«Τα πουλιά»: Μια ανατριχιαστική παραβολή της φύσης που εκδικείται την ανθρώπινη έπαρση

Ήταν μια γυναίκα που –καθώς λένε οι βιογράφοι της- πίσω από το φαινομενικά ήρεμο πρόσωπο και τη νηφάλια συμπεριφορά της, έκρυβε επιμελώς τους πιο αλλόκοτους φόβους και τις πιο εφιαλτικές εμμονές. Αυτή, όμως, η χαρισματική προσωπικότητα των «μαύρων παραμυθιών», δεν περιορίστηκε μόνο σε απλές γοτθικές ιστορίες γεμάτες βασανιστικές οπτασίες και ένοχα μυστικά.

Πρόκειται για μία συγγραφέα με ευρύτατη θεματική, απρόσμενες ανατροπές, μοναδικές στιγμές υπαινιγμών και σασπένς, αλλά και μια καθαρά δική της θέαση του κόσμου. Στην πραγματικότητα, η Δάφνη ντι Μοριέ (1907-1989) κατάφερε να διευρύνει τα όρια του γοτθικού μυθιστορήματος προσδίδοντάς του το απαραίτητο ψυχολογικό βάθος. Και όλα αυτά, υπονομεύοντας ανεπανόρθωτα την ίδια στιγμή -μέσα από μία φαινομενικά ρεαλιστική αφήγηση- την κοινώς αποδεκτή τάξη πραγμάτων, χωρίς κάποια προφανή αίτια: αυτή ήταν και η πρωτοτυπία της.

Το παρελθόν που στοιχειώνει, ο έρωτας που ξεπερνάει το θάνατο, οι νεκροί που χαράζουν τις μνήμες, οι πρωταγωνιστές που πέφτουν θύματα του άγνωστου εαυτού τους, η έλξη για το υπερφυσικό και το παράδοξο, οι απαγορευμένες επιθυμίες και εμμονές, η εκδίκηση της φύσης - όλα κομμάτια ενός κόσμου, όπου τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και την φαντασία είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτα.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που κάποια από τα έργα της, όπως η «Ρεβέκκα», «Η Ταβέρνα της Τζαμάικας» και τα «Πουλιά» -τα οποία μεταφέρθηκαν όλα στον κινηματογράφο από τον Αλφρεντ Χίτσκοκ- αποτελούν ορόσημο στην εξέλιξη της γοτθικής λογοτεχνίας. Με την «Ρεβέκκα», ωστόσο, θα γνώριζε την τεράστια επιτυχία που της αναλογούσε, συνοψίζοντας θαυμαστά όλες τις συγγραφικές της δεξιότητες. Μέσα από αυτό το κομψοτέχνημα, αναδύεται ένας υποβλητικός κόσμος που ασφυκτιά ανάμεσα στα δυσεξήγητα συναισθήματα, την πυρετώδη ένταση, την ακαθόριστη απειλή και τον τρόμο - μέχρι εσχάτων.

Δάφνη ντι Μοριέ
Τα πουλιά
Μετάφραση: Δημοσθένης Κούρτοβικ, Άρης Σφακιανάκης
Εκδόσεις: Αιγόκερως
Σελίδες: 165

Μια νεαρή γυναίκα παντρεύεται έναν πλούσιο λόρδο ο οποίος δεν μπορεί να ξεχάσει την πρώτη του σύζυγο, τη Ρεβέκκα που πέθανε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες. Οι αξιώσεις της, ακολούθως, να ζήσει το μεγάλο έρωτα την εγκαταλείπουν όταν -σύντομα- αρχίζει να λυγίζει κάτω από το βάρος της απουσίας της προηγούμενης συζύγου. Το ερωτικό δράμα -με σκηνικό ένα δαιδαλώδες σπίτι- εξελίσσεται σε μια γοτθική ιστορία τρόμου με την εμφάνιση μιας σκοτεινής και ψυχαναγκαστικής φιγούρας, της οικονόμου που έχει μείνει προσκολλημένη στη μνήμη της Ρεβέκκας και η οποία -βέβαια- τρομοκρατεί την πρωταγωνίστρια. Παράλληλα, το τέλος του μυθιστορήματος χαρακτηρίζεται -όπως όλα τα έργα της ντι Μοριέ- από μια απρόσμενη και θεαματική ανατροπή.

