Η Λένα Ράμμου (αριστερά) και η Μιρέλλα Λεγάκη (δεξιά) στο Μουσείο Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Ευχαριστούμε την Ταινιοθήκη για την παραχώρηση του χώρου για τη φωτογράφιση.
«Υψώνω τη φωνή μου, όχι για να φωνάξω εγώ, αλλά για να ακουστούν εκείνοι που δεν έχουν φωνή… Δεν μπορούμε να πετύχουμε σαν σύνολο, όταν οι μισές από εμάς κρατιούνται πίσω», έλεγε η Πακιστανή ακτιβίστρια Μαλάλα Γιουσαφζάι πριν μερικά χρόνια. Παράλληλα, πριν από λίγες εβδομάδες, η Meryl Streep έκανε λόγο για τη γλώσσα των ανδρών και πως ήρθε η ώρα να καταλάβουν τις γυναίκες. Και τις θηλυκότητες, θα προσθέσουμε εμείς.
Η συζήτηση για τις ανισότητες έχει διαπλατυνθεί για τα καλά, όμως οι ίδιες οι ανισότητες δεν φαίνεται να αμβλύνονται ιδιαίτερα, ούτε άμεσα. Για αυτό υπάρχει το WIFT GR (Women in Film and Television Greece), μέλος ενός παγκόσμιου δικτύου που ξεκίνησε το 1973 και σήμερα είναι το κορυφαίο δίκτυο γυναικών και εν γένει θηλυκοτήτων που εργάζονται στους τομείς των οπτικοακουστικών μέσων. Έχει περισσότερα από 50 παραρτήματα σε έξι ηπείρους και ο κοινός στόχος των 15.000 μελών του είναι η ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στον κινηματογράφο και την τηλεόραση.
Το WIFT GR ενδυναμώνει τις γυναίκες φωτίζοντας τα επιτεύγματά τους και παρουσιάζει την ετήσια κινηματογραφική γιορτή του, το 7ο Φεστιβάλ WIFT GR 50/50 Ισότητα και στον Κινηματογράφο, το όποιο θα πραγματοποιηθεί στις 23-26 Νοεμβρίου 2023 στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, με ελεύθερη είσοδο. Όπως κάθε χρόνο, το Φεστιβάλ συμπίπτει ημερολογιακά και τιμά την 25η Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών.
Η θεματική της έβδομης διοργάνωσης έχει τίτλο «Γυναίκες Χωρίς Σύνορα» και μιλήσαμε με τη Μιρέλλα Λεγάκη και τη Λένα Ράμμου, Υπεύθυνη Προγράμματος του Φεστιβάλ και Καλλιτεχνική Διευθύντρια αντίστοιχα, για τα στερεότυπα που εμμένουν στον κλάδο, όπως και στη ζωή, το γυναικείο βλέμμα και τις δυνατότητες επίτευξης της έμφυλης ισότητας, ενώ καταπολεμάται η σεξιστική κουλτούρα.
