Η ιστορία της εκδίκησης είναι -ως επί το πλείστον- αχαρτογράφητη, με την ιδέα της ανταπόδοσης στο κακό που σου έκανε κάποιος να μοιάζει -συχνά- ως μία φυσική και αναπόδραστη συνθήκη για την επίτευξη μιας προσωπικής δικαιοσύνης. Ένα από τα πλέον αρχέγονα συναισθήματά είναι το να θες να εκδικηθείς όταν έχεις υποστεί μια αδικία, να αποκαταστήσεις δηλαδή την τάξη εκεί που δημιουργήθηκε μια ανεπιθύμητη -και ενδεχομένως οδυνηρή- ανισορροπία.
Στην ουσία, πίσω από το ρητό «Οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος» έχει -εδώ και αιώνες- κωδικοποιηθεί το πνεύμα και το γράμμα του νόμου της εκδίκησης. Όμως όσοι παρασύρονται στη δίνη μιας επίμονης εκδίκησης, δεν αργούν να αντιληφθούν ότι πρόκειται για μία πράξη που προκαλεί περισσότερο κακό από αυτό που επιδιώκει να διορθώσει. Αυτή η αυθαίρετη απονομή δικαιοσύνης -η οποία φτάνει μέχρι τον φόνο- έχει τις καταβολές της στους πρώτους πολιτισμούς, όταν το δίκαιο υπήρχε μόνο στη μορφή της αυτοδικίας.
Αλλά και αργότερα, όταν η φιλοσοφία μεσουρανούσε, ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» σημείωνε ότι «όποιος διαπράξει ένα αδίκημα μόνο σαν πάθει ό,τι έκαμε δίκη σωστή θα γίνει». Σε κάθε περίπτωση, οι ιστορίες εκδίκησης δεν έπαψαν ποτέ να απασχολούν -τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά- ενώ έχουν αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως στη λογοτεχνία από αρχαιοτάτων χρόνων. Μάλιστα, στις ελληνικές τραγωδίες η εκδικητική συμπεριφορά ήταν μία ευρέως αποδεκτή πρακτική.
Στη «Μήδεια» του Ευριπίδη, το θεμελιώδες θέμα του έργου είναι η εκδίκηση της Μήδειας για την προσβολή που έχει υποστεί. Η εκδίκησή της, ωστόσο, είναι πιο σκληρή από την προσβολή- φτάνοντας μέχρι και στον φόνο των ίδιων της των παιδιών. Στις δε «Χοηφόρες» του Αισχύλου, η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος δολοφονούνται από τον Ορέστη ο οποίος εκδικείται έτσι τον άδικο θάνατο του πατέρα του, ενώ γίνεται -συνάμα- μητροκτόνος.
Και, βέβαια, ο Σαίξπηρ επικαλέσθηκε όσο κανένας άλλος την δολοφονική αυτοδικία για να σκιαγραφήσει απαράμιλλα τα πιο σκοτεινά ανθρώπινα ένστικτα. Στον «Άμλετ», για παράδειγμα, ο ομώνυμος πρωταγωνιστής -ένας Δανός πρίγκιπας- σχεδιάζει την εκδίκηση εναντίον του βασιλιά θείου του για τη δολοφονία του πατέρα του, που ήταν προηγουμένως στο θρόνο, σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου η βία επιστρατεύεται για να αποκαταστήσει την τιμή ενός νεκρού.
Τα χρώματα της εκδίκησης
Μετάφραση: Χριστίνα Μπουφέα
Εκδόσεις: Πόλις
Σελίδες: 384
Ένα κατεξοχήν έργο εκδίκησης είναι και το κλασικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά «Ο Κόμης Μοντεκρίστο» με πρωταγωνιστή έναν νεαρό υποπλοίαρχο που πέφτει θύμα μιας εξωφρενικής πλεκτάνης και φυλακίζεται για δεκατέσσερα ολόκληρα χρόνια. Καταφέρνει, όμως, να δραπετεύσει και σχεδιάζει προσεκτικά και υπομονετικά την εκδίκησή του.
