Ευριπίδης Λασκαρίδης: «Η Λήμνος διαλύει κάθε ‘διεθνή’ εαυτό μου»

Η Λήμνος για τον Ευριπίδη Λασκαρίδη δεν είναι μόνο το νησί που μεγάλωσε· είναι το σημείο όπου ο «διεθνής» εαυτός του χαλαρώνει, διαλύεται μέσα σε αλμύρα, μελτέμι και παλιούς γνωστούς που δεν χρειάζονται εξηγήσεις. Εκεί, στο νησί που είναι και γυμνό και πλούσιο ταυτόχρονα, μπορείς να γεμίσεις τη μέρα σου ή να την αφήσεις να αδειάσει εντελώς. Να χαζεύεις στο λιμάνι ανθρώπους που κάνουν θέατρο για το κέφι τους και μόνο, μακριά από deadlines, «παραγωγές» και την ασφυκτική κανονικότητα του επαγγελματικού χώρου.

Φέτος, ο Ευριπίδης Λασκαρίδης επιστρέφει για πρώτη φορά στην Ελλάδα με την εικαστική έκθεση-εγκατάσταση Η μεταμόρφωση ως παιχνίδι / Metamorphoses as a Toy, σε επιμέλεια του Σταμάτη Σχιζάκη. Μια εικαστική εγκατάσταση-παιχνίδι στο Μουσείο Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου της Μύρινας, για το Kournos Music Festival. Ανάμεσα σε θεατράκια, λούτρινα που αλλάζουν μορφή και κουκλόσπιτα που περιμένουν φανταστικούς ενοίκους, ο Λασκαρίδης ξανασυναντά τον παιδικό του εαυτό και, μαζί του, την ελευθερία του να μεταμορφώνεσαι χωρίς να το παίρνεις πολύ στα σοβαρά.

Όχι δράμα, όχι βαρύγδουπα νοήματα. Μόνο η χαρά του να μπορείς να αλλάξεις δέρμα - όπως ένα παιχνίδι αλλάζει χέρια. Και το «αλλόκοτο»; Δεν το δαμάζει, δεν το εξηγεί. Το αφήνει να σταθεί εκεί, σαν κρυφή λεπτομέρεια που θα δεις ή δεν θα δεις, αλλά που θα μείνει να σε τριβελίζει χρόνια μετά.

Η έκθεση περιλαμβάνει αυτοπορτραίτα, βίντεο, σκηνικά τεκμήρια και ένα κοστούμι-γλυπτό, αποτέλεσμα της δημιουργικής δουλειάς του Λασκαρίδη και της ομάδας του την τελευταία δεκαετία - με αρκετά από τα έργα να παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η εγκατάσταση συνδιαλέγεται ευρηματικά με τη συλλογή της Μόνιμης Έκθεσης Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου στη Μύρινα της Λήμνου – ένα όραμα ζωής του Λημνιού αρχαιολόγου και συγγραφέα Χρήστου Μπουλώτη, ο οποίος δώρισε στο μουσείο το πολύτιμο υλικό του.

Και κάπως έτσι, εμφανίζονται οι ερωτήσεις. Και κάπως έτσι τις ακολουθούν οι απαντήσεις...

