H αναζήτηση της ευδαιμονίας ήταν πάντοτε ένα ζητούμενο. H αποφυγή της δυστυχίας ένα άλλο. Μπορεί μεν οι άνθρωποι να ανακάλυπταν -σε όλες τις φάσεις της ιστορικής τους εξέλιξης- τον τρόπο να επιβιώνουν, αλλά αυτό δεν τους προσέφερε παρά μία πρόσκαιρη ανακούφιση και ικανοποίηση. Σε κάθε περίπτωση, η συνύπαρξή τους δεν εξασφάλιζε από μόνη της τίποτα, όμως δεν ήταν απλώς αναπόφευκτη: ήταν και αναγκαία. Και, βέβαια, ο πολιτισμός δεν είναι μία ακόμα επιλογή. Δεν φαίνεται να υπάρχει καμιά άλλη προοπτική για ένα κοινωνικό σύνολο εκτός από τη θέσπιση κάποιων κανόνων και αξιών.
Αυτή, πάλι, είναι μόνο η αρχή μιας πολυδαίδαλης και μακραίωνης αναζήτησης, η οποία -συχνά- μας υπερβαίνει. O όρος «ουτοπία» που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Tόμας Mορ (1478-1535) στο ομώνυμο έργο του, σημαίνει «η χώρα που δεν υπάρχει πουθενά». Σε μια τέτοια χώρα όλοι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν ευτυχισμένοι: μία τέτοια ιδανική μορφή κοινωνίας μπορεί μεν -λέει ο Mορ- να μην υπάρχει, αλλά θα μπορούσε και -κυρίως- θα έπρεπε να υπάρχει.
Αυτή η επιθυμητή συνθήκη ευτυχίας για όλους, όταν αμφισβητείται ως μη εφικτή αποτελεί μια αρνητική «ουτοπία», μια «δυστοπία». Με άλλα λόγια, μια χώρα όπου η ευτυχία για όλους είναι αδύνατη, ενώ ταυτόχρονα κυριαρχεί η ανισότητα και η αδικία. Πάντως, στο πέρασμα των αιώνων, η αναζήτηση των συνθηκών για οικουμενική ευτυχία θα γινόταν μία διακαής επιθυμία των στοχαστών. Αν και η ουτοπία ήταν για αιώνες συνώνυμη του εξωπραγματικού και του ανέφικτου, δεν έπαψε ποτέ να απασχολεί τη συγγραφική φαντασία ως μία αναχώρηση για έναν τόπο καλύτερο, μια κοινωνία απαλλαγμένη από τα δεινά της, μια συναρπαστική εν τέλει γεωγραφία της ελπίδας.
O πρώτος φιλόσοφος, ο οποίος οραματίστηκε μια ιδεώδη πολιτεία που θα εξασφάλιζε την ευδαιμονία των ανθρώπων ήταν ο Πλάτωνας στο έργο του «Πολιτεία». Άλλες τέτοιες εκδοχές ιδανικής κοινωνίας είναι η «Aτλαντίς» του Φράνσις Mπέικον και η «Πολιτεία του Ήλιου» του Kαμπανέλα. Σε κάθε περίπτωση, οι στοχαστές, αν και απογοητευμένοι από τις αρνητικές συνθήκες διαβίωσης που επιφυλάσσουν τα εκάστοτε κοινωνικά συστήματα, δεν σταμάτησαν να προτείνουν τύπους κοινωνιών όπου όλοι θα είναι ευτυχισμένοι.
H λογοτεχνική, ωστόσο, προσέγγιση του θέματος συνήθως αποτυπώνει μία διάχυτη απαισιοδοξία. Ειδικότερα, στη λογοτεχνία του προηγούμενου αιώνα, ουκ ολίγα μυθιστορήματα παρουσιάζουν την αρνητική εκδοχή επερχόμενων κοινωνικών συστημάτων, την συνολική διάψευση της Ουτοπίας. O Tζορτζ Oργουελ με το εμβληματικό «1984» καταθέτει, το 1948, μία προειδοποίηση για τον κόσμο που έρχεται όπου οι μορφές καταστολής και ελέγχου θα επιβάλλονται μέσα από την τεχνολογία, υπονομεύοντας ευθέως την ατομική ελευθερία. Και, βέβαια, κάθε ομοιότητα με τη σημερινή εποχή κάθε άλλο παρά είναι τυχαία.
Όσο για το «Φαρενάιτ 451» του Pέι Mπράντμπερι (1953), εξελίσσεται σε μία φανταστική κοινωνία όπου κυριαρχεί η τεχνολογία: Οι τοίχοι των σπιτιών είναι γιγαντοοθόνες που λειτουργούν ασταμάτητα, ενώ οι ίδιοι οι άνθρωποι φορούν ακουστικά στα αυτιά τους, μέσω των οποίων ενημερώνονται συνεχώς για νέα και ειδήσεις. Όλα είναι διαμορφωμένα έτσι ώστε ο κάθε άνθρωπος να βομβαρδίζεται απρόσκοπτα από εξωτερικά ερεθίσματα με άμεση συνέπεια να μην έχει χρόνο να σκεφτεί. O πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο Γκάι Mόνταγκ, είναι ένας πυροσβέστης. Μόνο που εδώ η δουλειά των πυροσβεστών είναι να αναζητούν και να καίνε τα βιβλία, τα οποία θεωρούνται εξ ορισμού επικίνδυνα γιατί αποσπούν τους ανθρώπους από τους φρενήρεις ρυθμούς της παραγωγής και τους κάνουν να σκέφτονται και να ονειρεύονται.
