Με αφορμή τη συμμετοχή του στο 2025 Oxbelly Retreat, που φέτος γιόρτασε τη 10η διοργάνωση στο Costa Navarino της Μεσσηνίας, ο βραβευμένος αμερικανός σκηνοθέτης και σεναριογράφος Michael Almereyda πάτησε επιτέλους πόδι στην Ελλάδα για να μοιραστεί την εμπειρία και τον στοχασμό του με μια νέα γενιά διεθνών δημιουργών.
Το Oxbelly Retreat, που ιδρύθηκε το 2015 από τον παραγωγό Χρήστο Β. Κωνσταντακόπουλο, έχει εξελιχθεί σε έναν μοναδικό κόμβο διαπολιτισμικής ανταλλαγής και δημιουργικής στήριξης. Η φετινή διοργάνωση μάλιστα συγκέντρωσε πάνω από 2.300 αιτήσεις από 120 χώρες, αναδεικνύοντας την παγκόσμια απήχηση του θεσμού.
Η παρουσία του Michael Almereyda στη φετινή διαδικασία είχε ιδιαίτερη βαρύτητα. Γνωστός για τη στοχαστική και συχνά αντισυμβατική του προσέγγιση στην κινηματογραφική φόρμα, ο πολυσχειδής σκηνοθέτης προτείνει μέσα από κάθε του ταινία ελευθερία σκέψης, δημιουργική ανεξαρτησία και έναν βαθύ σεβασμό στην πολυπλοκότητα της αφήγησης.
Ο Michael Almereyda έχει σκηνοθετήσει ταινίες που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και στυλ, από ανεξάρτητες παραγωγές μέχρι σύγχρονες διασκευές κλασικών έργων. Από τις πιο γνωστές του δουλειές είναι το Tesla (2020), η βιογραφική ταινία για το Νικόλα Τέσλα και το Hamlet (2000), το οποίο τοποθετεί την κλασική τραγωδία του Σαίξπηρ στη σύγχρονη Νέα Υόρκη, με τον Ethan Hawke να πρωταγωνιστεί και στις δύο. Ο Almereyda είναι επίσης γνωστός για την ταινία Experimenter(2015), μια βιογραφική ταινία για τον κοινωνικό ψυχολόγο Stanley Milgram, όπου και πάλι χρησιμοποίησε πρωτοποριακά αφηγηματικά μέσα για να αναδείξει την εσωτερική σκέψη και τα ηθικά διλήμματα του πρωταγωνιστή.
Μιλήσαμε μαζί του για τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες, τις δημιουργικές στροφές στην καριέρα του, την εμπειρία της μεταφοράς του Tesla στη μεγάλη οθόνη και τη νέα του κινηματογραφική δουλειά, μέρος της οποίας θα γυριστεί και στη χώρα μας.
Σε αυτό το σημείο της ζωής και της καριέρας σας, τι είναι αυτό που εξακολουθεί να σας κρατά σε εγρήγορση; Με τον κίνδυνο να ακουστώ επιπόλαιος, θα έλεγα ότι η περιέργεια είναι ενσωματωμένη στη φύση μου. Είμαι σαν μια αδέσποτη γάτα· δεν υπήρξα ποτέ χωρίς περιέργεια.
Κοιτάζοντας πίσω, στα πρώτα σας χρόνια, ποια θεωρείτε πως ήταν η πιο καθοριστική στιγμή, αυτή που άλλαξε την πορεία σας ως σκηνοθέτης; Ίσως να ήταν υπερβολικά πολλές οι καθοριστικές στιγμές, αλλά αναγκάστηκα να σταματήσω, να αναλογιστώ και να επανακαθορίσω την πορεία μου όταν το πρώτο σενάριο μου που γυρίστηκε, το Cherry 2000, δόθηκε σε έναν πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη - συμπαθέστατος τύπος, αλλά προφανώς εκτός των δυνατοτήτων του - και κάποιες βασικές επιλογές στο καστ ήταν εμφανώς λανθασμένες. Ήμουν 25 ετών, και αυτή η καταστροφική αργή ενίσχυσε την πεποίθησή μου ότι θα ήταν πολύ καλύτερο να σκηνοθετώ τα δικά μου σενάρια. Αν και είχα τη δυνατότητα να συνεχίσω να γράφω επαγγελματικά στο Χόλυγουντ - και όντως το έκανα για κάποιο διάστημα - αυτό ήταν ένα συγκεκριμένο σημείο καμπής. Πολύ σύντομα, δεν υπήρχε επιστροφή.