Τελικά, πόσα βήματα έχουμε κάνει και πόση πρόοδο έχουμε καταφέρει όσον αφορά στην δημιουργία ταινιών από γυναίκες στην Ελλάδα και διεθνώς;
Μιρέλλα Λεγάκη: Τα τελευταία χρόνια που οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες έχουν αλλάξει, η πρόσβαση στην γνώση και την πληροφορία είναι πιο εύκολη και οι ορίζοντες διευρύνονται, όλο και περισσότερες γυναίκες αξιοποιούν ευκαιρίες για να ασκήσουν το επάγγελμα ή την τέχνη τους. Οι αποκαλύψεις για σύγχρονα γυναικεία προβλήματα όπως η σεξουαλική παρενόχληση, η ενδοοικογενειακή βία, οι γυναικοκτονίες, δίνουν αφορμές για την ανάπτυξη της δημιουργικής έκφρασης των γυναικών με θεματικές που τις αγγίζουν και που επιτρέπουν την ελεύθερη αποτύπωση της αντίθεσης τους σε αυτά τα θλιβερά κοινωνικά φαινόμενα. Παρατηρούμε ότι τα μεγάλα κινηματογραφικά Φεστιβάλ του εξωτερικού έχουν στραφεί στην αύξηση της γυναικείας συμμετοχής και παρουσίας όχι μόνον μπροστά από την κάμερα αλλά και πίσω, σε διοικητικές θέσεις και κέντρα λήψης αποφάσεων στην βιομηχανία του κινηματογράφου και της τηλεόρασης.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνηγορούν στην αύξηση της δημιουργίας ταινιών από γυναίκες σε όλα τα κινηματογραφικά είδη, μυθοπλασία, ντοκιμαντέρ, animation κλπ. Απτό παράδειγμα είναι η απροσδόκητα μεγάλη συμμετοχή που είχαμε το Διαγωνιστικό τμήμα ταινιών μικρού μήκους με τίτλο «Μικρές Γυναικείες Ιστορίες» που καθιερώσαμε για πρώτη φορά φέτος, στο ετήσιο Φεστιβάλ WIFT GR “50/50 Ισότητα και στον Κινηματογράφο» με θεματική «Γυναίκες χωρίς Σύνορα». Πάνω από 100 ταινίες μικρού μήκους υποβλήθηκαν μέσα σε λίγες μέρες και δυσκόλεψαν την Κριτική Επιτροπή στην επιλογή λόγω του αρκετά υψηλού επιπέδου, τόσο δραματουργικά όσο και θεματικά.
Λένα Ράμμου: Από το 1973 που δημιουργήθηκε το πρώτο WIFT στο Λος Άντζελες αριθμώντας 12 μέλη, και το οποίο φέτος γιόρτασε τα 50 του χρόνια αριθμώντας 4.000 μέλη, είναι σαφές ότι έχουν γίνει πολλά βήματα και έχει επιτευχθεί στη χώρα μας και σε άλλες χώρες, κυρίως του δυτικού κόσμου -τουλάχιστον νομοθετικά- η υποχρέωση της ποσόστωσης 50/50. Ωστόσο, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, νομοθετικά υπάρχει η υποχρέωση, ο νόμος όπως δεν εφαρμόζεται… Εμείς, ως WIFT GR, δεν αγκαλιάζουμε μόνο τις δημιουργούς, όρος που συνήθως αναφέρεται στις σκηνοθέτριες, αλλά όλα τα επαγγέλματα του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, μπροστά και πίσω από την κάμερα.
Όλες μπορούν να γίνουν μέλη μας και έχουμε μέλη από όλες τις ειδικότητες. Είναι πολύ απλό: https://wift.gr/membership/become-a-member/. Στις «δημιουργικές» ειδικότητες έχει επιτευχθεί ένα ποσοστό περίπου 30%, στις τεχνικές όμως ειδικότητες, σε μερικές χώρες είμαστε μέχρι και στο 2% ακόμη. Η χώρα μας, δυστυχώς δεν απέχει πολύ από αυτό το ποσοστό. Χρειάζεται αφενός να ενισχυθεί η κατάρτιση των γυναικών επαγγελματιών του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, και, αφετέρου, να υπάρξει εφαρμογή της ποσόστωσης 50/50 στην κατάρτιση των επιτροπών λήψης αποφάσεων χρηματοδότησης, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Αλλιώς διαβάζει μια πρόταση γυναίκας ένας άντρας και αλλιώς μια γυναίκα. Και για να μην παρεξηγηθούμε: δεν διεκδικούμε χρηματοδότηση σε ποσοστό 50%, διεκδικούμε ισότιμη αντιμετώπιση στην αξιολόγηση των προτάσεων.
Μιρέλλα Λεγάκη: «Όσο οι γυναίκες παραμένουν μειοψηφία στην κινηματογραφική παραγωγή, τόσο κυριαρχεί το male gaze».