Σε κάθε περίπτωση, η συγγραφέας καταφέρνει σε όλες τις ιστορίες της κάτι το πραγματικά εντυπωσιακό: η λογική σειρά των γεγονότων διαταράσσεται και οι χαρακτήρες βρίσκονται να παλεύουν για την επιβίωσή τους βαλλόμενοι από κάποια απροσδιόριστη απειλή. Μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες τέτοιες ιστορίες είναι το «Μετά τα μεσάνυχτα» που -με ασυνήθιστη επινοητικότητα- σκιαγραφεί τις πιο μύχιες πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού, με διάχυτη μελαγχολία αλλά και με πινελιές εκκεντρικότητας και φρίκης.

Η υπόθεση αφορά ένα νεαρό παντρεμένο ζευγάρι, τον Τζον και τη Λόρα, που έχοντας χάσει τη μικρή τους κόρη Κριστίν από μηνιγγίτιδα, ταξιδεύουν στη Βενετία για να ξεφύγουν -όσο γίνεται- από την κατάσταση του πένθους. Εκεί θα συναντήσουν δύο ηλικιωμένες δίδυμες αδελφές, εκ των οποίων η μία είναι τυφλή και με μαντικές ικανότητες. Η συνάντηση θα πάρει απρόβλεπτες διαστάσεις όταν η γυναίκα που υποτίθεται ότι είναι μέντιουμ, θα τους πει ότι βλέπει ανάμεσά τους τη νεκρή Κριστίν. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και θα προτρέψει το ζευγάρι να φύγει αμέσως από τη Βενετία για να γλιτώσει από κάποιο θανάσιμο κίνδυνο.

Σε ένα ακόμη έργο της, η Βρετανίδα συγγραφέας στήνει ένα πνιγηρό θέατρο δράσης όπου οι χαρακτήρες αρχικά αδυνατούν να δεχτούν κάτι που αποκλίνει από τη λογική, για να αναγκαστούν -στη συνέχεια- να αντιμετωπίσουν τις δικές τους παράλογες φοβίες, αλλά και να μπορέσουν -εν τέλει- να απαλλαγούν από τις δικές τους προσεκτικά δομημένες πλάνες. Όσο για την κεντρική ιδέα που διαχέεται μέσα από τις χαραμάδες αυτής της απόκοσμης και αινιγματικής ιστορίας -η οποία αναφέρεται στην οδύνη της απώλειας- μοιάζει να μην επιδέχεται καμία αμφισβήτηση: ακόμη και αν κλείσουμε τα μάτια απέναντι σε μία παράλογη και ακατανόητη πραγματικότητα, δεν θα μπορέσουμε να αποφύγουμε κάποιον τον οποίο -επίσης- αδυνατούμε να κατανοήσουμε: Και αυτός δεν είναι άλλος από τον ίδιο μας τον εαυτό.

Πάντως, η παρούσα έκδοση αποτελεί μια πρώτης τάξεως εισαγωγή στον διαταραγμένο και απολύτως αληθοφανή μικρόκοσμο της Αγγλίδας συγγραφέως, μέσα από τρεις ιστορίες μυστηρίου, αγωνίας και τρόμου. Η ατμόσφαιρα του ζόφου συνθέτει για ακόμη μία φορά το παρόν λογοτεχνικό σύμπαν Δάφνης ντι Μοριέ: Στο «Φίλησέ με πάλι, άγνωστε» ένας νεαρός άνδρας σαγηνεύεται από μία γοητευτική αλλά παράξενη γυναίκα. Ένα πέπλο μυστηρίου τυλίγεται γύρω από το πρόσωπό της, όταν το ερωτικό της κάλεσμα λαμβάνει χώρα σε ένα νεκροταφείο!

