Σαφώς και έχει σημασία σε κάθε ιστορία ποιος είναι ο δολοφόνος και ο τρόπος με τον οποίο διέπραξε το έγκλημα, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύεται με αδρές γραμμές το περιβάλλον στο οποίο διαπράχθηκε το έγκλημα - οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, πίσω από αυτό.
Αυτή από μόνη της είναι μία σπουδαία καινοτομία στην ανανέωση του αστυνομικού μυθιστορήματος – κάτι που ο Αντρέα Καμιλλέρι δεν έπαψε ποτέ να πραγματοποιεί με απαράμιλλο στιλ, θαυμαστή οξυδέρκεια και ένα αίσθημα ευθύνης. Αν και έμελλε να αποκτήσει παγκόσμια φήμη ως συγγραφέας, προηγουμένως είχε ασχοληθεί με το θέατρο – και πάλι με επιτυχία! Λάτρης του Μπέκετ και του Πιραντέλο, αφοσιώθηκε στη θεατρική σκηνοθεσία πολλών έργων τους. Μάλιστα, ο Καμιλλέρι πρώτος έφερε στην Ιταλία το θέατρο του παραλόγου του Σάμουελ Μπέκετ, ανεβάζοντας -το 1958 στην Ρώμη- το κλασικό, πια, έργο «Το τέλος του παιχνιδιού».
Επίσης, είχε συμβάλλει στη δημιουργία τηλεοπτικών σειρών για τη RAI, όπως ο «Επιθεωρητής Μεγκρέ», όπου πρωταγωνιστεί ο περίφημος ντετέκτιβ που δημιούργησε ο Ζορζ Σιμενόν. Ήταν από αυτήν την ενασχόλησή του με το θέατρο και την τηλεόραση που έμαθε την τέχνη να δημιουργεί «ζωντανούς» διαλόγους. Παράλληλα, δεν έπαψε ποτέ να διαβάζει μανιωδώς αστυνομική λογοτεχνία και κάποια στιγμή γνώρισε τον Μανουέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν. Ο Καμιλλέρι εντυπωσιάστηκε τόσο από το έργο του Ισπανού συγγραφέα, ώστε όταν το 1994 άρχισε να γράφει τα δικά του αστυνομικά μυθιστορήματα ονόμασε τον πρωταγωνιστή του Μονταλμπάνο – τιμής ένεκεν.
Ο επιθεωρητής Σάλβο Μονταλμπάνο είναι ένας αντιήρωας, ένας χαρακτήρας με ηθική υπόσταση που κινείται μέσα σε έναν ανήθικο κόσμο, με λαθρεμπόρους, κλέφτες, μαφιόζους και πόρνες, προσπαθώντας να υπερασπιστεί ορισμένες ανθρώπινες αξίες σε έναν κόσμο που μοιάζει να παραπαίει. Απέναντι, όμως, στην ανοησία και την ωμή βία του εγκλήματος ο πρωταγωνιστής του Καμιλλέρι διαθέτει χιούμορ και, όποτε χρειαστεί, μία λεπτή, διαπεραστική ειρωνεία.
Συζήτηση για τον Τειρεσία & Ο αντίλογος του Κάιν
Μετάφραση: Φωτεινή Ζερβού
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 112
Όσο για τα μυθιστορήματα όπου πρωταγωνιστεί ο Μονταλμπάνο είναι γραμμένα σε ένα μεικτό γλωσσικό είδος. Από τη μία στα ιταλικά, που επιτρέπουν στους ήρωές του να μιλήσουν με έναν πιο καθωσπρέπει τρόπο. Και από την άλλη στη σιτσιλιάνικη διάλεκτο, που τους προσφέρει τη δυνατότητα να εκφράσουν με μία αμεσότητα τις πιο μύχιες σκέψεις τους.
