Η μυθιστορία έχει μία ιστορική εξέλιξη που χάνεται στα βάθη των αιώνων, αλλά στην πραγματικότητα αυτό το ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος συνδέεται -ως επί το πλείστον- με τη μεσαιωνική αφηγηματική παράδοση. Άλλωστε, είναι σε εκείνη την περίοδο που καθιερώθηκε, για να μετεξελιχθεί στην κυρίαρχη μυθιστορηματική μορφή του δυτικού κόσμου, μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα.
Σε κάθε περίπτωση, αυτό που εντυπωσιάζει με τις κάθε λογής μυθιστορίες είναι το εξής παράδοξο: Ενώ είναι βαθύτατα υποκειμενικές, η προσωπικότητα του εκάστοτε συγγραφέα τους εκφράζεται μόνο μέσα από την εξέλιξη της ίδιας της ιστορίας, ενώ όλοι οι χαρακτήρες και οι λεπτομέρειες είναι εξαιρετικής σημασίας - τίποτα δεν υπολείπεται σε αξία.
Ο ελληνικός όρος «μυθιστορία» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Αδαμάντιο Κοραή, για να αποδώσει την έννοια της «πλαστής ιστορίας ερωτικών παθημάτων», αλλά για αρκετά χρόνια επικράτησε για να προσδιορίσει το εκτενές αφηγηματικό είδος που σήμερα ονομάζεται μυθιστόρημα. Η σύγχρονη φιλολογία αντιλαμβάνεται ως μυθιστορίες και τα εκτενή ερωτικά αφηγήματα των βυζαντινών χρόνων - όπως τα «Καλλίμαχος και Χρυσορρόη», «Λίβιστρος και Ροδάμνη», «Αχιλληίς» και «Ερωτόκριτος».
Πάντως, η καθιέρωση και εξάπλωση της μυθιστορίας ξεκινάει στη Γαλλία, με τα έργα του Chrétien de Troyes. Το περιεχόμενό της είναι -ως ένα βαθμό- ερωτικό και η πλοκή ακατάπαυστα περιπετειώδης: αφηγείται συνήθως τα κατορθώματα ενός ήρωα προκειμένου να κερδίσει την αγαπημένη του και να ζήσει μαζί της, ενώ διαδραματίζεται -συνήθως- σε ιπποτικό περιβάλλον με το υπερφυσικό ή και μαγικό στοιχείο να είναι έντονο και σε περίσσεια. Μάλιστα, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της μυθιστορίας είναι ο ιδεαλιστικός χαρακτήρας και η απόσταση από την πραγματικότητα - κάτι που την διαφοροποιεί εμφανώς από τον ρεαλισμό του μυθιστορήματος.
Το Μυθιστόρημα του Ρόδου
Μετάφραση: Τάσος Μακράτος
Εκδόσεις: Κέδρος
Σελίδες: 408
Αλλά εκείνο που κυρίως χαρακτηρίζει τις μεσαιωνικές μυθιστορίες, είναι ο τρόπος που ανοίγουν με τη μία όλα τα θέματα που τις απασχολούν. Είτε πρόκειται για το κυνήγι του θησαυρού ή του Δισκοπότηρου, για χρυσάφι ή για τα λάφυρα ενός δράκου, το αντικείμενο της αναζήτησης είναι αρκετά συναρπαστικό από μόνο του και συμπληρώνει μοναδικά την μεγάλη ερωτική περιπέτεια που επίσης κλιμακώνεται.
Όσο για την ένταση που «βγάζει» το κείμενο, δεν οφείλεται τόσο στην όποια κλιμάκωση της πλοκής, αλλά στις εντυπώσεις που προκύπτουν από τις περιγραφές: φωτεινά χρώματα, ήχοι, γρήγορες εναλλαγές σκηνικού, όμορφες γυναίκες, λεπτομερείς αποτυπώσεις αρχιτεκτονικής και διακόσμησης, όπου τα κρίσιμα επεισόδια αποδίδονται στον ίδιο αφηγηματικό τόνο με τις περιγραφές.