Στους «Μπλε φακούς», αυτό το έξοχο δείγμα της λογοτεχνίας του φανταστικού, παρακολουθούμε την αποθεραπεία της Μάρθα Γουέστ, έπειτα από το χειρουργείο αποκατάστασης της όρασής της. Αλίμονο, όμως. Οι νέοι φακοί διαστρεβλώνουν την όψη των ανθρώπων που την περιβάλλουν. Ή, μήπως, τους αποκαλύπτουν όπως πραγματικά είναι;

Στα «Πουλιά», που έμελλε να γίνουν η ομώνυμη κινηματογραφική επιτυχία του Άλφρεντ Χίτσκοκ, η ντι Μοριέ με λιτά μέσα δημιουργεί ένα κομψοτέχνημα: εδώ, εμφανίζεται ένα σμήνος απειλητικών πουλιών που εντελώς απρόσμενα διαταράσσει την ηρεμία και την ασφάλεια της οικογένειας ενός αγρότη και της κοινότητάς του. Και, όμως, αυτή η τόσο απλή στη σύλληψή της ιστορία, καταφέρνει και επιβάλλεται στον αναγνώστη συμπαρασύροντάς τον μέσα στην αναπόδραστη δράση της.

Πάντως, εκτός από τον πρωτότυπο και περιπετειώδη χαρακτήρα της πλοκής, το έργο προσεγγίζει φιλοσοφικά –ενδεχομένως, ενορατικά- το γρίφο της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού: Θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μία παραβολή που αναδεικνύει τον θανάσιμο κίνδυνο τον οποίο επιφυλάσσει η αλόγιστη εξέλιξη, σε συνδυασμό με την αδυναμία του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με τον φυσικό κόσμο.

Κατά τα άλλα, ο ρεαλισμός της Δάφνης ντι Μοριέ είναι άψογος –μακριά και από την παραμικρή υποψία διδακτισμού-, ενώ οι περιγραφές της είναι απαράμιλλες. Σίγουρα, όμως, ανατριχιάζει κανείς αν συλλογιστεί πόσο επίκαιρος είναι ο προβληματισμός του βιβλίου σήμερα. Συνειδητοποιώντας ο άνθρωπος ότι πλέον δεν ελέγχει τον κόσμο που ζει, αλλά αντιθέτως ελέγχεται και κυριαρχείται ο ίδιος, βλέπει πλέον τη ζωή με λιγότερη έπαρση. Αλλά, ίσως, είναι πλέον πολύ αργά, για να επανορθώσει: η επικείμενη καταστροφή, μοιάζει πιο κοντά από ποτέ…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Τσαρλς Μπουκόβσκι
Μερικές ακόμα... σημειώσεις ενός πορνόγερου
Μετάφραση: Γιάννης λειβαδάς
Εκδόσεις: μεταίχμιο
Σελίδες: 320

Τo 1967, αφού πάσχιζε χρόνια για μια αναγνώριση που δεν ερχόταν, ο Τσαρλς Μπουκόβσκι τα κατάφερε μέσα από την εβδομαδιαία αυτοβιογραφική στήλη του «Σημειώσεις ενός πορνόγερου», και στη συνέχεια μέσα από το ομώνυμο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1969. Συνέχισε να κρατάει τη στήλη για τα επόμενα είκοσι χρόνια και πολλά από τα κείμενα αυτά αποτέλεσαν πρώτη ύλη για τα βιβλία του. Με τον καιρό, όμως, ο πολυγραφότατος συγγραφέας και ποιητής άφησε μερικά από αυτά τα κείμενα να ξεχαστούν. Το «Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» περιλαμβάνει ορισμένα από αυτά. Εδώ, συναντούμε τις συνηθισμένες του εμμονές – το σεξ, το αλκοόλ, τον τζόγο. Συναντούμε, επίσης, τις αντισυμβατικές απόψεις του για την πολιτική και τη λογοτεχνία, τις ταραχώδεις σχέσεις του με διάφορες γυναίκες, και τις περιπέτειές του στα κυκλώματα των ποιητών. Ένα ντοκουμέντο ιστοριών, νύξεων, παραδοχών και αποκαλύψεων που θα απολαύσουν όλοι οι θαυμαστές του έργου του αξεπέραστου «Χανκ». Η μετάφραση του Γιάννη Λειβαδά είναι απλώς υπέροχη…

