Ο Ασίφ Καπάντια, ο σκηνοθέτης που έχει κερδίσει παγκόσμια αναγνώριση και οσκαρικές βραβεύσεις για τα ντοκιμαντέρ του «Senna», «Amy» και «Diego», επιστρέφει με ένα νέο, ανατρεπτικό πρότζεκτ, που συνδυάζει το ντοκιμαντέρ με την επιστημονική φαντασία. Με την ταινία του 2073, ο Καπάντια καταδύεται σε μια σκοτεινή και δυστοπική εκδοχή του μέλλοντος (ή μήπως και του παρόντος;), όπου η δημοκρατία, η ελευθερία και η προσωπική ιδιωτικότητα έχουν εξαφανιστεί, την ίδια στιγμή που η εξουσία ασκείται από δικτάτορες, νεοφιλελεύθερους επιχειρηματίες και αυταρχικές κυβερνήσεις. Η ταινία εξετάζει τις παγκόσμιες απειλές του σήμερα, από την κλιματική αλλαγή και την οικονομική ελίτ μέχρι την τεχνολογική παρακολούθηση και τον αυταρχισμό.
Η δράση της διαδραματίζεται το 2073, σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι παρακολουθούνται διαρκώς από drones. Στην καρδιά του προβληματισμού βρίσκεται η ιστορία του "Φαντάσματος", μιας επιζήσασας που ζει κρυμμένη σε έναν κατεστραμμένο κόσμο, ενώ οι αρχές, μέσω στρατιωτικής αστυνόμευσης, ελέγχουν κάθε πτυχή της ζωής. Στην ερμηνεία του Φαντάσματος, η Σαμάνθα Μόρτον προσφέρει μια εξαιρετική παρουσία (και πάλι), που αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη αδυναμία και αντοχή σε έναν κόσμο που καταρρέει.
Η ταινία, η οποία συμμετείχε εκτός διαγωνιστικού στο Φεστιβάλ Βενετίας το 2024, είναι ένα έργο που μιλά για την εποχή μας με μια αγωνία για το μέλλον. Στην συνέντευξη που μας παραχώρησε, ο Ασίφ Καπάντια ρίχνει (επιπρόσθετο) φως στο τι σημαίνει η ταινία γι' αυτόν - δεν είναι απλά μια φανταστική εκδοχή του μέλλοντος, αλλά μια δραματική προειδοποίηση για το τι μας περιμένει αν δεν αναγνωρίσουμε τις προκλήσεις του παρόντος.
Τι σας ενέπνευσε να ακολουθήσετε το σινεμά και γιατί φαίνεται να έχετε μια ιδιαίτερη αγάπη για τα ντοκιμαντέρ;
Νιώθω ότι ξεκίνησα αυτή την τρελή περιπέτεια όταν δούλεψα σε μια μικρού μήκους φοιτητική ταινία σε ηλικία 17 ετών. Ήμουν μόνο ένας βοηθός, η δουλειά μου ήταν να κουβαλάω τον εξοπλισμό στη βροχή! Ξεκίνησα κάνοντας ταινίες μυθοπλασίας, μπήκα αργά στον κόσμο των ντοκιμαντέρ. Αγαπώ να λέω ιστορίες, να ταξιδεύω, να γνωρίζω ανθρώπους και να δουλεύω μαζί τους. Είχα ήδη γράψει και σκηνοθετήσει μερικές ταινίες πριν κάνω το πρώτο μου ντοκιμαντέρ. Μου αρέσει το γεγονός ότι τα budgets είναι χαμηλά, η ομάδα μικρή και έχω περισσότερο δημιουργικό έλεγχο.
