Ο μηδενισμός δεν είναι απλώς μία πόζα, δεν αποτελεί μια εύκολη απόρριψη των κεκτημένων του δυτικού πολιτισμού, ούτε βέβαια προκύπτει αβίαστα μέσα από αναμενόμενες και εφήμερες απογοητεύσεις. Αντιθέτως, πρόκειται για μια συνεπή φιλοσοφική στάση που χαρακτηρίζεται από κάποια συνέχεια και η οποία ενισχύεται σε συνθήκες αντίξοες, όταν η ανάγκη για ουσιαστική επικοινωνία μοιάζει να ματαιώνεται, ενώ –παράλληλα- εμφανίζονται οι πρώτες ρωγμές στα συστήματα των αξιών.
Ο φιλόσοφος που συνδέθηκε άρρηκτα με το μηδενισμό ήταν ο Νίτσε (1844-1900), ο οποίος διέγνωσε ότι ο δυτικός πολιτισμός διέρχεται μεγάλη κρίση. Ο μηδενισμός του Γερμανού στοχαστή δεν αποτελεί -παραταύτα- μία ολοκληρωτικά στείρα άρνηση των πάντων, αλλά το έδαφος για μία «μεταξίωση των αξιών», μια αλλαγή του υφιστάμενου ανθρώπινου πολιτισμού σε έναν πολιτισμό καλύτερο.
Αυτή η περιοχή ανάμεσα στην απαξίωση του σύγχρονου πολιτισμού και την επαναδιαπραγμάτευση των αξιών του, αποτελεί -στην ουσία- ένα κενό, ένα χάσμα, ένα τίποτα και εκείνος που θα μείνει σε αυτό χάνεται οριστικά. Αυτό, λοιπόν, το κενό, το βαθύ και μάλλον αναπόδραστο σκοτάδι της αιώνιας και απροσπέλαστης νύχτας του πολιτισμού, της ανυπέρβλητης μοναξιάς και της ελλειμματικής επικοινωνίας, της απουσίας αξιών, ελπίδας και νοήματος έρχεται να αποτυπώσει ιδιοφυώς ο Λουί Φερντινάν Σελίν, το 1932, με το μυθιστόρημά του «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας».
Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο με το οποίο για πρώτη φορά εισάγεται ο αρνητικός ήρωας, μέσα από τη ρεαλιστική αφήγηση, αρκετά χρόνια προτού επικρατήσει στις μεταπολεμικές μυθιστορηματικές επινοήσεις. Πρώτος ο Σελίν κατόρθωσε να αποδώσει καθηλωτικά την αποσπασματικότητα, τον αποτροπιασμό, τη σχιζοφρένεια της σύγχρονης ζωής. Η ιστορία ξεκινάει στο Παρίσι του 1914, όταν ο νεαρός γιατρός Φερντινάν Μπαρταμού καλείται να καταταγεί στο στρατό και να πολεμήσει εναντίον των Γερμανών, μεσούντος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Θάνατος επί πιστώσει
Μετάφραση: Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου
Εκδόσεις: Εστία
Σελίδες: 686
Ο κεντρικός χαρακτήρας θα βιώσει όλον εκείνον τον παραλογισμό, την ανείπωτη φρίκη και την απροσμέτρητη ανοησία του πολέμου, θα προσπαθήσει να λιποτακτήσει και τελικά θα πληγωθεί και θα επιστρέψει στο Παρίσι. Αργότερα ταξιδεύει στην Αφρική, όπου βρίσκεται αντιμέτωπος με τη βαρβαρότητα της αποικιοκρατίας και μεταβαίνει βαριά άρρωστος, με ένα ισπανικό πλοίο στη Νέα Υόρκη- στο μέρος που πάντοτε ονειρευόταν να ζήσει. Αλίμονο, όμως: Και εκεί η μοναξιά, η εξαθλίωση, η δυσαρέσκεια και η αηδία τον ακολουθούν σε κάθε του βήμα, ενώ ούτε η επιστροφή του στην Ευρώπη θα αλλάξει τα πράγματα.
Τίποτα δεν μπορεί πλέον να τον κάνει να νιώσει μια κάποια πίστη για το ανθρώπινο είδος: Για την κατάπτωση του πολιτισμού είναι όλοι υπαίτιοι, μηδέ εξαιρουμένου και του εαυτού του. Εξάλλου, η υπέρτατη μισανθρωπία ξεκινάει από μία ειλικρινή και άνευ όρων απέχθεια για τον ίδιο μας τον εαυτό και την ανεπάρκεια του να βρει μία λύση, να συνάψει ειρήνη ακόμη και με μια παράλογη και αδιανόητη πραγματικότητα.