Η καριέρα σας περιλαμβάνει κομμάτια μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ και πειραματικού κινηματογράφου. Πώς αποφασίζετε ποια μορφή ταιριάζει καλύτερα σε μια ιστορία που σας ελκύει; Η μορφή εξυπηρετεί τη λειτουργία - αν και για να είμαι ειλικρινής, στην περίπτωσή μου, η μορφή διαμορφώνεται από το ένστικτο και μια εσωτερική «βιβλιοθήκη» αγαπημένων πραγμάτων: ταινιών, ζωγραφικών έργων, τοπίων, μουσικής ή αποσπασμάτων από βιβλία. Όπως ίσως είναι προφανές, δεν είχα ποτέ ένα οργανωμένο πλάνο καριέρας. Οι ταινίες μου συχνά προκύπτουν από στιγμές αυθόρμητου ενθουσιασμού. Παρ’ όλα αυτά, έχω διατηρήσει κυρίως έναν κανόνα που αφορά τα ντοκιμαντέρ: προτιμώ να δουλεύω με ανθρώπους που είναι εν ζωή, ώστε η ταινία να είναι αντίστοιχα ζωντανή — με επίκεντρο τον χαρακτήρα, ανοιχτή σε εξέλιξη, απρόβλεπτη, αφηγούμενη ιστορίες που ακόμα «κινούνται». Το πιο πρόσφατο μου ντοκιμαντέρ, John Lilly and the Earth Coincidence Control Office, αποτελεί εξαίρεση. Ξεκίνησε από τη συν-σκηνοθέτριά Courtney Stephens και τον John Lilly, μια συναρπαστική μορφή που πέθανε δυστυχώς το 2001. Μία από τις βασικές μου συνεισφορές ήταν να εντοπίσω και να επικοινωνήσω με ανθρώπους που τον γνώριζαν και αλληλοεπιδρούσαν μαζί του, πρόθυμοι να μας μιλήσουν. Αυτό δημιουργεί μια ένταση και μια αντίστιξη με το αρχειακό υλικό - που είναι, ευτυχώς, πλούσιο. Δεν μπορώ να φανταστώ την ταινία χωρίς αυτό το στοιχείο άμεσης μαρτυρίας.
Περάσατε χρόνια έχοντας τον Νίκολα Τέσλα στο μυαλό σας, και τελικά τον φέρατε στη ζωή με την ταινία Tesla (2020). Νιώθετε ότι τον γνωρίζετε καλύτερα τώρα ή παραμένει μυστήριο για εσάς; Ο Τέσλα δεν είναι πια τόσο μυστηριώδης για μένα (ούτε και για το ευρύτερο κοινό). Έχει αποκαλυφθεί πολύ υλικό από τότε που άρχισα να τον μελετώ, και πλέον έχουμε μια σαφέστερη εικόνα για τους περιορισμούς του: τις νευρώσεις του, την αυτο-επιβαλλόμενη απομόνωση, ακόμα και τη μικρόψυχη πλευρά του. Παρόλα αυτά, η ικανότητά του να «βλέπει» -με ακρίβεια και βάθος - αυτό που ο Richard Dawkins αποκαλεί «η ποίηση της πραγματικότητας», παραμένει συγκλονιστική. Θα ήθελα να δω και άλλους σκηνοθέτες να επιχειρούν να αφηγηθούν την ιστορία του.
Ποια είναι η πιο περίεργη συμβουλή που έχετε λάβει ποτέ στο Χόλιγουντ - και την ακολουθήσατε; Συγγνώμη που θα πάω κόντρα, αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ κάποια τέτοια συμβουλή. Πιστέψτε το ή όχι, το Χόλιγουντ δεν είναι απαραίτητα πιο παράξενο από το Κάνσας Σίτι του Μιζούρι — τουλάχιστον με βάση τη δική μου εμπειρία.
Η διασκευή σας στον Άμλετ θεωρήθηκε πρωτοποριακή. Τι σας ωθεί να επανερμηνεύετε κλασικά έργα μέσα από παράδοξη ματιά; Θα έλεγα πως ο δικός μου Άμλετ δεν ήταν καθόλου πρωτοποριακός, αλλά ακολούθησε μια παράδοση μοντέρνων προσαρμογών του Σαίξπηρ που ξεκινά από τον Orson Welles και φτάνει ως τον Baz Luhrmann. Όποιος καταπιάνεται με ένα κλασικό κείμενο, συμμετέχει ήδη σε μια διαδικασία επανερμηνείας - εφαρμόζοντας νέες οπτικές και ιδέες, είτε αλλάζει το χρονικό πλαίσιο είτε όχι. Προσωπικά, με συναρπάζει να βλέπω πώς η κλασική τέχνη μπορεί να συγκρουστεί με τη σύγχρονη πραγματικότητα και να αποδώσει νέες εικόνες και ιδέες - ή να επανεπιβεβαιώσει όσα ήδη γνωρίζουμε, με μια αποσταθεροποιητική ματιά.
