Από τις πιο αναγνωρίσιμες, ιδιόρρυθμες και βαθιά ανθρώπινες φωνές του σύγχρονου αμερικανικού σινεμά, ο Charlie Kaufman αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού για μια γενιά σινεφίλ που μεγάλωσε με τις ταινίες του, από την Αιώνια Λιακάδα Ενός Καθαρού Μυαλού ως τη Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης, ως σημείο αναφοράς για το τι μπορεί να πετύχει ένα προσωπικό, ανήσυχο και ριζικά πρωτότυπο έργο μέσα στο σύστημα του Χόλιγουντ.
Αν και ο ίδιος εμφανίζεται αποστασιοποιημένος από το σύγχρονο Χόλιγουντ, η εμπειρία της δουλειάς στην Αθήνα μέσα από τη μικρού μήκους ταινία How To Shoot A Ghost φαίνεται να του προσέφερε ένα περιβάλλον πιο ανοιχτό στη συνεργασία και την καλλιτεχνική διερεύνηση. Η Jessie Buckley (που συνεργάστηκε με τον Kaufman στην ταινία του I’m Thinking Of Ending Things) και ο Josef Akiki υποδύονται δύο φαντάσματα που περιπλανιούνται στην πόλη, σε μια ιστορία που εξαφανίζει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.
How To Shoot A Ghost - Η Jessie Buckley και ο Josef Akiki υποδύονται δύο φαντάσματα που περιπλανιούνται στην Αθήνα.
Πολύτιμη και καθοριστική συνδημιουργός του project, που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο τελευταίο Φεστιβάλ Βενετίας, είναι η Eva H.D., ποιήτρια, συγγραφέας και performer. Υπογράφει το σενάριο (ο Kaufman τη σκηνοθεσία), αφηγείται την ταινία και συνδιαμορφώνει το πνεύμα της: ένα υβρίδιο ποίησης, παρατήρησης και μελαγχολικού χιούμορ, τοποθετημένο στην Αθήνα.
Η ταινία, γυρισμένη σε μια πόλη που είναι ταυτόχρονα οικεία και ξένη για τους δύο δημιουργούς, χρησιμοποιεί την Αθήνα όχι απλώς ως σκηνικό αλλά ως ενεργή, σχεδόν φασματική παρουσία. Η συνεργασία τους, ένα ισότιμο μοντέλο συνδημιουργίας, οδήγησε σε μια ταινία που κοιτάζει τον κόσμο μέσα από μια παράδοξη, τρυφερή παραμόρφωση, όπως συμβαίνει συχνά στο έργο του Kaufman, αλλά και μέσα από τον ρυθμό και την ευαισθησία της ποιητικής φωνής της Eva H.D.
Ο Charlie Kaufman και η Eva H.D. βρέθηκαν στην Αθήνα για την πρεμιέρα της ταινίας στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, που συγκαταλέγεται στους παραγωγούς και που την επόμενη μέρα διοργάνωσε κινηματογραφικό masterclass με τους δύο δημιουργούς. Μετά το τέλος του, μίλησαν στην Popaganda για την ξεχωριστή αυτή περιήγηση στην ελληνική πρωτεύουσα, αλλά και για την κατάσταση του αμερικάνικου σινεμά αυτή την περίοδο.
Κύριε Kaufman, ποια ήταν η εικόνα που είχατε για την Αθήνα πριν ξεκινήσετε να ετοιμάζετε την ταινία; Πριν να υπάρχει καν ως πρόταση; Πώς ήταν η Αθήνα στο μυαλό σας τότε;
Charlie Kaufman: Δεν νομίζω ότι ήξερα πολλά για την Αθήνα πριν. Ήξερα λίγα από την Eva —είχα περάσει λίγο χρόνο εδώ και είχαμε μιλήσει γι’ αυτήν— αλλά δεν θα έλεγα ότι είχα γνώσεις για την Αθήνα. Θα έλεγα ότι ακόμα δεν έχω ιδιαίτερες γνώσεις για την Αθήνα, αν και προσπαθώ να το αλλάξω αυτό.
Eva, εσύ έχεις ζήσει εδώ. Όταν είδες την ταινία για πρώτη φορά, πρόσθεσε κάτι η οπτική του Charlie στη δική σου υπάρχουσα εμπειρία ή εικόνα για την πόλη; Συνέβη κάτι νέο μέσα από τη δική του ματιά;
Eva H.D.: Τη δική του ματιά;
Δεδομένου ότι εκείνος σκηνοθέτησε την ταινία, υπάρχει μια δική του οπτική…
Charlie Kaufman: Η Eva ήταν εμπλεκόμενη στη διαδικασία από την αρχή, προφανώς, με το σενάριό της. Ήταν εκεί κατά τη διάρκεια της παραγωγής, ήταν εκεί όταν ψάχναμε τοποθεσίες. Είχε διάφορες ιδέες για τα μέρη που θα τη γυρίζαμε και ήταν εκεί και στη διαδικασία του μοντάζ. Οπότε δεν νομίζω ότι η ταινία αποτελεί με οποιονδήποτε τρόπο έκπληξη.