Οι ταινίες σας συχνά βασίζονται σε πραγματικές ιστορίες και προσωπικότητες. Τι είναι αυτό που σας προσελκύει στα βιογραφικά ντοκιμαντέρ;
Μου αρέσουν οι πραγματικοί, πολύπλοκοι χαρακτήρες. Μου αρέσουν οι outsiders, οι άνθρωποι που αγωνίζονται ενάντια στην εξουσία. Αγαπώ την κινηματογραφική και συναισθηματική δύναμη που προκύπτει από τους πραγματικούς ανθρώπους και τις ζωές τους. Δεν έχω κάνει ταινία για κάποιον που ήμουν μεγάλος θαυμαστής του. Ειλικρινά, όλα τα βιογραφικά ντοκιμαντέρ τα ξεκίνησα χωρίς να ξέρω πολλά γι’ αυτούς, ή σχεδόν τίποτα. Όλα τα έμαθα κατά τη διάρκεια. Και αυτό είναι που με κρατά αντικειμενικό. Επίσης, στόχος μου είναι να χρησιμοποιώ αρχειακό υλικό: δεν εμφανίζομαι στις ταινίες μου, δεν με βλέπετε, δεν με ακούτε, δεν υπάρχει αφήγηση, κι αυτό αφήνει χώρο στους θεατές να συνδέσουν τα κομμάτια.
Θα μου επιτρέψετε να σας ρωτήσω για κάποια από αυτά. Το «Senna» θεωρείται ένα από τα καλύτερα αθλητικά ντοκιμαντέρ. Τι σας τράβηξε στη ζωή του Ayrton Senna;
Αγαπώ τον αθλητισμό. Όλα τα σπορ! Μεγάλωσα βλέποντας και παίζοντας. Με αυτή την ταινία ένιωθα ότι μπορούσα να πω μια επική δραματική ιστορία, χρησιμοποιώντας μόνο αρχειακό υλικό σε ταινία μεγάλου μήκους. Καμία ταινία μυθοπλασίας δεν μπορεί να αναπαραστήσει το δράμα της πραγματικής ζωής και ιδιαίτερα τη μαγεία του αθλητισμού. Κανένας ηθοποιός δεν θα είναι ποτέ τόσο χαρισματικός όσο ο ίδιος ο Ayrton Senna. Γιατί να συμβιβαστούμε με το δεύτερο καλύτερο;
Το «Amy» κέρδισε το Όσκαρ για το Καλύτερο Ντοκιμαντέρ. Πώς αισθάνεστε που είστε πλέον νικητής και κάτοχος ενός τέτοιου βραβείου;
Τη στιγμή που συνέβη δεν ήταν τόσο ξεχωριστό, η περίοδος των βραβείων είναι εξαντλητική και δεν είναι και τόσο διασκεδαστική. Χάρηκα όταν τελείωσε. Όλα αφορούν τα ταξίδια, τις ομιλίες, το να ντύνεσαι και να βγάζεις φωτογραφίες. Σχεδόν καθόλου την ίδια την ταινία. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, είμαι πιο περήφανος για αυτό που κατάφερα. Είναι πολύ δύσκολο για μια ταινία από το Ηνωμένο Βασίλειο να κερδίσει Όσκαρ σε μια τόσο ανταγωνιστική κατηγορία. Αλλά είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα βραβεία δεν είναι τα πάντα. Το «SENNA» δεν ήταν καν στη μεγάλη λίστα για το Όσκαρ, και παρ' όλα αυτά άλλαξε το είδος του ντοκιμαντέρ/βιογραφίας.
Στο «Diego Maradona», παρουσιάζετε μια πολυδιάστατη εικόνα του ποδοσφαιριστή. Τι καινούργιο μάθατε για τον θρύλο αυτόν κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του ντοκιμαντέρ;
Ήθελα να κατανοήσω και να εξηγήσω αυτόν τον περίπλοκο, υπέροχο, ιδιοφυή άνθρωπο, που ήταν επίσης ένας σκοτεινός, προβληματικός χαρακτήρας. Ελπίζω να δείξαμε έναν Diego και έναν Maradona, τις δύο πολύπλοκες πλευρές που κανείς δεν είχε δει πριν, οι οποίες διαμορφώθηκαν κατά την καθοριστική περίοδο της ζωής του, τα χρόνια του στη Νάπολι.
Έχετε εκφράσει την αγάπη σας στην ταινία του Chris Marker «La Jetée»; Πώς σας επηρέασε στη «περιγραφή» του δικού σας δυστοπικού αφηγήματος;
Είναι μία από τις μεγαλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Αν ο Marker μπορεί να κάνει μια ταινία επιστημονικής φαντασίας για ταξίδια στο χρόνο με φωτογραφίες, μπορώ κι εγώ να κάνω μία με αρχειακό υλικό; Αυτό ήθελα να εξερευνήσω.