Αλέξης Κυριτσόπουλος
Άλλοτε και τώρα
Εκδόσεις: Κέδρος
Σελίδες: 104

Στο συγκεκριμένο βιβλίο παρουσιάζεται μία σειρά από τα επιτεύγματα του μολυβιού και της πένας του Αλέξη Κυριτσόπουλου, καθώς επίσης και της λοξής, όσο και παρηγορητικής, ματιάς του. Τα σκίτσα του αγκαλιάζουν μία χρονικώς ευρεία, όσο και ταραχώδη, περίοδο, μια περίοδο αποτελμάτωσης και πολιτικών, κοινωνικών ανακατατάξεων του τέλους της επταετούς δικτατορίας (1967-1974) και των αρχών της μεταδικτατορικής περιόδου. Αν και η περίοδος εκείνη παρείχε πρόσφορο έδαφος και πλούσια πρώτη ύλη για τη γελοιογραφική έκφραση, εύκολους στόχους για τη σάτιρα, την ειρωνεία, το σκώμμα ή τη χλεύη, ο Αλέξης Κυριτσόπουλος με ευέλικτες προσποιήσεις, ελιγμούς και διολισθήσεις παρέκκλινε από τα θελκτικά στερεότυπα και τις αναμενόμενες βεβαιότητες του δρόμου της επικαιρότητας. Το αποτέλεσμα είναι μερικά έργα διαχρονικής αξίας και ατόφιας ζωηρόχρωμης ομορφιάς.

Ουλβ Κβένσλερ
Η εκδρομή
Μετάφραση: Αγγελική Νάτση
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελίδες: 472

Η Άννα και ο Χένρικ δεν μπορούν να πουν όχι στη Μιλένα όταν τους ζητά να φέρει μαζί στην ετήσια εκδρομή τους για πεζοπορία τον καινούργιο της φίλο. Μόνο που από τη στιγμή που τον γνωρίζουν, η Άννα δεν μπορεί να βγάλει από το μυαλό της τη σκέψη ότι από κάπου ξέρει αυτόν τον άντρα... Η άγρια ομορφιά του Εθνικού Πάρκου της Σουηδίας Σάρεκ όπου θα βρεθούν τα δύο ζευγάρια θα ξυπνήσει ένστικτα, κρυφά πάθη και βαθιά καταχωνιασμένα μυστικά. Όταν οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με ακραίες καταστάσεις, το μυαλό παίζει περίεργα παιχνίδια και οι μάσκες του πολιτισμού πέφτουν. Και η επιστροφή στην πρωτόγονη μάχη της επιβίωσης, είναι μονόδρομος. Είναι το μυθιστόρημα που κέρδισε το βαρύτιμο Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας 2022, από την Σουηδική Ακαδημία.

Κατερίνα Δασκαλάκη
Κώστας Αξελός: Η νοσταλγία του μέλλοντος
Εκδόσεις: Εστία
Σελίδες: 488

Το βιβλίο αυτό συνιστά μια εξαιρετική απόπειρα προσέγγισης της ζωής και του έργου του Κώστα Αξελού, ενός από τους στοχαστές που σημάδεψαν τη σκέψη στον 20ό αιώνα. Ο Αξελός αναπτύσσει μια σκέψη ερωτηματική, μεταφιλοσοφική και μεταμαρξιστική, η οποία προσπάθησε εγκαίρως να ανιχνεύσει το πρόβλημα της πλανητικής εποχής μας. Από πολύ νωρίς, επίσης, στοχάστηκε την κυρίαρχη πλέον στον κόσμο μας τεχνική και απευθύνθηκε στον σύγχρονο άνθρωπο προσπαθώντας να του δείξει έναν δρόμο πέρα από την αισιοδοξία και την απαισιοδοξία, πέρα από την ελπίδα και την απελπισία. Η εξιστόρηση των γεγονότων του βίου συνδυάζεται εδώ με μια παράλληλη συνοπτική παρουσίαση των γραπτών, των ομιλιών και –κυρίως– των βιβλίων του. Προκειμένου να καταστεί πιο άμεση η προσέγγιση του αναγνώστη στο έργο του, παρατίθενται εκτενή αποσπάσματα από τα βιβλία του παγκόσμιας εμβέλειας Έλληνα στοχαστή.