Είναι, όμως, στο προγενέστερο μυθιστόρημα «Γενναίος νέος κόσμος» (1932) του Aλντους Xάξλεϊ που η προσμονή μιας ιδεατής κοινωνίας θα υπονομευτεί ανεπανόρθωτα. Σε ένα ορατό μέλλον, η βιοεπιστήμη και η γενετική έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο που υποκαθιστούν τη φυσική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Ο χαρακτήρας, ο ψυχικός κόσμος, η ευτυχία, η κοινωνική θέση κάθε ανθρώπου, είναι προκαθορισμένα πολύ πριν τη γέννησή του.
Ο Χάξλεϊ, επηρεασμένος από τις επιστημονικές ανακαλύψεις της εποχής του, αλλά και από τις κοινωνικές ανακατατάξεις στην Αγγλία και την τότε Σοβιετική Ένωση, προφητεύει ένα ζοφερό αύριο που η πραγματικότητα έμελλε να το επιβεβαιώσει. Ο ιδιοφυής Άγγλος συγγραφέας, περιγράφει ένα παγκόσμιο κράτος στο οποίο η μαζική ευτυχία έχει επιτευχθεί με την εφαρμογή των επιστημονικών κατακτήσεων σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας. Αλλά με τις αποτυχίες και τις διαψεύσεις να ανήκουν στο παρελθόν, έχουν εκλείψει και όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του παλιού πολιτισμού, όπως η τέχνη και η λογοτεχνία. Και αυτό γιατί δεν υπάρχουν πλέον οι δυσχέρειες εκείνες, οι οποίες θα αφυπνίσουν συνειδήσεις και θα τροφοδοτήσουν την καλλιτεχνική έκφραση.
Έναν σχεδόν αιώνα μετά την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος, δεν μπορεί κανείς να μην θαυμάσει με δέος τα όσα με μεγάλη ακρίβεια προέβλεψε ο Χάξλεϊ: τον κλωνισμό, τα ταξίδια στο Διάστημα, τον απόλυτο καταναλωτισμό, τον έλεγχο των γεννήσεων, τις παντοδύναμες πολυεθνικές εταιρείες, τα ψυχοτρόπα φάρμακα και τα ναρκωτικά που αλλάζουν την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Μάλιστα, ο ίδιος ο Χάξλεϊ πειραματίστηκε παίρνοντας LSD και έγραψε το περίφημο βιβλίο «The Doors of Perception» (Οι πύλες της ενόρασης) - από αυτό θα επηρεαζόταν ο Τζιμ Μόρισον, ονομάζοντας Doors το συγκρότημά του.
Άλντους Χάξλεϊ
Θαυμαστός καινούργιος κόσμος
Διασκευή: Fred Fordham
Εικονογράφηση: Fred Fordham
Μετάφραση: Βασίλης Μπαμπούρης
Εκδόσεις: Οξύ
Σελίδες: 240
Αυτό το διαχρονικό αριστούργημα, ένα από τα πιο προφητικά δυστοπικά έργα του εικοστού αιώνα, γίνεται για πρώτη φορά graphic novel! Η διασκευή του Fred Fordham, με την ιδιαίτερη αισθητική της εικονογράφησής του, δίνει την ευκαιρία σε μια νέα γενιά αναγνωστών να γνωρίσουν αυτό το εκπληκτικό -από κάθε άποψη- έργο. Ο Άλντους Χάξλεϊ κατόρθωσε μέσα από μία ιλιγγιώδη ενόραση να μας δώσει την λεπτομερή, φρικιαστική και παντοτινά επίκαιρη περιγραφή ενός κόσμου που αλλάζοντας συνεχώς, μοιάζει να καταρρέει. Υπάρχει μία παραστατική αποτύπωση αυτής της εφιαλτικής προοπτικής - η διάχυτη αίσθηση μιας επερχόμενης καταδίκης. Όλα υπαινίσσονται, ότι η Κόλαση δεν πρέπει να βρίσκεται μακριά: Και ο κατάλληλος χρονικογράφος της, είναι εκεί...