Το έργο σου ταξιδεύει χρόνια ολόκληρα εκτός Ελλάδας. Τι σημαίνει να φέρνεις έναν “διεθνή εαυτό” πίσω στο νησί σου; Η επιστροφή στη Λήμνο έχει πάντα έναν αναζωογονητικό χαρακτήρα. Είναι ο τόπος όπου μπορώ να αφήσω την αδράνεια να με ποτίσει - να πάρω μια ανάσα και να σκεφτώ χωρίς πίεση. Ένα νησί, πλούσιο σε εμπειρίες αλλά γυμνό από περιττά, που σου δίνει τη δυνατότητα να γεμίσεις τη μέρα σου αν το θελήσεις, αλλά και χώρο για ενδοσκόπηση και επιστροφή στον πυρήνα. Εδώ συναντώ ανθρώπους που ξέρω χρόνια -όχι μόνο μέσα από φιλίες και οικογενειακούς δεσμούς, αλλά και από εργαστήρια και παραστάσεις που έχουμε κάνει με την ομάδα μου κατά καιρούς- ανθρώπους που ασχολούνται με το θέατρο και τις τέχνες ερασιτεχνικά. Τους βλέπω στην αγορά, στο λιμάνι, στον Ρωμέικο Γιαλό· κουβαλούν ένα άσβεστο μεράκι που δεν έχει φθαρεί από την επαγγελματική φασαρία και την πίεση. Για αυτούς η τέχνη παραμένει χαρά και πάθος, όχι υποχρέωση. Αυτό μου θυμίζει την αφετηρία, μακριά από τα τετριμμένα, και τότε κάθε “διεθνής” εαυτός μου λιώνει μπροστά σε αυτό το γνήσιο, καθαρό κέφι. Δύο τέτοιοι άνθρωποι, χωρίς τους οποίους το Metamorphosis as a Toy δεν θα μπορούσε να έχει υπάρξει, είναι ο Θωμάς Σφούνης και η Νίτσα Δώρα - συνεργάτες και φίλοι, με το κλειδί της αδιαπραγμάτευτης αγάπης για την τέχνη πάντα στο χέρι. Δεν χάνουν ποτέ την όρεξή τους για το επόμενο. Έχουν μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου, όχι μόνο για όσα έχουμε δημιουργήσει μαζί αλλά και για τη στάση ζωής τους απέναντι στην τέχνη και για τη γενναιοδωρία που τους χαρακτηρίζει. Η Λήμνος, το νησί μου, είναι καταλύτης που, ανάμεσα σε άλλα, διαλύει κάθε «διεθνή» εαυτό μου και, με τον δικό της τρόπο, με γειώνει.

Ένας αρχαιολόγος έφτιαξε ένα μουσείο για παιχνίδια. Εσύ έφερες σ’ αυτό τα πρόσωπά σου. Ποιο απ’ όλα είναι το πιο δικό σου;

Στον Τούρκικο Γιαλό, εκεί όπου η γιαγιά μου με πήγαινε για μπάνιο με τη ρόμπα και το πλαστικό σκουφάκι της με τα ροζ λουλουδάκια, στέκεται σήμερα, λίγο πιο πίσω, το Μουσείο Παιδικού Παιχνιδιού. Η συλλογή του Χρήστου Μπουλώτη -αρχαιολόγου, συγγραφέα και συλλέκτη - είναι για μένα κάτι πολύ περισσότερο από μια εκλεκτή σειρά εκθεμάτων. Τον Χρήστο τον θυμάμαι από παιδί· φίλος του πατέρα μου, πάντα μου φαινόταν σαν φιγούρα βγαλμένη από μία ταινία Ιντιάνα Τζόουνς ή από μυθιστόρημα της Άλκης Ζέη. Ένας άνθρωπος που έσκαβε το χώμα και τη φαντασία με τον ίδιο σεβασμό, που έβρισκε νόημα στο να συλλέγει παιχνίδια από κάθε γωνιά του κόσμου και να τους δίνει διάρκεια, να τα μοιράζεται με όλους μας. Το να παρουσιάζω τα πορτρέτα μου, κρυμμένα ανάμεσα στα παιχνίδια του μουσείου, είναι σαν να συνομιλώ με τον ίδιο και με την αγάπη του για αυτές τις μικρές θαυμαστές κατασκευές. Με έναν τρόπο, είναι σαν να ξανασυναντώ τον παιδικό μου εαυτό στο νησί - τότε που άρχισα να ανακαλύπτω τη δύναμη της φαντασίας και την ικανότητά της να μεταμορφώνει την πραγματικότητα σε τέχνη.

Αν σου έλεγαν να περιγράψεις την εγκατάσταση αυτή με τρία παιδικά αντικείμενα, ποια θα διάλεγες;

Θα διάλεγα σίγουρα ένα μικρό θεατράκι - σαν εκείνο που υπάρχει στη μόνιμη συλλογή του Μπουλώτη - μέσα στο οποίο έχω διακριτικά ενθέσει, σε μορφή cutout, σαν «προϊκονομία», το κοστούμι-γλυπτό που παρουσιάζεται στο διπλανό κτήριο και μπορεί κανείς να δει εκεί τρισδιάστατο. Ένα απίθανο λούτρινο που, από τη μία πλευρά, είναι μωρό και, αν το στρίψεις, γίνεται αρκούδα· μια απλή, σχεδόν αθώα μεταμόρφωση που, στα μάτια ενός παιδιού, μπορεί να ξεδιπλώσει μια ολόκληρη ιστορία θρίλερ. Και, οπωσδήποτε, ένα κουκλόσπιτο σαν τα υπέροχα του μουσείου, που ανοίγουν χώρο σε έναν φανταστικό κόσμο, έτοιμο να κατοικηθεί από ανύπαρκτα πλάσματα.