Το «2073» περιγράφεται ως ένα «true science fiction documentary». Πώς ισορροπήσατε τα πραγματικά γεγονότα με τη φαντασία;
Ο κόσμος φαίνεται πια τόσο δυστοπικός, ζούμε σε σκοτεινές εποχές. Ήθελα να κάνω μια σοκαριστική ταινία για την κατάσταση του κόσμου, φτιαγμένη από πραγματικά πλάνα, αλλά ήθελα και να πειραματιστώ και να ωθήσω τη μορφή του ντοκιμαντέρ χρησιμοποιώντας το αρχειακό υλικό σε μια ταινία επιστημονικής φαντασίας που διαδραματίζεται στο μέλλον, με ηθοποιούς και ειδικά εφέ. Να μπερδέψω το κοινό, έτσι ώστε να μην είναι πάντα σίγουροι για το τι βλέπουν.
Η ταινία απεικονίζει έναν κόσμο όπου η δημοκρατία έχει καταρρεύσει και οι πολίτες ζουν υπό συνεχή επιτήρηση. Πιστεύετε ότι οι σύγχρονες κοινωνίες κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση;
Ναι. Η ταινία μου είναι τοποθετημένη στο μέλλον, αλλά βασίζεται σε πραγματικά πλάνα από τα τελευταία 19 χρόνια για να απεικονίσει την πραγματικότητα του σήμερα.
Πιστεύετε ότι οι δισεκατομμυριούχοι της τεχνολογίας, όπως ο Musk και ο Zuckerberg, έχουν γίνει οι νέοι ηγέτες του κόσμου;
Μερικοί από τους tech bros είναι κυριολεκτικά στην εξουσία στις ΗΠΑ.
Θεωρείτε ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί δύσκολα θα επιβιώσουν σε αυτή την εποχή της διακυβέρνησης μέσω αλγορίθμων;
Πιστεύω ότι βρισκόμαστε σε σκοτεινή εποχή και ότι τα πράγματα κινούνται πολύ γρήγορα για να τα επεξεργαστούμε, πολύ γρήγορα για να νομοθετήσουμε. Όλα τα σημάδια υπήρχαν για πολύ καιρό. Νιώθω ότι βρισκόμαστε στο «Γεγονός» που απεικονίζουμε στο «2073». Οι αυταρχικοί ηγέτες χρησιμοποιούν το ίδιο σχέδιο σε όλο τον κόσμο, στο όνομα της "ασφάλειας".
Πιστεύετε ότι οι κυβερνήσεις παγκοσμίως χρησιμοποιούν τις πανδημίες, την τρομοκρατία, την μετανάστευση, για να αυξήσουν τον έλεγχο στους πολίτες;
Ναι. Η ταινία βασίζεται σε ισχυρές δημοσιογραφικές και πραγματικές αποδείξεις και αυτό έδειξε η έρευνα.
Η Samantha Morton παίζει ως «Φάντασμα», στην ταινία του Ασίφ Καπάντια, «2073».
Στην ταινία, οι πολίτες έχουν σταματήσει να αμφισβητούν την εξουσία. Πιστεύετε ότι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην καθημερινότητα μας και η διαμόρφωση της κοινής γνώμης, μας οδηγούν προς αυτήν την κατεύθυνση;
Στο 2073 είναι παράνομο να αμφισβητείς την εξουσία. Βρισκόμαστε σε μια εποχή, τώρα στο 2025, όπου οι άνθρωποι είναι εξαντλημένοι, αισθάνονται ανήμποροι, δεν εμπιστεύονται πολλούς πολιτικούς και πολλά από τα ΜΜΕ. Αυτό οδηγεί σε μια κατακερματισμένη κοινωνία και σε περισσότερους ανθρώπους που αρνούνται να συμμετέχουν. Αυτό οδηγεί στην απάθεια, που είναι αυτό που θέλουν οι αυταρχικοί της εξουσίας. Πρέπει να παραμείνουμε σε εγρήγορση, να μιλήσουμε για την εξουσία και να την ελέγξουμε.