Βρισκόμαστε απέναντι σε ένα κόσμο πολυπρόσωπο και πολύχρωμο, όλο λεπτομέρεια και μερικότητα, στον οποίο -ωστόσο- μοιάζει να έχει καταργηθεί η προοπτική, παρουσιάζεται επίπεδος, χάνεται η αίσθηση του βάθους, του μακρινού και κοντινού, του σημαντικότερου και του υποδεέστερου και εκείνο που τελικά μένει σαν απόσταγμα είναι η σαγήνη της ιστορίας που εκτυλίσσεται.
Ενσάρκωση του ιδανικού της εποχής εκείνης είναι βέβαια ο ιππότης που αναζητάει την περιπέτεια, γλιτώνει σκλαβωμένες κόρες, σκοτώνει δράκους, θηρία και μάγισσες, ανατρέπει τυράννους και παντοτινά λατρεύει την εκκλησία και τη γυναίκα. Εξάλλου, οι μυθιστορίες αποτελούσαν κυρίως τη λογοτεχνία των αρχόντων και των φεουδαρχών που πίστευαν στο ιδανικό του ιπποτισμού- ο πολύς κόσμος είχε το δικό του λογοτεχνικό είδος, την μπαλάντα.
Οι Τροβαδούροι του Μεσαίωνα, διέσωσαν αλλά και επέκτειναν, μέσα στον χριστιανικό κόσμο, το ηρωικό πρότυπο, εντάσσοντας την περιγραφή των κατορθωμάτων των χαρακτήρων, σε ένα χριστιανικό περιβάλλον. Έτσι, μέσα από την μεσαιωνική αυλή, αναδείχθηκε ο κόσμος των ιπποτών - ένα νέο πρότυπο είχε ανατείλει: εκείνο του χριστιανού ήρωα.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτες μυθιστορίες ήταν έμμετρες, αλλά σταδιακά μετασχηματίστηκαν σε αφηγήσεις πεζού λόγου. Το πρώτο από τα μείζονα έργα του ύστερου Μεσαίωνα που συνδυάζει με επιτυχία τη μεσαιωνική μυθιστορία και το έπος είναι η «Νεραϊδοβασίλισσα» -«Faerie Queene»- του Έντμουντ Σπένσερ (1552-1599), ένα από τα ομορφότερα αλληγορικά έργα της ελισαβετιανής λογοτεχνίας. Από τις τελευταίες αυτές η καλύτερη ίσως είναι «Ο Θάνατος του Αρθούρου» του Τόμας Μάλορυ - έργο του δέκατου πέμπτου αιώνα: ίσως το μεγαλύτερο πεζογράφημα του Μεσαίωνα που σταχυολογεί και αξιοποιεί δημιουργικά τις ιστορίες του «ιδανικού άντρα», του Βασιλιά Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης, με τις οποίες ασχολήθηκε πρώτος ο Geoffrey of Monmouth τον δωδέκατο αιώνα.
Αλλά και το «Tραγούδι των Nιμπελούνγκεν» αποτελεί ένα από τα ομορφότερα δείγματα του είδους: Γραμμένο περί τα 1.200 μ.X. από άγνωστο συγγραφέα, το μνημειώδες αυτό έργο ταξιδεύει τον αναγνώστη σε ένα μυθολογικό σύμπαν που συμπεριλαμβάνει ένα σύμφυρμα ψηγμάτων της Iστορίας, στοιχείων της γερμανικής παγανιστικής μυθολογίας, θρύλων των σκανδιναβικών χωρών, ακόμη και λαϊκές δοξασίες σλαβικών παραμυθιών, αναβιώνοντας με θαυμαστή ευρηματικότητα την εποποιία της ευρωπαϊκής ιπποσύνης και αποτυπώνοντας -παράλληλα- την σκοτεινή και εν πολλοίς ακατανόητη ανθρώπινη φύση.