Ποια πιστεύετε ότι είναι τα εμπόδια που εμφανίζονται ξανά και ξανά όταν επιχειρούν οι γυναίκες να δημιουργήσουν;
Λένα Ράμμου: Τα επαγγέλματα του οπτικοακουστικού τομέα ήταν, και εν πολλοίς συνεχίζουν να είναι, ανδροκρατούμενα. Είναι κάπως σαν την οδήγηση, που ακόμη και σήμερα -στην καλύτερη περίπτωση- «προσφέρονται» κάποιοι άνδρες να σε καθοδηγήσουν να παρκάρεις χωρίς εσύ να το έχεις ζητήσει. Και στη χειρότερη, αν τολμήσεις να κάνεις προσπέραση οχήματος που οδηγεί άνδρας θα ακούσεις το φανταστικό: «πήγαινε μωρή να πλύνεις κάνα πιάτο». Στο WIFT GR επιχειρούμε να ανατρέψουμε αυτά τα στερεότυπα.
Ποια βήματα πρέπει να κάνει η κινηματογραφική βιομηχανία άμεσα που έχει αμελήσει σε παγκόσμιο αλλά και εγχώριο επίπεδο;
Λένα Ράμμου: Να εφαρμοστούν οι νόμοι. Και να υπάρξουν ανά χώρα μετρήσιμες και αξιόπιστες στατιστικές. «Για να πετύχουμε την ισότητα, πρώτα θα πρέπει να τη μετρήσουμε», είπε η Brigitte Moneau από το εξαιρετικά δυνατό και δραστήριο WIFT του Καναδά. Από την Ιταλία, τη Σουηδία και την Φιλανδία παρουσιάστηκαν διάφορα μοντέλα μέτρησης και καταγραφής του θέματος της ισότητας στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Κάθε χώρα πρέπει να μαζεύει τα δικά της στοιχεία και βάση αυτών να προτείνει και να πιέζει για αλλαγές. Κανείς δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξει χωρίς πίεση. Πρέπει οπωσδήποτε να ασκούμε διαρκώς πίεση. Επιπλέον, το νέο σλόγκαν της εποχής μας, το οποίο αποτελεί πολιτική της Ε.Ε. είναι «Ισότητα – Διαφορετικότητα - Συμπερίληψη». Φυσικά, είναι θετικό που η έννοια της ισότητας διευρύνεται και σε άλλες κοινωνικές ομάδες που έχουν υποφέρει (κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+, ΑΜΕΑ κ.λπ.), αυτό ωστόσο μπορεί να θολώνει τα νερά της ισότητας, στα οποία επικεντρωνόμαστε εμείς. Δεν μιλάμε πια για ισότητα των φύλων αλλά για ισότητα γενικά. Προσλαμβάνει, για παράδειγμα, κάποιος ένα άτομο ΑΜΕΑ και όλα τα υπόλοιπα ξεχνιούνται. Αυτό δεν είναι καλό. Οι γυναίκες εξακολουθούμε να αποτελούμε το 50% και στο 50% θα έπρεπε να είναι και η συμμετοχή μας ως εργαζόμενες στον κινηματογράφο και την τηλεόραση.
Πόσο έντονο είναι το male gaze στις σύγχρονες κινηματογραφικές παραγωγές, ακόμη και για θέματα που αφορούν γυναικεία θέματα;
Μιρέλλα Λεγάκη: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσο οι γυναίκες παραμένουν μειοψηφία στην κινηματογραφική παραγωγή, τόσο κυριαρχεί το male gaze. Τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη του κινήματος #MeToo αλλά και με την αναγνώριση ιστορικά πρωτοπόρων γυναικών δημιουργών που έστω και τώρα αποκαλύπτεται το έργο τους, έχουν αρχίσει οι συνθήκες να διαφοροποιούνται κάπως. Ετσι, βλέπουμε να αναδεικνύονται μερικές φορές γυναικεία θέματα κάτω από μία διαφορετική οπτική ακόμη και από άνδρες δημιουργούς.