Πάντως, η υπόθεση στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα δευτερευόντως ενδιαφέρει τον συγγραφέα του, αφού ο πραγματικός πρωταγωνιστής για αυτόν είναι η ίδια η γλώσσα. Συνδυάζοντας τον αρχαϊσμό με ιδιωματικές φράσεις και νεολογισμούς, αλλά και ενσωματώνοντας τη λαϊκή γλώσσα που μιλούσαν στις φτωχογειτονιές, ο Σελίν διαμορφώνει ένα καθαρά προσωπικό λογοτεχνικό όργανο με το οποίο συνθέτει τις δικές του «μικρές μουσικές»- όπως συνήθιζε να λέει.
Αυτό που κατάφερε ο Σελίν με το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» είναι άκρως εντυπωσιακό: Η πλοκή, ο χρόνος, ο χώρος και τα πρόσωπα, ουσιαστικά θρυμματίζονται και αφανίζονται, ξαναεμφανίζονται και συναιρούνται με απαράμιλλο στιλ, δίνοντας στο τέλος μία -από άκρη σε άκρη- αρνητική μεγαλειώδη σύνθεση όπου η πίστη σε κάτι μοιάζει να αναβάλλεται επ’ αόριστον. Η ανθρώπινη φύση, ο πολιτισμός, οι επιστήμες, οι κοινωνίες, η ζωή γενικότερα, δεν αφήνουν ιδιαίτερα περιθώρια για την παραμικρή -έστω- αισιοδοξία: Όλα τείνουν στο απόλυτο μηδέν.
Πριν, όμως, από αυτό το ταξίδι στην άκρη της νύχτας του πολιτισμού, ο Φερντινάν Μπαρνταμού είναι μόνον ο Φερντινάν: ένα παιδί που ηλικιώνεται στην άκρη της ζωής, στο χείλος της αβύσσου. Ο λόγος για το επίσης σπουδαίο «Θάνατο επί πιστώσει»: Το μυθιστόρημα αυτό (που το έγραψε το 1936) αποτελεί μια ημι-αυτοβιογραφική αφήγηση της παιδικής και εφηβικής ζωής του πρωταγωνιστή, ο οποίος μεγαλώνει στο Παρίσι στις αρχές του εικοστού αιώνα. Τα παιδικά του χρόνια ο Φερντινάν τα περνάει μέσα στη μικροαστική μιζέρια της οικογένειάς του. Ο πατέρας του είναι ένας αποτυχημένος δημόσιος υπάλληλος, ενώ η μητέρα του εργάζεται ως ράφτρα. Αλλά, ούτε από το σχολικό περιβάλλον μοιάζει να υπάρχει η παραμικρή διέξοδος: είναι εχθρικό και καταπιεστικό, γεμάτο αυταρχικούς καθηγητές και σκληρούς συμμαθητές.
Στη συνέχεια, ο Φερντινάν εγκαταλείπει τις σπουδές του και προσπαθεί να βρει δουλειά, αναζητώντας επαγγελματική και κοινωνική ανέλιξη. Εργάζεται για διάφορους μικροαπατεώνες και εκκεντρικούς εργοδότες, οι οποίοι εκμεταλλεύονται την αφέλειά του. Έτσι, το όνειρό του να γίνει γιατρός και να ξεφύγει από τη φτώχεια καταρρέει, μέσα στη διαφθορά και τη ματαιότητα της ζωής. Στη συνέχεια, ο ήρωας ταξιδεύει σε διάφορες πόλεις, συναντώντας περιθωριακές φιγούρες, απατεώνες, φτωχούς και δυστυχισμένους ανθρώπους. Όσο για το όραμα μιας καλύτερης ζωής, διαψεύδεται διαρκώς.