Απ’ την άλλη, οι «Ιστορίες του Καντέρμπερυ» του Τζέφρυ Τσώσερ (1340 -1400) συγκαταλέγονται ανάμεσα στα εκατό σημαντικότερα βιβλία όλων των εποχών. Εδώ ο Τσώσερ, ο οποίος θεωρείται ως ο πρώτος μεγάλος Άγγλος λογοτέχνης, δεν δημιούργησε μόνο μια αριστουργηματική επιτομή μεσαιωνικών μυθιστοριών- αισθηματικές ιστορίες, ιστορίες μοναχών, ιπποτών και αγίων, ιερών θρύλων, αλχημείας, ερωτικής φάρσας, θρησκευτικών κηρυγμάτων. Αλλά κατάφερε –πάνω απ’ όλα- να θέσει τα θεμέλια για τον επαναπροσδιορισμό των δυνατοτήτων της ποιητικής έκφρασης.
Η ιδέα του προσκυνήματος στο Καντέρμπερυ, όπου μια ομάδα από τριάντα περίπου άντρες και γυναίκες για να απαλύνουν τη μονοτονία και την πλήξη της οδοιπορίας τους λένε ιστορίες μεταξύ τους, είναι μια πρόφαση για να τυλιχθεί γύρω της μια ποικιλία διηγήσεων: γιατί, στο σύνολό τους, οι ιστορίες αυτές συγκροτούν ένα πανόραμα της νοοτροπίας και των ηθών της εποχής εκείνης.
Όσο για το «Μυθιστόρημα του Ρόδου» (Le Roman de la Rose) αποτελεί ένα από τα πιο επιδραστικά και πολυδιαβασμένα έργα της μεσαιωνικής γαλλικής λογοτεχνίας – το οποίο παρουσιάζεται στην υπέροχη μετάφραση του Τάσου Μακράτου. Αν και γραμμένο πριν από οκτακόσια χρόνια, στις αρχές του 13ου αιώνα, αυτό το κομψοτέχνημα δεν είχε έως τώρα μεταφρασθεί στην ελληνική γλώσσα, παρ’ όλο που μαζί με την «Θεία Κωμωδία» του Δάντη και τις «Iστορίες του Καντέρμπερυ» του Τσώσερ αποτελούν τα τρία ίσως πιο εμβληματικά ποιητικά έργα του Μεσαίωνα.
Το συγκεκριμένο αλληγορικό λυρικό ποίημα του Γκυγιώμ ντε Λορίς (Guillaume de Lorris) ξεκίνησε να γράφεται γύρω στα 1230. Το έργο ξεπερνάει τις 21.000 στίχους και αποτελεί ένα μοναδικό παράδειγμα ιπποτικής ερωτικής ποίησης: επικεντρώνεται κυρίως στο ερωτικό ιδεώδες της αυλικής αγάπης που ήταν διαδεδομένο στην αριστοκρατική κουλτούρα του Μεσαίωνα.
Ο αφηγητής ονειρεύεται ότι βρίσκεται σε έναν μαγικό κήπο –σύμβολο της ψυχής και του ερωτικού πόθου– και ερωτεύεται ένα τριαντάφυλλο, που αντιπροσωπεύει το αντικείμενο του πόθου του, δηλαδή τη γυναίκα. Μέσα από μια σειρά συμβολικών και αλληγορικών μορφών (για παράδειγμα, η Ηδονή, ο Φόβος, ο Πόθος, ο Φύλακας του Κήπου), ο ντε Λορίς αποτυπώνει την προσπάθεια του εραστή να προσεγγίσει και τελικά να κατακτήσει το «ρόδο» - την αγάπη.
Το ύφος είναι λυρικό, ονειρικό και αναδύει μία ευγένεια που συνάδει με τα ιδεώδη της ιπποτικής εποχής. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί, ότι το έργο λειτουργεί και ως είδος «εγχειριδίου ερωτικής συμπεριφοράς», ενώ την ίδια στιγμή υπογραμμίζει τη σημασία της επιμονής και της εγκαρτέρισης του εραστή. Ένα έργο που έμελλε να επηρεάσει βαθιά τη μεσαιωνική και αναγεννησιακή λογοτεχνία, σε όλη την Ευρώπη.