Πάντως, μια από τις πιο κομψές ιστορίες εκδίκησης όλων των εποχών είναι ο «Θάνατος και η πυξίδα» του Μπόρχες: Ένας ιδιωτικός αστυνομικός, o Ερικ Λόνροτ, προσπαθεί να καταλάβει τη μυστική μορφολογία κάποιων αποτρόπαιων εγκλημάτων, να εξιχνιάσει μία σειρά δολοφονιών που φαίνονται να ακολουθούν ένα καββαλιστικό σχέδιο για να συνειδητοποιήσει -στο τέλος- ότι η λύση του προβλήματος των συμμετρικών θανάτων αφορούσε αποκλειστικά τον ίδιο. Ένα ιδιοφυές σχέδιο εκδίκησης -ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη- με θύμα τον ίδιο τον ντετέκτιβ ο οποίος έμελλε να πληρώσει ακριβά την οξυμένη αναλυτική του ικανότητα.
Όσο για το μυθιστόρημα του Ζωρζ Σιμενόν «Ο γάτος», αποτελεί μία ιδιαίτερη και άκρως ατμοσφαιρική εκδοχή εκδικητικής συμπεριφοράς: Ο Εμίλ και η Μαργκερίτ, παντρεμένοι, χωρίς παιδιά, γύρω στα εβδομήντα, αντί για κουβέντες ανταλλάσσουν ολιγόλογα σημειώματα. Εδώ και χρόνια μισιούνται θανάσιμα, αλληλοϋποβλέπονται παίζοντας ένα αλλόκοτο παιχνίδι- ο καθένας περιμένει ο άλλος να πεθάνει. Η εξήγηση πρέπει -εν μέρει- να αναζητηθεί σε ένα γεγονός του παρελθόντος. Ο άντρας βρήκε τον πολυαγαπημένο του γάτο νεκρό και κατηγόρησε τη γυναίκα του ότι αυτή τον δηλητηρίασε. Λίγο αργότερα ο άντρας την τιμώρησε: δολοφόνησε τον παπαγάλο της. Έκτοτε οριστικοποιήθηκε η ρήξη ανάμεσά τους και το μίσος φώλιασε βαθιά μες στις ψυχές τους. Καχύποπτοι και σκεπτικιστές, υποχθόνιοι και κρυψίνοες αναρωτιούνται και περιμένουν τι άλλο θα συμβεί στην εφιαλτική τους συμβίωση: Και αν το επόμενο θύμα -μετά τον γάτο και τον παπαγάλο- είναι κάποιος από τους δύο;
Όπως και να ’χει, το μυθιστόρημα «Τα χρώματα της εκδίκησης» του Maurice Attia εντάσσεται με άνεση σε εξέχοντα λογοτεχνικά έργα με θέμα την εκδίκηση. Ενώ ο πολεμικός ανταποκριτής Φρανσουά Νεσίμ φυλακίζεται από την KGB κατά τη διάρκεια ενός ρεπορτάζ με θέμα τους Αφγανούς Μουτζαχεντίν, τον Οκτώβριο του 1980, ο αδελφικός του φίλος Πάκο Μαρτίνεθ γίνεται αυτόπτης μάρτυρας της μαζικής εκτέλεσης δέκα θαμώνων ενός μπαρ στην Μπελ-ντε-Μαι της Μασσαλίας. Παρόλο που δεν ασκεί πια το επάγγελμα του αστυνομικού αλλά αυτό του δημοσιογράφου, ο Πάκο παραμένει διψασμένος για την αλήθεια των σκοτεινών γεγονότων που διαδραματίζονται γύρω του.
Έτσι, αποφασίζει να διερευνήσει το μακελειό που συνέβη μπροστά στα μάτια του, χωρίς τη βοήθεια και την προστασία των αστυνομικών αρχών. Ύστερα από διαδοχικές συναντήσεις με άτομα από τον στενό κύκλο των θυμάτων, η προσοχή του στρέφεται στη σαγηνευτική χήρα Ναταλί Ρομπέρτι: ο σύζυγός της ήταν ο ιδιοκτήτης του μπαρ, ενώ ο Κροάτης πατέρας της ιδιοκτήτης μιας διεθνούς εταιρείας μεταφορών που διακινεί παράνομα προϊόντα και όχι μόνο...