Και ο «Θάνατος επί πιστώσει», αποτελεί μία τομή στη σύγχρονη λογοτεχνία: είναι ένα αφηγηματικό σοκ, καθώς ο Σελίν ανατρέπει για ακόμα μία φορά όλες τις παραδοσιακές δομές της μυθιστορηματικής γραφής. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει γραμμική χρονική αλληλουχία: το έργο αποτελεί μια σειρά αναμνήσεων, με αλλεπάλληλες μεταβάσεις μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Οι περιγραφές, συχνά, αποκτούν έναν σουρεαλιστικό χαρακτήρα, με την πραγματικότητα να διαστρεβλώνεται από τον εσωτερικό κόσμο του ήρωα.
Παράλληλα, χρησιμοποιεί τα σημεία στίξης με τέτοιον τρόπο ώστε να προκύπτουν ποικίλες υφολογικές αποχρώσεις και εύγλωττες σιωπές, με τον ρυθμό της μεγάλης εσωτερικής περιπέτειας του αφηγητή, να μεταδίδει την αγωνία και το άγχος στον ίδιο τον αναγνώστη: Οι ακατάπαυστες διακοπές, τα χάσματα, οι επάλληλοι εγκιβωτισμοί, το παραληρηματικό, πυρετώδες και μολυσματικό -εν τέλει- ύφος, καταργούν κάθε σχέση αιτίας και αποτελέσματος, κάθε έννοια τάξης και φαινομενικού ελέγχου των καταστάσεων. Και αποδίδουν -ανεπανάληπτα- το τεράστιο συναισθηματικό κενό που έμελλε να «καταβροχθίσει» τον σύγχρονο άνθρωπο: τίποτα δεν είναι πιο αληθινό από το τίποτα.
Τελικά, τι απομένει; Ο λόγος, που ανατρέπει τα πάντα, τη λογική, τη γραμματική, τη σύνταξη - έτσι κινείται: πατάει γκάζι καίγοντας τις όποιες προφάσεις, τις κάθε λογής προκαταλήψεις, τις θρησκείες, τις ιδεολογίες, τις ιδεοληψίες, τις ίδιες τις λέξεις, τρέχει δίχως φρένα, χωρίς την παραμικρή αίσθηση κάποιου ανώτερου νοήματος ή μιας διαφαινόμενης δικαιοσύνης. Στο τέλος του βιβλίου, ωστόσο, βλέπουμε τον πρωταγωνιστή να παραμένει ζωντανός, όρθιος, έτοιμος για μια νέα αρχή. Και αυτό, δεν είναι καθόλου αμελητέο, είναι κάτι, μια βασική (έστω) προϋπόθεση αισιοδοξίας: την λένε επιβίωση - απέναντι σε όλους, απέναντι σε όλα…
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
Η πόλη της νίκης
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελίδες: 416
Την παραμονή μιας ασήμαντης μάχης ανάμεσα σε δυο ξεχασμένα από καιρό βασίλεια, ένα εννιάχρονο κορίτσι, η Πάμπα Καμπάνα, θα έχει ένα θεϊκό συναπάντημα που θα αλλάξει τον ρου της Ιστορίας. Η μικρή γίνεται το όργανο μιας θεάς, που της αναθέτει κομβικό ρόλο στην ανάπτυξη της σπουδαίας Μπισνάγκα, της Πόλης της Νίκης. Η Πάμπα Καμπάνα θα ζήσει διακόσια πενήντα χρόνια, και η πορεία της θα είναι συνυφασμένη με αυτήν της Πόλης. Στη διάρκεια αυτών των χρόνων, το κορίτσι θα προσπαθήσει να πετύχει την αποστολή του: να δώσει στις γυναίκες ίσες δυνατότητες σε έναν πατριαρχικό κόσμο. Το μαγικό ρεαλιστικό έπος του Ρουσντί, για μια ινδική αυτοκρατορία του 15ου αιώνα, έχει μια διάχυτη, μεταδοτική αίσθηση της διασκέδασης, πολιτική σκέψη, ευαισθησία και, κυρίως, έντονο αφηγηματικό ενδιαφέρον.