Μάλιστα, η σημασία του έγκειται όχι μόνο στην αισθητική και αφηγηματική του πρωτοτυπία, αλλά και στο ότι αποτέλεσε την αφετηρία ενός διαλόγου για τις αντιλήψεις περί φύλου, έρωτα, γνώσης και κοινωνίας, μέσα από μία επικών προδιαγραφών ζωηρόχρωμη τοιχογραφία. Πάνω απ’ όλα, όμως, πρόκειται για μια συναρπαστική πολυφωνική εξιστόρηση, μία μαγευτική αφήγηση που καταφέρνει κάτι μοναδικό: να μας συμπαρασύρει, μες στην ρευστότητα της υπέροχης μουσικής της…
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
?????????????????????????????
Λεονάρντο Παδούρα
Τέλειο παρελθόν
Μετάφραση: Κώστας Αθανασίου
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 308
Στην Αβάνα, στις αρχές του 1989, μιας σημαδιακής χρονιάς, ένα επίμονο τηλεφώνημα ξυπνάει τον μεθυσμένο Μάριο Κόντε, έναν σκεπτικιστή και απογοητευμένο υπολοχαγό της αστυνομίας. Ο Γέρος, ο διοικητής του στα Κεντρικά, του αναθέτει μια μυστηριώδη και επείγουσα υπόθεση: ο Ραφαέλ Μορίν, διευθυντής μιας κρατικής επιχείρησης με βαθμό υφυπουργού, αγνοείται. Τέτοια πράγματα δεν συμβαίνουν στην Κούβα! Πλην όμως, η κατάσταση περιπλέκεται όταν ο Κόντε διαπιστώνει ότι ο εξαφανισμένος είναι παλιός γνωστός του, συγκεκριμένα συμμαθητής του, ένας τύπος που ανέκαθεν υπάκουε στους καθιερωμένους κανόνες και ξεχώριζε με την αυτοπειθαρχία και την ευφυΐα του. Ο Κόντε δεν θα αργήσει να βυθιστεί σε μια αναζήτηση, καθώς σταδιακά ανακαλύπτει σκιές στο φαινομενικά τέλειο παρελθόν πάνω στο οποίο είχε στηρίξει τη λαμπρή του καριέρα το συγκεκριμένο στέλεχος, ενώ ταυτόχρονα έρχεται και ο ίδιος αντιμέτωπος με οδυνηρές αναμνήσεις και πληγές που νόμιζε πως είχαν κλείσει για πάντα. Αυτό είναι το πρώτο μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον αστυνομικό Μάριο Κόντε. Στην πορεία ο Παδούρα δημιούργησε μια ολόκληρη σειρά βιβλίων, με τον ίδιο κεντρικό ήρωα, που σημειώνει τεράστια επιτυχία διεθνώς και αριθμεί μέχρι σήμερα δέκα τίτλους.