Υπάρχει ακόμα χρόνος να αποτρέψουμε μια τέτοια δυστοπική πραγματικότητα;
Ελπίζω να υπάρχει. Δεν βλέπω πώς, βεβαίως, ή πώς μπορεί αυτό να γίνει σε μεγάλη κλίμακα. Αλλά η ελπίδα έρχεται από την κοινότητα και από την προστασία των ανθρώπων που είναι δίπλα μας, κοντά μας.
Η Samantha Morton παίζει το «Φάντασμα», έναν χαρακτήρα που αντιστέκεται στο σύστημα. Τι σας τράβηξε να την επιλέξετε για αυτόν τον ρόλο;
Ήθελα έναν ισχυρό ηθοποιό για να με βοηθήσει να δημιουργήσω τη ραχοκοκαλιά της ταινίας μου. Ήξερα ότι το κοινό χρειάζεται κάποιον χαρακτήρα σαν βάση για να επιστρέφει σε αυτόν και να αισθάνεται κάτι σταθερό, όσο οι σκηνές του ντοκιμαντέρ τον τυλίγουν. Το Φάντασμα είναι η ραχοκοκαλιά της ταινίας. Χρειαζόμουν μια εξαιρετική ηθοποιό που θα μπορούσε να μου δώσει πολλά, χωρίς λόγια. Ήθελα επίσης να επιλέξω μια ηθοποιό που είχε ήδη εμφανιστεί στην οθόνη για πολύ καιρό, έτσι ώστε να μπορώ να τη χρησιμοποιήσω ως αρχειακό υλικό και να τη βλέπουμε να «ταξιδεύει στον χρόνο» ως Φάντασμα, καθώς τη βλέπουμε νεότερη στην ταινία.
Πώς βλέπετε την εξέλιξη των ντοκιμαντέρ ως κινηματογραφικό είδος τα επόμενα χρόνια;
Δεν είμαι σίγουρος. Είναι μια δύσκολη εποχή για τον κινηματογράφο και τις τέχνες. Πιστεύω ότι πολλά ντοκιμαντέρ έχουν γίνει επαναλαμβανόμενα, λόγω των πλατφορμών ροής που χρηματοδοτούν πάρα πολλές σειρές true crime, πάρα πολλές επίσημα εγκριμένες βιογραφίες, και όλα έχουν την ίδια δομή (ξεκινώντας με το τέλος και μετά βλέπουμε πώς φτάσαμε εκεί). Και φαίνεται ότι δεν θέλουν τίποτα πολύ πολιτικό ή δομικά πρωτότυπο. Χρειαζόμαστε φεστιβάλ κινηματογράφου, χρειαζόμαστε ανεξάρτητο κινηματογράφο, χρειαζόμαστε θεατρικές κυκλοφορίες για ντοκιμαντέρ, χρειαζόμαστε τον κινηματογράφο να επιβιώσει. Υπάρχει κοινό, αρκεί οι χρηματοδότες, οι πράκτορες πωλήσεων και οι διανομείς να το πιστέψουν.
Έχετε σκεφτεί ήδη το επόμενο πρότζεκτ σας;
Κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του 2073, κοιτώντας τι γινόταν το 2024, είδα την πολιτική στροφή προς τα δεξιά και την άνοδο των αυταρχικών και φασιστικών δυνάμεων σε όλο τον κόσμο, καθώς και τη σιωπή και την υποκρισία της κινηματογραφικής βιομηχανίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ - και τις επιθέσεις σε ανθρώπους που μιλούσαν για την ανθρωπότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχω χάσει την αγάπη μου για την κινηματογραφική βιομηχανία. Είχα σκεφτεί σοβαρά ότι το 2073 ήταν μάλλον η τελευταία μου ταινία, ότι θα τα έριχνα όλα σε αυτή την ταινία και μετά θα αποσυρόμουν. Όμως βαριέμαι εύκολα και επίσης δεν μπορώ να σταματήσω να λέω τη γνώμη μου - και ο μόνος τρόπος να το κάνω αυτό είναι μέσω της δουλειάς μου. Αυτό είναι το μόνο που μπορώ να κάνω, να φτιάχνω ταινίες. Οπότε, δεν ξέρω...