Καθώς τα περιστατικά βίας κλιμακώνονται, ο Πάκο ακολουθεί το νήμα της υπόθεσης στη Βιέννη και το Παρίσι, ενώ η σύντροφός του Ιρέν μένει πίσω στην Αιξ-αν-Προβάνς και καλείται να διαχειριστεί μια σχέση στα τελειώματά της, μια άλλη στην αφετηρία της, αλλά και έναν ξαφνικό θάνατο. Όσο ο Πάκο και η Ιρέν ακολουθούν τα προσωπικά τους πάθη, η μεγάλη εικόνα της Ιστορίας τούς ξεπερνά, και τους παρασύρει σε έναν κύκλο εκδίκησης που –αλίμονο- δεν αφήνει κανέναν αμέτοχο.
Σε αυτό το νουάρ μυθιστόρημα, ο Maurice Attia υφαίνει με την ψυχαναλυτική και κινηματογραφική ματιά του πολλαπλές μικροαφηγήσεις σε Ανατολή και Δύση, σκιαγραφώντας υποδειγματικά έντονες καταστάσεις της ζωής και του θανάτου, του πεπρωμένου και της αυτοδικίας. Μέσα από την αριστοτεχνική του αφήγηση, δεν μπορείς παρά να βυθιστείς στις δαιδαλώδεις διαδρομές της ιστορίας και της ίντριγκας. Η εμμονή –θα έλεγε κανείς- του συγγραφέα στη λεπτομέρεια είναι εντυπωσιακή, δημιουργώντας εν τέλει μια καθηλωτική εμπειρία ανάγνωσης. Πάνω απ’ όλα, όμως, πρόκειται για ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα στο οποίο η κακία κυριαρχεί, το μίσος ξεχειλίζει, η προσμονή κλιμακώνεται και η εκδικητικότητα ψάχνει μία ακόμη διέξοδο: και τη βρίσκει…
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
Λος Άντζελες - Οδηγώντας στη Νότια Καλιφόρνια
Εκδόσεις: Μελάνι
Σελίδες: 252
Το βιβλίο αυτό της Σώτης Τριανταφύλλου αποτελεί μια συλλογή κειμένων για την ποιητική της πόλης που γράφτηκαν από το 1988 μέχρι το 2024. Η περιπλάνηση στο Λος Άντζελες, η χαρτογράφησή του, η ψυχογεωγραφία του γίνονται αφορμή για μια αποσπασματική αυτοβιογραφία. Ένα πολυεδρικό κείμενο που περιλαμβάνει ταξιδιωτικές αναμνήσεις, λογοτεχνικές αναφορές, σκέψεις για την πολεοδομία, το ροκ εντ ρολ, την αυτοκίνηση και την ταχύτητα – μεταξύ άλλων.
Τα άλογα του Χίτλερ
Μετάφραση: Στέφανος Καβαλλιεράκης
Εκδόσεις: 256
Εκδόσεις: Οξύ
Μια συγκλονιστική ιστορία art trafficking που οδήγησε στην αποκάλυψη ενός από τα μεγαλύτερα μυστήρια στον χώρο της τέχνης. Τα πελώρια χάλκινα άλογα του Γιόζεφ Θόρακ, που στέκονταν επιβλητικά έξω από την Καγκελαρία του Γ’ Ράιχ, εξαφανίστηκαν από τους βομβαρδισμούς του Βερολίνου, λίγο πριν από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου...