Πώς έχει επηρεάσει η αγάπη σας για την ιστορία της τέχνης, την σκηνοθεσία σας, από το William Eggleston in the Real World ως το Experimenter; Θα ήθελα να πιστεύω πως έχω αναπτύξει - και συνεχίζω να αναπτύσσω - μια σταδιακά εξελισσόμενη εικαστική και λογοτεχνική παιδεία, απλώς και μόνο αφιερώνοντας χρόνο σε μουσεία και βιβλία. Είναι από τους πιο ουσιαστικούς και παραγωγικούς τρόπους με τους οποίους περνάω τον χρόνο μου. Τροφοδοτεί σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη μου, το ένστικτό μου για τις ιστορίες και τον τρόπο αφήγησής τους. Αντί να ζω μια γεμάτη και περιπετειώδη, αυτό γίνεται το θεμέλιο.
Έχετε δουλέψει συχνά με ελάχιστους πόρους ή ανορθόδοξα εργαλεία, όπως η παιδική κάμερα στο Another Girl Another Planet. Τι σας ελκύει στον πειραματισμό με τη φόρμα και το μέσο; Η ανάγκη είναι η μητέρα της επινόησης, έτσι δεν λένε; Και ο πατέρας, οι παππούδες και ο τρελός θείος της...
Στο Experimenter, σπάτε τους αφηγηματικούς κανόνες με απευθείας διευθύνσεις προς την κάμερα και στυλιζαρισμένα οπτικά... Δεν νομίζω ότι σπάω κανόνες. Απλώς αντιστέκομαι στο να κάνω συμβατικές, «προσγειωμένες» ταινίες που προσπαθούν να πουν στον κόσμο αυτά που ήδη ξέρει.
Τι σας ώθησε να συμμετάσχετε ως σύμβουλος στο φετινό Oxbelly Retreat; Να διορθώσω λίγο την ερώτηση: Αρχικά με προσκάλεσαν στο Oxbelly το 2018, μέσω της Athina Tsangari - εμπνευσμένη σκηνοθέτρια - που συνεργάστηκε με τον Christos Konstantakopoulos, ιδρυτή του Oxbelly, για να οργανώσουν και να συνδιοργανώσουν το Screenwriters Lab. Είμαι ευγνώμων που με κάλεσαν στην Ελλάδα - δεν είχα ξαναέρθει ποτέ πριν. Από ό,τι μπορώ να καταλάβω, η αρχική ιδέα έχει πλέον εξευγενιστεί και ωριμάσει, στηρίζοντας εξαιρετικά ποικίλα πρότζεκτ -σενάρια και λογοτεχνικά έργα- που είναι ειλικρινή και αυθεντικά.
Έχοντας κινηθεί ανάμεσα σε διαφορετικά είδη και μορφές σε όλη την καριέρα σας, τι συμβουλή θα δίνατε σε νέους συγγραφείς που νιώθουν πίεση να συμμορφωθούν με αφηγηματικά «πρότυπα» για να προχωρήσουν επαγγελματικά; Δεν βλέπω να υπάρχουν ξεκάθαρα «πρότυπα» προόδου στον κινηματογράφο. Από ό,τι φαίνεται, οι επιτυχημένοι δημιουργοί που κάνουν μέτριες και συμβατικές ταινίες δεν νιώθουν ότι «πουλάνε την ψυχή τους» και δεν υποτιμούν το κοινό τους. Ο σκηνοθέτης των Smurfs κάνει την καλύτερη ταινία που μπορεί. (δεν έχω δει αυτή την ταινία, μπορεί να είναι αριστούργημα!). Το βασικό είναι: πρέπει όλοι να ακολουθούμε το ένστικτό μας. Η πιο απλή και ειλικρινής συμβουλή μου προς τους νέους συγγραφείς και σκηνοθέτες είναι: δώστε τον εαυτό σας σε πρότζεκτ που είναι αληθινά δικά σας, που κανένας άλλος δεν θα μπορούσε να υλοποιήσει.
Τέλος, ξέρουμε ότι ένα μέρος της νέας σας ταινίας θα γυριστεί στην Ελλάδα, οπότε θα θέλαμε πολύ να μάθουμε περισσότερα... Δουλεύω πάνω σε μια ταινία επιστημονικής φαντασίας που διαδραματίζεται στο εγγύς μέλλον, με τίτλο Zero K. Αφορά έναν δισεκατομμυριούχο της τεχνολογίας (Peter Sarsgaard), του οποίου ο αποξενωμένος γιος (Caleb Landry Jones) ασχολείται με αρχαιολογικές μελέτες. Ο πατέρας επενδύει την περιουσία του σε ένα ιατρικό πρόγραμμα για την αναστολή ή και κατάργηση του θανάτου, παρακινημένος εν μέρει από το γεγονός ότι η δεύτερη σύζυγός του (Andrea Riseborough) είναι βαριά άρρωστη. Η Vicky Krieps συμπληρώνει το καστ παίζοντας έναν χαρακτήρα που αμφισβητεί και τους δύο άντρες. Η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Don DeLillo από το 2015. Οι τοποθεσίες της Νέας Υόρκης έχουν μεταφερθεί στην Αθήνα, με την έγκριση του DeLillo.