image description
Stephen King
Σάκος με κόκαλα
Μετάφραση: Γεωργία Οικονομοπούλου
Εκδόσεις: Κλειδάριθμος
Σελίδες: 704
Όταν η σύζυγος του δημοφιλούς συγγραφέα Μάικ Νούναν πεθαίνει ξαφνικά, αυτός παθαίνει συγγραφικό μπλοκάρισμα. Για να βγει από το αδιέξοδο, πηγαίνει στο εξοχικό του, το Σάρα Λαφς, ένα πανέμορφο καταφύγιο δίπλα στη λίμνη. Εκεί σύντομα διαπιστώνει ότι η αγαπημένη του πόλη βρίσκεται στο έλεος του αδίστακτου εκατομμυριούχου Μαξ Ντιβόρ. Ο Ντιβόρ, αποφασισμένος να φτάσει στα άκρα για να πάρει την κηδεμονία της κόρης του νεκρού γιου του, θα αναστατώσει τις ζωές των κατοίκων και θα σπείρει τον τρόμο στην κοινότητα. Ώσπου, μια τυχαία συνάντηση του συγγραφέα με τη νεαρή χήρα Μάτι Ντιβόρ και την τρίχρονη κόρη της Κάιρα προκαλεί καταιγιστικές εξελίξεις. Ο Μάικ δέχεται να τις βοηθήσει και γοητεύεται όλο και περισσότερο από την παρουσία τους. Το Σάρα Λαφς κρύβει όμως άλλες, σκοτεινές δυνάμεις. Η Κάιρα τις νιώθει επίσης... Και, βέβαια, ο μετρ του τρόμου, Στίβεν Κινγκ, δεν είναι τυχαία ένας από τους συγγραφείς με τις περισσότερες πωλήσεις όλων των εποχών διεθνώς. Δεξιοτέχνης του μυθιστορήματος με βιβλία που ανατέμνουν τον κοινωνικό ιστό του αμερικανικού τρόπου ζωής στις μικρές πόλεις, εύληπτα και γοητευτικά, ο χαρισματικός Αμερικανός συγγραφέας ξέρει να γράφει ιστορίες που δεν θέλεις να τις αφήσεις από τα χέρια σου. Ακόμη και αυτό συνεπάγεται έντονα συναισθήματα φόβου και αγωνίας, μέχρι την τελευταία σελίδα.
Ο Καβγατζής της Βρέστης
Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 448
Ο ναύτης «Καβγατζής», ο αδελφός του ο Ρομπέρ, ο νεαρός Ζιλ Τιρκό, η Μαντάμ Λιζιάν, πατρόνα του μπορντέλου Λα Φέρια, ο Νόνο ο νταβατζής, ο αστυνόμος Μαριό, ο υποπλοίαρχος Σεμπλόν, όλοι οι πρωταγωνιστές του δράματος ξεπηδούν μέσα από την ομίχλη που σκεπάζει το λιμάνι και τα σοκάκια της Βρέστης. Φιγούρες ερωτικές, σαγηνευτικές, σκοτεινές, που περιφέρονται γυρεύοντας απαγορευμένους έρωτες, μεθυστικές ηδονές, μοιραίες συναντήσεις. Παντού καραδοκεί ο θάνατος. Ο «Καβγατζής της Βρέστης» θεωρείται ορόσημο της γαλλικής μεταπολεμικής λογοτεχνίας και το αριστούργημα του Ζαν Ζενέ.
My Greek village
Μετάφραση: Μαρί Τζάκσον & Δήμητρα Μπαλίδη
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 200
Καθώς περνούν μπροστά από τα μάτια του αναγνώστη αυτής της δίγλωσσης έκδοσης (ελληνικά και αγγλικά) με τίτλο «Το ελληνικό χωριό μου», οι εικόνες των ανθρώπων που ο Wolfgang Bernauer γνώρισε και φωτογράφισε με τόσο διεισδυτικό τρόπο, δεν μπορεί να μην εντυπωσιαστεί. Το ελληνικό χωριό γίνεται μία μεταφορά για ένα ιδανικό μέρος που ενσωματώνει πολλά από αυτά που λαχταρούμε στη ζωή: διαπροσωπικές σχέσεις, εγγύτητα, αξιοπιστία, οικογένεια, ταυτότητα. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, αποτυπώνει την απώλεια πολλών αξιών, που διαπιστώνουμε ότι έχουν χαθεί στην εποχή μας. Είναι μία έκφραση της μελαγχολίας που νιώθουμε όταν οικεία και αγαπημένα αντικείμενα, κατασκευές και τελετουργίες εξαφανίζονται από τις ζωές μας. Η εξαίρετη τέχνη του φωτογράφου Bernauer έρχεται, λοιπόν, να συμβάλει στη διατήρηση της μνήμης. Αλλά και να υπογραμμίσει ότι θα πρέπει να προστατεύσουμε ό,τι ουσιαστικό μάς έχουν αφήσει οι παλαιότεροι ως μέρος μιας σπουδαίας παρακαταθήκης: μιας, δηλαδή, ανεκτίμητης πολιτιστικής κληρονομιάς. Όχι μόνο ελληνικής, αλλά και παγκόσμιας…