Eva H.D.: Όχι, μάλλον δεν θα μπορούσε να είναι, επειδή τη φτιάξαμε μαζί. Προφανώς ο Charlie σκηνοθέτησε την ταινία, αλλά δεν νομίζω ότι υπάρχει μια εντελώς δική του οπτική.
Charlie Kaufman: Μεγάλο μέρος της κατασκευής της ταινίας και του πώς ενώθηκε, έγινε στο post production, στο δωμάτιο του μοντάζ. Η Eva ήταν εκεί γι’ αυτό. Διαλέξαμε τις τοποθεσίες μαζί, ήταν εκεί στα γυρίσματα, ακόμα και στη σύνθεση της μουσικής. Η Eva κι εγώ δουλέψαμε μαζί με τον συνθέτη. Οπότε πραγματικά ήταν μια διαδικασία που κάναμε ως ομάδα.
Η παρουσία σας στην Αθήνα εμβάθυνε ή άλλαξε την κατανόησή σας για τις ιδέες της ταινίας με τρόπους που ενδεχομένως δεν περιμένατε όταν συλλάβατε το πρότζεκτ;
Charlie Kaufman: Ναι, γιατί, όπως είπα, δεν ήξερα πολλά για την Αθήνα - αν και στις συζητήσεις που είχαμε πριν από την ταινία, όταν η Eva δούλευε το σενάριο και ακόμα πιο πριν, μου έστελνε φωτογραφίες και τέτοια επειδή εκείνη ήταν εδώ ενώ εγώ ήμουν στην Νέα Υόρκη. Έτσι άρχισα να αποκτώ μια εικόνα του πώς είναι η πόλη και οι διάφορες γειτονιές της. Μετά πήγαμε στο Oxbelly, το 2024, κι ύστερα κάναμε μια πρώτη εξερεύνηση στην Αθήνα. Ήταν η πρώτη φορά που ήμουν εδώ. Ήταν κατακαλόκαιρο, έκανε πάρα πολλή ζέστη και ήταν δύσκολα.
Eva H.D.: Νιώθω ότι πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν έρθει στην Αθήνα δεν καταλαβαίνουν ότι στη μέση του καλοκαιριού δεν βγαίνεις έξω πρωί και μεσημέρι. Αλλά το να το πεις σε κάποιον είναι αλλιώς από το να το ζήσει. Τι σημαίνει «Ιούλιος στην Αθήνα»… Ας πούμε, έλεγα ότι πρέπει να ξεκινήσουμε τη μέρα μας στις 7 ή στις 8 το πρωί μέχρι τις 10 και μετά ξεκούραση. Αλλά οι συνεργάτες προγραμμάτιζαν να ξεκινήσουμε στις 10 ή 10:30 μέχρι τις 4. Και έλεγα «Όχι, αυτή είναι η ώρα που δεν πρέπει να είμαστε έξω. Βλέπεις ότι κανείς δεν κυκλοφορεί;». Ο Charlie έλεγε: «Γιατί αυτή η γειτονιά είναι τόσο νεκρή; Δεν είναι κανείς έξω». Κι εγώ απαντούσα «Ε, κοιμούνται. Δεν είναι έξω». Νόμιζαν ότι η Αθήνα είναι ένας άδειος τόπος.
Κύριε Kaufman, είστε κυρίως γνωστός ως σεναριογράφος, αλλά εδώ δουλέψατε με το κείμενο κάποιου άλλου. Ο σκηνοθέτης, βέβαια, έχει πάντα τον τελικό λόγο, αλλά νιώσατε ποτέ ότι δεν έχετε τον έλεγχο;
Charlie Kaufman: Ο έλεγχος δεν είναι σημαντικός για μένα και δεν τον επιδιώκω. Ήθελα αυτή τη συνεργασία. Δουλεύω με ανθρώπους ταλαντούχους και έμπειρους σε πράγματα στα οποία εγώ δεν είμαι και βασίζομαι πάνω τους. Το μεγαλύτερο ζήτημα που είχα δουλεύοντας με το υλικό κάποιου άλλου ήταν ότι ήθελα να είμαι σίγουρος ότι δεν το αδικούσα. Δεν έχω αυτή την ανησυχία όταν δουλεύω πάνω σε δικά μου γραπτά, γιατί ξέρω τι είναι. Αλλά αυτό το υλικό μου άρεσε τόσο πολύ και ήθελα να είμαι σίγουρος ότι δεν το καταστρέφω. Δεν ήθελα να καταστρέψω τη γραφή, ούτε την παρουσίαση της Αθήνας, μιας πόλης από την οποία είχα μικρή εμπειρία. Θα έλεγα ότι μια σταθερή σκέψη μου κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων ήταν: απλώς μην τα κάνεις θάλασσα!