Η σφαγή των αθώων
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελίδες: 160
Ένα ανοιξιάτικο πρωινό του 1996, σε ένα ξενοδοχείο, στο Πήλιο, αποκαλύπτεται μια μακάβρια σκηνή. Μαθητές και καθηγητές, μέλη μιας σχολικής εκδρομής, κείτονται άψυχοι στο πάτωμα της αίθουσας του πρωινού. Είναι όλοι νεκροί. Ή σχεδόν όλοι. Ο Ερμής είναι ένας μαθητής γυμνασίου με κρυφό πάθος για τη ζωγραφική, ιδιαίτερα εσωστρεφής και ιδιαίτερα ήσυχος. Μέχρι που αποφασίζει να δολοφονήσει τους συμμαθητές του. Χρόνια μετά, ο καλύτερος του φίλος και μοναδικός επιζών της μαζικής δολοφονίας προσπαθεί να ρίξει φως στο τι ακριβώς συνέβη τους μήνες πριν από το έγκλημα. Μέσα από μια αφήγηση που ανασυνθέτει τη μνήμη, εμπλέκοντάς τη με την ιστορία της τέχνης, επιχειρεί να ερμηνεύσει τον βυθό των γεγονότων. Με μια πρωτότυπη οπτική πάνω στα θέματα της παιδικής κακοποίησης, του bullying και της εφηβικής παραβατικότητας, «Η σφαγή των αθώων» εξερευνά τη φύση της βίας αλλά και την έννοια της δημιουργικότητας.
Ο Βασιλιάς
Μετάφραση: Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 516
Τα αδέρφια Καρλ και Ρόι Όπγκαρ έχουν πετύχει στη ζωή τους. Ή, τουλάχιστον, όσο τους επέτρεπε μια μικρή πόλη όπως το Ος. Ο Καρλ διευθύνει το κομψό ξενοδοχείο της περιοχής και ο Ρόι διευθύνει το πρατήριο καυσίμων και σχεδιάζει ένα λούνα παρκ με τρενάκι. Όταν μαθαίνουν πως ένας νέος αυτοκινητόδρομος πρόκειται να κατασκευαστεί δίπλα στο Ος, αποφασίζουν πως πρέπει να κάνουν κάτι για να το αποτρέψουν, ακόμα κι αν χρειαστεί να παίξουν βρόμικα. Ευτυχώς τα αδέρφια έχουν μεγάλη εμπειρία στις δολοπλοκίες και δεν φοβούνται να λερώσουν τα χέρια τους. Εντωμεταξύ, ο σερίφης έχει βρει νέα στοιχεία και πιστεύει ότι μπορεί να αποδείξει την εμπλοκή των δύο αδερφών σε φόνους του παρελθόντος. Και θα υπάρξουν κι άλλοι. Ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα γεμάτο σασπένς από τον Jo Nesbo, που μιλάει για την αφοσίωση, τους οικογενειακούς δεσμούς σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο, αλλά και για τη μάχη ενάντια στην εξουσία. Ο Νορβηγός συγγραφέας ακολουθεί την παράδοση του σκανδιναβικού νουάρ, με ψυχρό, υποβλητικό κλίμα, χειμωνιάτικα τοπία και έντονη την αίσθηση της απομόνωσης. Όσο για τις περιγραφές της βίας είναι ρεαλιστικές και ωμές, αλλά ποτέ δεν είναι αυτοσκοπός - χρησιμοποιούνται πάντοτε για να υπογραμμίσουν τη διαφθορά και τη σκοτεινή πλευρά της κοινωνίας.
Στο καντούνι
Εκδόσεις: Ιωλκός
Σελίδες: 96
Η ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας υπήρξε μια υποχρεωτικότητα δραματική, με τραγικές πτυχές κατά την εφαρμογή της, καθώς οι άνθρωποι κλήθηκαν ν’ αλλάξουν χώρα και ταυτότητα, χωρίς τη δική τους συναίνεση. Δυο οικογένειες θα βρεθούν σε μεγάλη δίνη, όταν θα πρέπει ν’ αντιμετωπίσουν την αναγκαστική εκτόπιση ως μόνη λύση στο ζήτημα της πληθυσμιακής ισορροπίας και της εθνικής ομοιογένειας, όπως είχε επιβληθεί από τους πολιτικούς. Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι θα υποχρεωθούν ν’ ακολουθήσουν μία εκδίωξη, ως αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων για ειρήνη. Στις μέρες μας, κι ενώ οι εποχές αλλάζουν, εξακολουθούν να γίνονται βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών για λόγους υποτιθέμενης ασφαλείας. Τελικά, η ελευθερία του κόσμου γίνεται απαγορευτική, καθώς οι εθνικές σκοπιμότητες ωραιοποιούν τον αναγκαστικό εκπατρισμό των λαών.
Ένα αντιπολεμικό κείμενο, μια ενδιαφέρουσα νουβέλα με θέμα τον ανθρώπινο πόνο.