Αν το RELIC είναι το αποτύπωμα του αρχικού σοκ και το Lapis Lazuli ο σημερινός σου καθρέφτης, τι είναι το Metamorphosis as a Toy;

Μια πρόσκληση του Kournos Music Festival, από την Αναστασία Κότσαλη και τη Λητώ Μεσσήνη, στάθηκε η αφορμή. Από το Relic — με το συγκλονιστικό κοστούμι του υπερ-ταλαντούχου Άγγελου Μέντη, που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό το έργο, γεννημένο μέσα στην κρίση, ταξιδεμένο διεθνώς και καθιερωμένο ως ορόσημο της ομάδας μας για μια δεκαετία, διαμορφώνοντας μια σκηνική γλώσσα που παραμένει ζωντανή δέκα χρόνια μετά — φτάνουμε στο Lapis Lazuli, φορτωμένο με την εμπειρία των ταξιδιών, της ωρίμανσης και των ενδιάμεσων έργων: Τιτάνες, Ελενίτ, Κάμαρες, Τουρνέ κτλ. Το Metamorphosis as a Toy έρχεται σαν μια νέα σπίθα σε μικρή κλίμακα· μια ανάσα που δοκιμάζει άλλη φόρμα, με παιδικό νεύμα. Ένα παιχνίδι μεταμόρφωσης που μπορεί να ιδωθεί είτε σαν κυνήγι θησαυρού είτε σαν φιλοσοφικός στοχασμός πάνω στη δυναμική σχέση τέχνης και κοινωνικού ιστού - όπως ακριβώς συμβαίνει όταν κοιτάς ένα παιδικό παιχνίδι και ανακαλύπτεις μέσα του μια ολόκληρη μικρογραφία του κόσμου. Στον σχεδιασμό και την υλοποίησή της, καθοριστική ήταν η συμβολή του επιμελητή Σταμάτη Σχιζάκη, που με τη ματιά του έδεσε τα επιμέρους στοιχεία σε ένα ενιαίο αφήγημα. Μέσα σε αυτή την εγκατάσταση συναντά κανείς μεταξύ άλλων και τρία ιδιαίτερα «ευρήματα»: είκοσι πέντε αυτοπορτρέτα που ξεκίνησαν ως πρόχειρη αρχειοθέτηση περουκών και έγιναν αυτόνομο έργο· ένα κοστούμι που δεν φορέθηκε ποτέ - κακό αντίγραφο του Relic, ξεχασμένο για χρόνια σε ένα κουτί - που φέτος, με τη βοήθεια του Χρήστου Δεληδήμου, εξαιρετικού εικαστικού και συνεργάτη μας στο Lapis Lazuli και στις Κάμαρες, αναρτήθηκε σαν κούκλα-γλυπτό και, τέλος, ένα κοστούμι που βρήκε τη στιγμή του στο φως, εκτός παράστασης, ως έκθεμα.

Πώς παγιδεύεις το αλλόκοτο χωρίς να το εξημερώσεις; Και θέλεις τελικά να το εξημερώσεις;

Η λέξη «αλλόκοτο» πάντα με κάνει να χαμογελώ — όχι μόνο γιατί το πειραγμένο μου μυαλό την μεταφράζει σε «άλλη-κότα», αλλά και γιατί καταλαβαίνω πως είναι μια πιο εκλεπτυσμένη, σχεδόν σικ, μετάφραση του bizarre ή strange, αντί να πούμε απλώς «παράξενο» ή «περίεργο». Γελάω πολύ και με το γεγονός ότι έχει συνδεθεί τόσο με τη δουλειά μου, επιστρέφει αυτή η αστεία λέξη και την βλέπω μπροστά μου ξανά και ξανά σε άρθρα και κείμενα σαν παράφωνη ταμπέλα. Εμείς φυσικά, δεν μπαίνουμε ποτέ στο στούντιο λέγοντας «ελάτε, παιδιά, πάμε τώρα να φτιάξουμε κάτι πολύ “αλλόκοτο”». Για να απαντήσω όμως στην ερώτηση, στη δουλειά μου, το «αλλόκοτο» δεν θέλω ούτε να το εξημερώσω, ούτε να το εξηγήσω, ούτε καν να το καταλάβω εγώ ο ίδιος. Το αντιμετωπίζω σαν κάτι που έχει τη δική του ζωή και οντότητα έξω από το έργο μου. Κι επειδή η «παραξενιά» είναι, στην πραγματικότητα, η δική μου ματιά και αυτή των συνεργατών μου - που απλώς δεν βλέπουμε τον κόσμο όπως οι περισσότεροι - την αφήνουμε να «είναι» παραξενιά. Αν εξημερωθεί, αυτό θα γίνει με τον χρόνο, και για εμάς και για το κοινό. Το έχουμε δει άλλωστε να συμβαίνει: το Relic, το 2015, φαινόταν σχεδόν αδιανόητο ως θέαμα· σήμερα που εξακολουθεί να παίζεται, μετά από τόσα που έχουμε δει - αν όχι ζωντανά, σίγουρα στα social - έχει φτάσει να αγγίζει τα όρια του mainstream. Η αλήθεια είναι ότι το απρόσμενο, το αναπάντεχο, το ιδιαίτερο, με ενδιαφέρει ατόφιο - θέλω ο θεατής να το συναντήσει χωρίς φίλτρα.