Πάντως, ο Καμιλλέρι είχε γράψει ήδη το τέλος του Μονταλμπάνο, το 2005, φοβούμενος ότι μπορεί και να πεθάνει χωρίς να έχει αυτός τον τελευταίο λόγο για την τύχη του. Κατά τα άλλα, ο Ιταλός συγγραφέας στις εξαιρετικές ιστορίες του δεν επινοούσε και πολλά πράγματα, απλώς αποδελτίωνε τις αστυνομικές ειδήσεις και όταν του ερχόταν μια πρωτότυπη ιδέα τροποποιούσε αναλόγως τα γεγονότα και καθόταν να γράψει – σχεδόν πάντα, μυθιστορήματα υψηλής αισθητικής. Κάπως έτσι, και στην περίπτωση του Αντρέα Καμιλλέρι, η τέχνη αντιγράφει τη ζωή. Αλλά και η ζωή γίνεται τέχνη. Και αυτό, τελικά, απομένει, όπως φαίνεται με το υπέροχο «Συζήτηση για τον Τειρεσία & Ο αντίλογος του Κάιν». Το τελευταίο βιβλίο του Ιταλού λογοτέχνη αποτελείται από δύο πολύ σημαντικά κείμενα, κείμενα αποχαιρετισμού, στην ουσία, προς τους ανθρώπους, γραμμένα σαν θεατρικοί μονόλογοι.
Τα έγραψε ο Αντρέα Καμιλλέρι το 2018 με σκοπό να τα ερμηνεύσει ο ίδιος επί σκηνής. Πράγματι, η «Συζήτηση για τον Τειρεσία» παρουσιάστηκε στο αρχαίο ελληνικά θέατρο των Συρακουσών τον Ιούνιο του 2018 με τον ίδιο τον, τυφλό πλέον, Καμιλλέρι στον ρόλο του τυφλού μάντη. Ο Τειρεσίας ξεκινάει να αφηγείται τη ζωή του, τη μία από τις επτά, περιδιαβαίνει τους αιώνες σχολιάζοντας τις εκδοχές για την τύφλωσή του, αλλά και τη συνθήκη της τυφλότητας και της μαντικής του ικανότητας, όπως την είδαν ποιητές, ζωγράφοι, φιλόσοφοι και συνθέτες, από τον Όμηρο και τον Ησίοδο, τον Σοφοκλή και τον Οβίδιο ως τον Μίλτον, τον Έλιοτ, τη Βιρτζίνια Γουλφ και τον Παζολίνι. Στον «Αντίλογό του», ο αδελφοκτόνος Κάιν παίρνει την απόφαση να υπερασπιστεί τον εαυτό του και ν' αποδείξει ότι άδικα έχει περάσει στην Ιστορία ως κακός. Το κείμενο αυτά θα παρουσίαζε και πάλι, το επόμενο καλοκαίρι, ο Καμιλλέρι στις Θέρμες του Καρακάλλα στη Ρώμη, αν δεν τον είχε προλάβει ο θάνατος, τον Ιούλιο του 2019.
Όλα αυτά, μπερδεύονται όμορφα μεταξύ τους, και ο Αντρέα Καμιλλέρι τα αποτυπώνει με ευρηματικότητα, χιούμορ υψηλής αισθητικής και ακτινωτούς συνειρμούς. Πάνω απ’ όλα, όμως, ο μετρ του μεσογειακού αστυνομικού μυθιστορήματος καταφέρνει κάτι πολύ πιο σημαντικό: μέσα από αυτές τις διηγήσεις, παρουσιάζει τις προϋποθέσεις πίσω από το έργο του, με τη γοητεία να διαποτίζει και να διαπερνάει την κάθε αφήγηση, από άκρη σε άκρη, προς όλες τις κατευθύνσεις – μέχρι, φυσικά, την τελευταία σελίδα…
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
Τα δέντρα περπατούν στην Αλεξάνδρεια
Μετάφραση: Γιάννης Στρίγκος
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 488
Αίγυπτος, δεκαετία του 1960. Ο Νάσερ κυβερνά και οι αλλαγές του επηρεάζουν βαθιά τη χώρα. Στην Αλεξάνδρεια, μια παρέα Αιγυπτίων ευρωπαϊκής καταγωγής συγκεντρώνεται κάθε βράδυ στο εστιατόριο του Έλληνα Γιώργου Αρτινού για να συζητήσει και να πιει μέχρι αργά. Τους συνδέουν πολλά, αλλά μία σειρά από γεγονότα θα ανατρέψουν τη ζωή τους, σηματοδοτώντας το τέλος μιας εποχής. Ο Aswany, δημιουργεί μια επιδέξια πολυφωνική αφήγηση με κοσμοπολίτικους χαρακτήρες, όπου συνυπάρχουν το τραγικό, το κωμικό και η αναζήτηση νοήματος σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας.