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
2666
Μετάφραση: Κρίτων Ηλιόπουλος
Εκδόσεις: Άγρα
Σελίδες: 1168
Από την κατεστραμμένη Ευρώπη μέχρι την έρημο της Σονόρα στα σύνορα Μεξικού-Τέξας, που τη στοιχειώνουν οι άλυτοι φόνοι γυναικών, ο Μπολάνιο αφηγείται την ιστορία της ζωής του Χανς Ράιτερ, γεννημένου το 1920, που εξελίσσεται σε μεγάλο Γερμανό συγγραφέα με το ψευδώνυμο Αρτσιμπόλντι. Και, ταυτόχρονα, καταγράφει με την ανατριχιαστική νηφαλιότητα αστυνομικής αναφοράς την αλυσίδα των φόνων. Μέσα από πολυάριθμα γκροτέσκα πορτρέτα και φλερτάροντας με όλα τα λογοτεχνικά είδη, δημιουργείται μια εικόνα του εικοστού αιώνα με πινελιές από την Αποκάλυψη. Το λογοτεχνικό κληροδότημα του πρόωρα χαμένου Χιλιανού συγγραφέα συνδέει το γκανγκστερικό μυθιστόρημα με την πολεμική μαρτυρία, την επιστημονική φαντασία με το ρεπορτάζ και ενσαρκώνει ό,τι πιο ουσιαστικό έχει η λογοτεχνία: την τόλμη να μιλά για τη φρίκη, το θάνατο, την απουσία νοήματος, τον έρωτα.
Μάλλον ακίνδυνος
Μετάφραση: Δημήτρης Αρβανίτης
Εκδόσεις: Μίνωας
Σελίδες: 328
Το «Μάλλον ακίνδυνος» αποτελεί μια γενναία παρέκκλιση. Ο Ντάγκλας Άνταμς ήταν αποφασισμένος να προκαλέσει τους χαρακτήρες του και τον αναγνώστη σε έναν λαβύρινθο από παράλληλες πλοκές. Δεν είναι περίεργο που δυσκολευόταν να καθίσει να το γράψει. Ο Άρθουρ Ντεντ δεν είχε περάσει τόσο άσχημη μέρα από τότε που ανατινάχθηκε η Γη. Έπειτα από χρόνια γαλαξιακής περιπλάνησης, τελικά εγκαθίσταται στον μικρό πλανήτη Λαμουέλα. Ανυπομονώντας για μια ήσυχη ζωή, τα σχέδιά του ανατρέπονται από τον απροσδόκητο ερχομό της κόρης του. Δεν υπάρχει, όμως, τίποτα χειρότερο από μια απογοητευμένη έφηβη, η οποία τελικά αποφασίζει να δραπετεύσει από τον πλανήτη. Ο Άρθουρ την κυνηγά αποφασισμένος να τη σώσει από τους τρομακτικούς κινδύνους του σύμπαντος. Άλλωστε, έχει έρθει αντιμέτωπος με τους περισσότερους από αυτούς στο παρελθόν…
Γιάντες
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 480
Γιάντες είναι ένα παιχνίδι μνήμης και παίκτες εδώ είναι δύο αδέρφια, οι αφηγητές του βιβλίου – η Αθηνά και ο Ηλίας. Μετά το θάνατο του πατέρα τους, ο Ηλίας γράφει στα αγγλικά μια νουβέλα για την οικογενειακή ιστορία. Ζητά από την Αθηνά να τη μεταφράσει. Εκείνη δέχεται, μόνο που για να αυξηθούν οι σελίδες αποφασίζει να γράψει και τη δική της εκδοχή! Έχουν μεσολαβήσει δραματικά γεγονότα: ένα έγκλημα, ένα συντριπτικό κάταγμα, ένας χωρισμός. Και γεννιέται ένα βιβλίο «διπλό», γεμάτο από σκοτεινά μυστικά που θα αλλάξουν τα πάντα…
Η καμπάνα
Μετάφραση: Έφη Τσιρώνη
Εκδόσεις: Διόπτρα
Σελίδες: 544
Η Ντόνα Γκρίνφιλντ, μετά από έξι μήνες χωρισμού, αποφασίζει να επιστρέψει στον άντρα της, τον Πολ. Ο Πολ, ιστορικός τέχνης, κάνει έρευνα στο Αβαείο Ίμπερ, ένα γυναικείο μοναστήρι στο Γκλόστερσιρ, και φιλοξενείται από μια κοσμική θρησκευτική κοινότητα που είναι εγκατεστημένη εκεί κοντά. Τα μέλη της ζουν και δουλεύουν υπό την καθοδήγηση του αρχηγού τους, Μάικλ Μιντ, και το άγρυπνο βλέμμα της Ηγουμένης. Η άφιξη της Ντόνα συμπίπτει με τις χαρούμενες προετοιμασίες για την υποδοχή της καινούριας καμπάνας του Αβαείου, που θα αντικαταστήσει την παλιά, ένα θρυλικό σύμβολο που έχει χαθεί εδώ και χρόνια. Η ευφορία είναι διάχυτη, η κοινότητα του Αβαείου μοιάζει με μικρό Παράδεισο. Ώσπου, ξαφνικά, ανακαλύπτουν την παλιά καμπάνα. Και την ίδια στιγμή αρχίζουν να αποκαλύπτονται όλες οι δυσαρμονίες, τα μυστικά, όσα κρύβει και όσα ποθεί ο καθένας τους…