Όλοι πίστευαν ότι καταστράφηκαν, μέχρι που ο ντετέκτιβ Άρθουρ Μπραντ, παθιασμένος ιστορικός τέχνης και ιδιωτικός ερευνητής, αρχίζει να ξετυλίγει το κουβάρι μιας δύσκολης και επικίνδυνης ανακάλυψης. Μια αληθινή ιστορία που φωτίζει τον λαβύρινθο του εμπορίου τέχνης, αποκαλύπτοντας σκοτεινές διαδρομές, γνωστούς άγνωστους πρωταγωνιστές του Ψυχρού Πολέμου, σε μια υπόθεση γεμάτη δολοπλοκίες, παράνομες συναλλαγές και μαύρο χρήμα. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι πρόκειται για έναν Ιντιάνα Τζόουνς στον κόσμο της τέχνης και την ιστορία του.
Ομέρο, ο κρυφός γιος
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελίδες: 384
«Γεννήθηκα στο Μιλάνο, στις 30 Μαρτίου 1960, στις οκτώ η ώρα το πρωί. Το όνομα που μου δόθηκε ήταν Ομέρο, Όμηρος. Αυτό δεν άλλαξε ποτέ, σε αντίθεση με το επίθετό μου...» Έτσι ξεκινά η συναρπαστική ιστορία του μυστικού καρπού ενός θρυλικού ζευγαριού· ενός ανθρώπου που πέθανε δύο φορές: μία λίγες ώρες μετά τη γέννησή του -όπως βεβαιώνουν τα επίσημα έγγραφα- και μία δεύτερη σε ώριμη ηλικία.
Τι πραγματικά συνέβη όμως; Ή τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν το παιδί του Αριστοτέλη Ωνάση, που έφερε στον κόσμο η Μαρία Κάλλας τον Μάρτιο του 1960, είχε ζήσει κρυφά απ’ όλους -ακόμα και από την ίδια του τη μητέρα; Μια δραματική οικογενειακή ιστορία γεμάτη ψέματα και προδοσίες - μια περιπέτεια που μας ταξιδεύει από την Αθήνα στη Ρώμη, από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη και στο Μιλάνο, καθώς ο Ομέρο, ως άλλος τραγικός ήρωας, αναζητά τα ίχνη των διάσημων γονιών του και την αληθινή του ταυτότητα.
Εδώ δεν συμπαθούν τους ξένους
Μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 264
Μετά από μια θυελλώδη νεότητα, η Άντζι έχει αποσυρθεί -σχεδόν οχυρωθεί- σε ένα απομακρυσμένο χωριό του ισπανικού νότου. Για τους συγχωριανούς της, είναι η τρελή που τριγυρίζει με τα σκυλιά της. Ζει στο μεγάλο παλιό οικογενειακό σπίτι, σε ένα διαρκές σταυροδρόμι δυο εποχών, ανάμεσα στα φαντάσματά της και την ανάμνηση του έρωτα που είχε ζήσει με έναν Άγγλο καλλιτέχνη στο Λονδίνο της Μάργκαρετ Θάτσερ. Όταν θα βρει, μέσα στα βουνά, το άψυχο σώμα του πιο ισχυρού τσιφλικά της περιοχής, κρεμασμένο σ' ένα δέντρο, θα μπει άθελά της στη δίνη αποκαλύψεων: παλιά οικογενειακά μυστικά γύρω από ένα νήμα θανάτου, αφασία και σιωπή που ενώνει τους πάντες στην περιοχή. Είναι η απομόνωση; Είναι οι καρυδιές που αποπνέουν μια δηλητηριώδη ουσία; Ή μήπως η μελαγχολία των Ούγγρων, που έφτασαν εκεί πριν από αιώνες με τα σεντούκια και τα βιολιά τους; Η Άντζι ξέρει πως, όταν έχεις χάσει τα πάντα, δεν υπάρχει τίποτα να σου αρπάξουν. Το μυθιστόρημα αυτό, που έχει χαρακτηριστεί σύγχρονο λογοτεχνικό γουέστερν, γεννημένο στο τραχύ τοπίο μιας ξεχασμένης Ισπανίας, είναι μια παράξενη και συγκινητική ιστορία για την ελευθερία και την ικανότητα αντίστασης του ανθρώπινου όντος.