Ο βιβλιοπώλης της Γάζας
Μετάφραση: Ρίτα Κολαίτη
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελίδες: 128
Ένα λυρικό και βαθιά συγκινητικό μυθιστόρημα που εξερευνά τη δύναμη των λέξεων μέσα στην καταστροφή. Στο επίκεντρο βρίσκεται ένας ηλικιωμένος Παλαιστίνιος βιβλιοπώλης ο οποίος, ζώντας στα ερείπια της Γάζας, μετατρέπει τα βιβλία σε σύμβολα μνήμης, αντίστασης και ελπίδας. Μέσα από τη συνάντησή του με έναν νεαρό Γάλλο φωτογράφο, ξεδιπλώνεται η ιστορία ενός λαού που αγωνίζεται να διατηρήσει την ανθρωπιά του. Ο Benzine υφαίνει ένα στοχαστικό κείμενο για τη δύναμη της αφήγησης και την πίστη στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, απέναντι στην ωμή βία.
Στέλιος Καζαντζίδης: Δεν με σβήνει κανένας
Εκδόσεις: Ινφογνώμων
Σελίδες: 376
Πώς εξηγείται το φαινόμενο «Καζαντζίδης»; Ο Κώστας Μπαλαχούτης, πέρα από τις μαρτυρίες του ίδιου του Καζαντζίδη που συγκέντρωσε, συνομίλησε με σπουδαίους συνεργάτες και φίλους του, με κομβικούς δευτεραγωνιστές, καθώς και σύγχρονους καλλιτέχνες. Παράλληλα, εδώ και πολλά χρόνια, αποθησαύριζε μεθοδικά και ακάματα όλα όσα έχουν ειπωθεί και γραφεί για τον βάρδο, ώστε να δημιουργήσει αυτό το ολοκληρωμένο βιβλίο για την προσωπικότητα και το έργο του Στέλιου Καζαντζίδη. Όπως εύστοχα σημειώνει, μεταξύ άλλων, η Χάρις Αλεξίου, στον πρόλογο της παρούσας έκδοσης: «Ο Καζαντζίδης εισπνέει αέρα, καημό και συναισθήματα και εκπνέει τον απόλυτο στρογγυλό ήχο. Ρουφάει τη μιζέρια και δίνει πίσω το κάλλος του ήχου». Το βιβλίο περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό υλικό καθώς και την αναλυτική δισκογραφία του Στέλιου Καζαντζίδη.
Τέλειο παρελθόν
Μετάφραση: Κώστας Αθανασίου
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 308
Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που υπερβαίνει με ευρηματικότητα τα όρια του είδους, μετατρέποντας τη διερεύνηση μιας μυστηριώδους εξαφάνισης κρατικού αξιωματούχου, σε μια βαθιά τομή της κουβανικής πραγματικότητας. Ο ντετέκτιβ Μάριο Κόντε, μελαγχολικός, ευαίσθητος και κυνικός, βυθίζεται σε αυτήν την υπόθεση που σταδιακά θα αποκαλύψει τις πληγές και τις ψευδαισθήσεις μιας κοινωνίας σε παρακμή. Με πλούσια ατμόσφαιρα, ποιητική γλώσσα και υπόγειο χιούμορ, ο Padura σκιαγραφεί την Αβάνα ως καθρέφτη της ανθρώπινης μοναξιάς και των ματαιωμένων ιδανικών, προσφέροντας ένα μυθιστόρημα υπαρξιακής αγωνίας και πολιτικής οξύτητας.
