Μια μυστική προσθήκη της τελευταίας στιγμής στο πρόγραμμα του φετινού φεστιβάλ κινηματογράφου του Sundance έδωσε στη διοργάνωση μια απαραίτητη δόση δράματος και παγκόσμιας προσοχής, παράλληλα με έναν απρόσμενο διάλογο με την επικαιρότητα. Λίγες ώρες αφότου ο Αλεξέι Ναβάλνι, ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης και επίμονος πολέμιος του Προέδρου Πούτιν, συμπεριλήφθηκε και επίσημα στη ρωσική λίστα «τρομοκρατών και εξτρεμιστών», ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο Navalny, του οποίου η ύπαρξη ήταν απόρρητη μέχρι εκείνη τη στιγμή, έκανε πρεμιέρα στην ψηφιακή διεξαγωγή του φεστιβάλ. Ξεπερνώντας σε φαντασία οποιοδήποτε μυθιστόρημα του Τζον Λε Καρέ και σε δράση κάθε ταινία του Τζέισον Μπορν, το Navalny του Καναδού σκηνοθέτη Ντάνιελ Ρόερ παρακολουθεί το διάσημο ακτιβιστή, δικηγόρο και αγκάθι στα προεδρικά οπίσθια να προσπαθεί να λύσει ο ίδιος το μυστήριο της απόπειρας δολοφονίας του.
Η πρωτοφανής πρόσβαση που δόθηκε στους κινηματογραφιστές δίνει στο όλο εγχείρημα έναν αέρα “Ιστορίας εν τη γενέσει της” (άλλωστε ο Ναβάλνι αυτή τη στιγμή βρίσκεται στη φυλακή), με το ντοκιμαντέρ να αναμένεται να συζητηθεί σε γιγάντια κλίμακα όταν κάνει πρεμιέρα τους επόμενους μήνες στο CNN και το HBO Max και φτάσει ακόμα μεγαλύτερο κοινό από τους φεστιβαλιστές του Sundance (που του χάρισαν και το βραβείο κοινού στην κατηγορία ντοκιμαντέρ, βάζοντας κατά πάσα πιθανότητα σε τροχιά και την οσκαρική πορεία της ταινίας για το 2023.)
Το Navalny δεν χάνει ιδιαίτερο χρόνο με συστάσεις, υποθέτοντας ίσως ότι όλοι θυμούνται μια από τις κυρίαρχες ειδήσεις του 2020, τη δηλητηρίαση με το νευροτοξικό παράγοντα Νοβιτσόκ του κυριότερου πολιτικού αντιπάλου του Πούτιν κατά τη διάρκεια πτήσης από την Σιβηρία στην Μόσχα που τον άφησε σε κώμα σε ρωσικό νοσοκομείο μέχρι οι γιατροί (που αρνούνταν να παραδεχτούν την αληθινή αιτία νοσηλείας του) να του δώσουν εξιτήριο και να μεταφερθεί από την οικογένειά του στην Γερμανία για ανάρρωση.
Στο εισαγωγικό ημίωρο του ντοκιμαντέρ, ο Ναβάλνι παρουσιάζεται ως παθιασμένος, πανέξυπνος και κοσμαγάπητος πολεμιστής του καλού, με γνώση της δύναμης των social media στη διάδοση του μηνύματός του και στήριγμά του την επίσης δυναμική σύζυγό του (το ζευγάρι έχει και μια κόρη που σπουδάζει στο Στάνφορντ, η οποία όταν δεν τον βοηθάει να γίνει viral στο TikTok ανησυχεί για μια επικείμενη ξαφνική δολοφονία του πατέρα της.) Ο Ρόερ κινδυνεύει συχνά να πέσει θύμα του cult of personality που περιβάλλει αυτή την ομολογουμένως χαρισματική φιγούρα, προσπερνώντας την ευκαιρία για ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο για χάρη μιας συναρπαστικής “gotcha” αφήγησης – είναι αναμφίβολα αποτελεσματικός σε αυτό (ειδικά σε μια απίστευτη σεκάνς που κόβει την ανάσα και θα αναφέρουμε παρακάτω), αλλά ακόμα περισσότερο όταν ανακρίνει τον Ναβάλνι σχετικά με τους δεσμούς του με ακροδεξιές οργανώσεις στην Ρωσία, αποκαλύπτοντας την πλευρά του πολιτικού αντί του ήρωα (ο Ναβάλνι απαντά ότι θέλει να είναι ενωτικός αρχηγός που εκφράζει ολόκληρο το ρωσικό λαό.)
Στην αρχή της ταινίας, ο Ναβάλνι εκφράζει την επιθυμία το τελικό αποτέλεσμα αυτού του project να είναι ένα θρίλερ, και μόνο αν πεθάνει να γίνει ένας “βαρετός” επικήδειος. Η ευχή του πραγματοποιείται με τον πιο θεαματικό τρόπο, αφού το ντοκιμαντέρ αυτό περιλαμβάνει ίσως την πιο ασύλληπτη εξέλιξη που θα δει κανείς φέτος σε έργο μυθοπλασίας ή μη. Με τη βοήθεια του Κρίστο Γκρόζεβ, ενός δημοσιογράφου-ερευνητή από το ολλανδικό site Bellingcat με θρησκεία του τα data και την ικανότητα να εντοπίζει κάνοντας συναλλαγές στο dark web ό,τι ηλεκτρονικό ίχνος αφήνει κάποιος, ο Ναβάλνι αποφασίζει να ξεσκεπάσει τη συνωμοσία πίσω από την απόπειρα δολοφονίας του, πηγαίνοντας κόντρα στο αφήγημα των κρατικών ΜΜΕ της Ρωσίας ότι η ασθένειά του μπορεί να προκλήθηκε από την κατανάλωση κοκαΐνης, παράνομου ουίσκι, αμερικάνικων αντικαταθλιπτικών ή ακόμα και συμμετοχής σε “αρρωστημένα ομοφυλοφιλικά όργια”.
Ξετυλίγοντας το ψηφιακό κουβάρι τηλεφωνικών αρχείων και λιστών πτήσης, ο Ναβάλνι ανακαλύπτει ότι οι επίδοξοι εκτελεστές του ήταν πράκτορες της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας (FSB). Προσποιούμενος ότι είναι μέρος του κόλπου και ετοιμάζει αναφορά για τους ανώτερούς του, ο Ναβάλνι τηλεφωνεί σε έναν από τους χημικούς που συμμετείχαν στο σχέδιο και, σε μια τρομερή τροπή, τον ακούει να εξηγεί αναλυτικά τις λεπτομέρειές του, ομολογώντας την απογοήτευσή του για την αποτυχία μιας πολυετούς επιχείρησης και αποκαλύποντας ότι μόλυναν με Νοβιτσόκ το εσώρουχο του στόχου τους.
Πρόκειται για μια απολύτως σουρεαλιστική στιγμή, από αυτές που μόνο η πραγματικότητα μπορεί να επιφυλάσσει, που ξεγυμνώνει το σύγχρονο ρωσικό status quo και ταυτόχρονα προσφέρει μια καθηλωτική κινηματογραφική/τηλεοπτική εμπειρία. Το Navalny έχει μια δημοσιογραφική προσήλωση στο αντικείμενό του, παρόλο που ένα περιστασιακό zoom out θα το μετέτρεπε σε πραγματικά απαραίτητο έργο για την εποχή μας. Αλλά γι’αυτό προορίζεται μάλλον για Όσκαρ – και όχι για Πούλιτζερ.