Η OSMOSIS είναι εργαστήριο ή κρυψώνα; Και το νέο αυτό έργο, η εικαστική εγκατάσταση, είναι μια παύση ή μια υπόγεια, μαλακή επανάσταση;

Η OSMOSIS ξεκίνησε το 2009 με έναν διαφορετικό πυρήνα. Δεκαέξι χρόνια μετά, κάποιοι από εκείνους έχουν προχωρήσει αλλού, άλλοι παραμένουν κοντά, έστω πιο περιφερειακά, και φυσικά έχουν προστεθεί και νέοι συνεργάτες και φίλοι. Η ομάδα έχει μεγαλώσει πολύ· αλλάζουμε από έργο σε έργο, όμως ένας άξονας, μια «καρδιά», μεταφέρεται από project σε project. Η μορφή της OSMOSIS μετασχηματίζεται, το πνεύμα όμως μένει ίδιο. Είναι και εργαστήριο και κρυψώνα: ένα μέρος όπου μπορείς να αποτύχεις, να πειραματιστείς, να ανταλλάξεις ιδέες, διαφορετικές σκηνικές ενέργειες και ποικίλα ταλέντα — σαν συγκοινωνούντα δοχεία, με μια ημιπερατή μεμβράνη που αφήνει να περνούν τα ουσιαστικά στοιχεία της καλλιτεχνικής μας υπόστασης. Από εκεί γεννιέται κάθε φορά ένα νέο έργο. Η εικαστική εγκατάσταση —όπως και οι άλλες πειραματικές μας φόρμες που δοκιμάζουμε κατά καιρούς πέρα από τη σκηνή — είναι μια ανάσα, μια μετατόπιση σε έναν διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας με το κοινό, πέρα από το έργο με κουδούνι έναρξης και υπόκλιση στο τέλος. Επομένως το νέο αυτό εγχείρημα, δεν είναι ούτε «μαλακή» ούτε «υπόγεια» επανάσταση, το στούντιο της ομάδας μας όμως - η «Θέκλα», όπως χαϊδευτικά το λέμε επειδή βρίσκεται στην Αγίας Θέκλας στο Μοναστηράκι - είναι όντως υπόγειο, και από εκεί ξεκινούν όλα: όλες μας οι συναντήσεις και όλες μας οι δοκιμές. Οπότε το «υπόγειο» το πέτυχες με την ερώτησή σου.

Τι είναι πιο σημαντικό: η πρώτη φορά που κάποιος βλέπει το έργο σου ή η τελευταία που το θυμάται;

Έχω την τύχη τα έργα μου να παίζονται για χρόνια· έτσι, κάποιοι τα έχουν δει πρώτη, δεύτερη, τρίτη φορά… κι εμείς από σκηνής τα ζούμε ξανά και ξανά, καταλαβαίνοντάς τα αλλιώς με τον καιρό. Δεν είναι πιο σημαντικό το ένα ή το άλλο· σημασία έχει τι μένει στη μνήμη. Αν κάποιος -έστω κι ένας- κρατήσει τις εικόνες σου για χρόνια, αν κάτι που έκανες μετατόπισε έναν θεατή, αν τον έκανε να πει «Ρε συ, μπορεί τελικά να κάνεις θέατρο κι έτσι; Μπορεί να στήσεις και μια έκθεση έτσι;»… ε, αυτό αξίζει. Για αυτό θέλω να μας θυμούνται.