Ποια είναι η σχέση σας με το Χόλιγουντ αυτές τις μέρες;
Charlie Kaufman: Δεν έχω και μεγάλη σχέση με το Χόλιγουντ. Ίσως αυτό να είναι μια αμοιβαία συμφωνία. Δεν φαίνονται να θέλουν να χρηματοδοτήσουν τα πράγματα που θέλω να κάνω κι εγώ δεν θέλω να κάνω τα πράγματα που θέλουν να χρηματοδοτήσουν. Σε αυτή τη φάση βρισκόμαστε. Θα ήθελα να δουλεύω, βέβαια. Πρέπει να δουλέψω, οπότε είναι σημαντικό να βρω μια λύση. Αλλά δεν θα έλεγα ότι το νιώθεις σαν ένα φιλόξενο μέρος. Και δεν νομίζω ότι αυτό αφορά μόνο εμένα. Νομίζω ότι είναι δύσκολο για τους περισσότερους ανθρώπους. Οι περισσότεροι δεν μπορούν να κάνουν δουλειά. Γίνονται λιγότερες παραγωγές. Υπάρχουν περιορισμοί στο τι μπορεί να γίνει και στο τι ενδιαφέρει αυτούς που χρηματοδοτούν. Υπάρχουν κανόνες για το κάστινγκ διάσημων προσώπων προκειμένου να πάρεις χρηματοδότηση. Είναι ένα ηλίθιο, οπισθοδρομικό σύστημα. Και το αποτέλεσμα φαίνεται σε αυτά που φτιάχνει.
Στο masterclass αναφέρατε πως ότι «ο στόχος είναι να γίνει η ταινία».
Charlie Kaufman: Σίγουρα. Γεγονός που είναι κατανοητό, φυσικά. Οι άνθρωποι επιλέγουν αυτό το επάγγελμα και θέλουν να μπορούν να δουλέψουν και κανείς δεν μπορεί. Αλλά αν αυτός είναι ο μόνος στόχος, και δεν παλεύεις να κάνεις κάτι που να έχει κάποια αξία, τότε απλώς τροφοδοτείς τα σκουπίδια που θέλουν να παράγουν.
Eva H.D.: Νομίζω ότι είναι η διαφορά ανάμεσα στο να έχεις στόχο να παντρευτείς και στόχο να έχεις σχέση - έχουμε όλοι γνωρίσει και τους δύο τύπους ανθρώπων. Και ο ένας από τους δύο στόχους είναι… αντίθετος με το πώς ζεις.
Αναρωτιέμαι γι’αυτά που συμβαίνουν τις τελευταίες μέρες με τη συμφωνία Netflix και Warner. Ως δημιουργός που έχει δουλέψει με το Netflix, νιώθετε κάποια ένταση ανάμεσα στο επιχειρηματικό του μοντέλο και το καλλιτεχνικό όραμα ενός δημιουργού όπως εσείς;
Charlie Kaufman: Δεν έχω καμία σχέση με το Netflix. Χρηματοδότησαν μια μικρή ταινία που έκανα πριν πέντε χρόνια [σ.σ. I’m Thinking Of Ending Things]. Ήταν μέρος ενός τμήματος που λεγόταν Independent Film Division στο Netflix και το διέλυσαν μόλις βγήκε η ταινία μου. Οπότε αυτό δεν είναι πλέον η δουλειά τους. Αυτά που κάνω εγώ δεν φαίνεται να είναι η δουλειά τους. Δεν μιλάω μαζί τους. Δεν τους ξέρω. Ό,τι κι αν συμβαίνει με αυτούς ή τη Warner ή την Paramount ή όλο αυτό το χάλι, δεν ξέρω πολλά, εκτός από το ότι δεν υπάρχει ενδιαφέρον για τη δημιουργία τέχνης. Είναι όλα business. Έτσι λειτουργούν οι οργανισμοί τους. Δεν νομίζω ότι αυτό είναι κάτι νέο. Νομίζω ότι θα γίνεται δυσκολότερο για τους ανθρώπους να κάνουν δουλειά, γιατί θα είναι πλέον όλα η ίδια εταιρεία. Θα υπάρχει λίγο-πολύ ένα μονοπώλιο, οπότε δεν θα έχεις κάπου αλλού να πας. Αλλά η ιδέα αυτού που συμβαίνει στο Χόλιγουντ δεν είναι καινούργια. Είναι απλώς ένας τρόπος για αυτούς να βγάλουν περισσότερα λεφτά για τον εαυτό τους.