Εμείς όμως, οι Γυναίκες του Κινηματογράφου και της Τηλεόρασης οφείλουμε να αναδείξουμε με τον δικό μας τρόπο ιστορίες πραγματικές και δραματουργικά αξιόλογες και να υψώσουμε τη δική μας φωνή για την υπεράσπιση των εργασιακών δικαιωμάτων, την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος, τον σεβασμό στην προσωπικότητα, την κατάργηση της σεξουαλικής παρενόχλησης, την καταπολέμηση της ενδο-οικογενειακής βίας, του γυναικείου trafficking και των γυναικοκτονιών. Δεν είναι τυχαίο ότι το Φεστιβάλ συμπίπτει χρονικά με την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών (25 Νοεμβρίου).
Λένα Ράμμου: «Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου τηρεί τον νόμο με την ισότιμη εκπροσώπηση στο Διοικητικό του Συμβούλιο. Στην ΕΡΤ όμως, υπάρχει μόνο μια γυναίκα στο επταμελές Διοικητικό της Συμβούλιο. Αυτό πρέπει να αλλάξει».
Πόσο ρόλο έπαιξε η επικαιρότητα στην κατάρτιση του φετινού προγράμματος;
Λένα Ράμμου: Είναι η πρώτη φορά που το Φεστιβάλ μας στρέφει το βλέμμα του στα καθ΄ ημάς. Υπάρχει πλούσιο ταλέντο στις Ελληνίδες επαγγελματίες του κινηματογράφου. Τόσο πλούσιο, που αναγκαστήκαμε να περιορίσουμε την επιλογή μας στην τελευταία πενταετία και σε γυναίκες που έχουν διακριθεί σε «A List” Φεστιβάλ: Κάννες, Βενετία, Βερολίνο, Λοκάρνο, Κάρλοβι Βάρι, Σαν Σεμπαστιάν, Λονδίνο, Τραϊμπέκα, Τορόντο, Σάντανς, Κλερμόν Φεράν, Σεράγεβο, διεθνή διαγωνιστικά τμήματα Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και Δράμας. Ο λόγος είναι ότι τους Έλληνες άνδρες που έχουν λάβει αντίστοιχες τους γνωρίζουν πολύ περισσότεροι, με αποτέλεσμα να είναι πολύ πιο εύκολη η πρόσβασή τους σε εθνικές τουλάχιστον χρηματοδοτήσεις. Πόσοι όμως γνωρίζουν, για παράδειγμα τη Ζακλίν Λέντζου, την Εύη Καλογηροπούλου, τη Μαριάννα Οικονόμου, τη Θέλγια Πετράκη, την Κατερίνα Φιλιώτου και τόσες άλλες; Υπάρχει πλούσιο γυναικείο δυναμικό και πρέπει να αναδειχτεί.
Μία από τις βασικές δυσκολίες στην προσπάθεια μίας γυναίκας δημιουργού είναι η εύρεση χρηματοδότησης. Πώς μπορεί να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο;
Λένα Ράμμου: Καταρχήν, αναδεικνύοντας το έργο των γυναικών επαγγελματιών του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, κάτι που επιχειρεί η θεματική του φετινού μας Φεστιβάλ με τίτλο «Γυναίκες χωρίς σύνορα». Και εφαρμόζοντας τον νόμο όσον αφορά τις ποσοστώσεις στη σύνθεση των επιτροπών αξιολόγησης. Για παράδειγμα, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου τηρεί τον νόμο με την ισότιμη εκπροσώπηση στο Διοικητικό του Συμβούλιο. Στην ΕΡΤ όμως, υπάρχει μόνο μια γυναίκα στο επταμελές Διοικητικό της Συμβούλιο. Αυτό πρέπει να αλλάξει.
