Στις πλαγιές της Ικαρίας, εκεί που οι μέρες κυλούν αργά κι οι νύχτες ανάβουν από μουσική, το Ikaria State of Mind στήνει μια γιορτή άυλης σύνδεσης, κοινοτικής ανάσας και καλοκαιρινής ελευθερίας, από 9 έως 23 Αυγούστου 2025. Χωρίς αυστηρό πρόγραμμα, με μία σειρά οργανικών συμβάντων που ξεπηδούν μέσα από τον ίδιο τον ρυθμό του νησιού.
Μεγάλωσα με τον ήχο του βιολιού να σπάει τη νύχτα στα πανηγύρια της Ικαρίας, τότε που δεν είχε γίνει ακόμα μόδα να έρχεσαι για να «ζήσεις το μύθο» του νησιού. Θυμάμαι τις μέρες να κυλούν σαν να μην χρωστάνε τίποτα σε κανέναν: ο ήλιος, η θάλασσα, τα καφενεία με τη σκόνη της μέρας και την ησυχία που δεν βαριέσαι ποτέ. Και μετά, το βράδυ, να ανάβει η ζωή – στο μικρό καφενείο με ένα ραδιοφωνάκι και δυο ζευγάρια να χορεύουν ή στο ξέφωτο του χωριού, όπου ξαφνικά βρίσκεσαι αγκαλιά με όλο τον κόσμο κι ας μην ξέρεις κανέναν. Θυμάμαι τον πατέρα μου με την κιθάρα του να τραγουδάει και να μας ξεσηκώνει σε ατελείωτους χορούς. Η Ικαρία είναι νησί που αγαπάει την ελευθερία της. Ένα μέρος που σε δέχεται όπως έρχεσαι. Εκεί έμαθα τι θα πει κοινότητα, τι θα πει να ανήκεις χωρίς να χρειάζεται να αποδείξεις τίποτα.
Το φετινό Ikaria State of Mind πατάει πάνω σε αυτόν τον υπόγειο παλμό. Η διοργάνωση του Δημήτρη Παπαϊωάννου (δημιουργός και μουσικός επιμελητής με μακρά πορεία στην ελληνική μουσική σκηνή και σε πρωτοποριακές διοργανώσεις με διεθνή αντίκτυπο, ο οποίος είναι και Ικαριώτης από το Καραβόσταμο), μαζί με τους Κωνσταντίνο Κυπριανού και Μάρθα Γεωργίου της ABR –την ομάδα πίσω από το πολυβραβευμένο Afrobanana Festival στην Κύπρο– ξεκινά σε λίγες μέρες, για ένα δεκαπενθήμερο συλλογικής εμπειρίας. Από ηχητικές αγρυπνίες στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας και μουσικά ηλιοβασιλέματα πάνω σε βράχους, μέχρι προβολές animation σε παλιά σχολεία και περιπάτους στις πλαγιές, το ISOM 2025 συντονίζεται με το tempo του νησιού.
Η ουσία του βρίσκεται στην αίσθηση του άυλου, σ’ εκείνη τη σπάνια στιγμή που νιώθεις ότι ανήκεις κάπου, χωρίς να το επιδιώξεις. Οι δημιουργοί του μιλούν για επιβράδυνση, εμπιστοσύνη στη ροή του νησιού και μια πολιτιστική εμπειρία που ανασαίνει μαζί με τον τόπο και τους ανθρώπους του. Από τις 9 έως τις 23 Αυγούστου, η Ικαρία θυμίζει ξανά γιατί οι μέρες εδώ είναι αργές και οι νύχτες ανήκουν σε όλους.
Λίγα λόγια με τον Δημήτρη
Δημήτρη είσαι συμπατριώτης, Ικαριώτης. Πώς νιώθεις βλέποντας το νησί να μετατρέπεται σε κεντρική σκηνή ενός πολιτιστικού μανιφέστου; Δεν θα έλεγα πως η Ικαρία «μετατρέπεται». Αντιθέτως, αυτό που συμβαίνει είναι μια επιστροφή στο ουσιώδες. Η Ικαρία υπήρξε πάντα σκηνή — όχι με την έννοια του θεάματος, αλλά ως τόπος ζωντανής συνύπαρξης, ρυθμού και αντίστασης στην ταχύτητα του κόσμου. Το Ikaria State Of Mind δεν έρχεται να προσθέσει κάτι ξένο, έρχεται να αναδείξει αυτό που ήδη υπάρχει, να φωτίσει τα άυλα. Ως Ικαριώτης, συγκινούμαι όταν βλέπω ανθρώπους, είτε ντόπιους, είτε επισκέπτες, να ευθυγραμμίζονται με αυτό το πνεύμα. Όχι να καταναλώνουν εμπειρίες, αλλά να αφήνονται. Να ακούν. Να κρατούν χώρο. Αυτό δεν είναι πολιτιστικό μανιφέστο με την έννοια της δήλωσης ή του «προτάγματος». Είναι μια ήπια υπενθύμιση: ότι το νόημα βρίσκεται συχνά εκεί που δεν φαίνεται, κι ότι ο χρόνος έχει άλλον παλμό εδώ. Έναν παλμό που αξίζει να εμπιστευτούμε.
Το Ikaria State of Mind δεν είναι "φεστιβάλ" με την παραδοσιακή έννοια – είναι μια συνθήκη ζωής, όπως λέτε. Από ποια ανάγκη γεννήθηκε αυτή η διαφορετική προσέγγιση; Το Ikaria State Of Mind γεννήθηκε από την ανάγκη να σεβαστούμε τον ρυθμό αντί να τον επιβάλλουμε. Σε μια εποχή όπου τα φεστιβάλ συχνά λειτουργούν ως εργοστάσια εμπειριών, συσσωρευμένα ερεθίσματα, φρενήρης κατανάλωση, εκκωφαντικές παρουσίες. Η Ικαρία δεν χρειάζεται να μετατραπεί σε πλατφόρμα. Είναι ήδη μια συνθήκη ζωής. Μας δίδαξε πώς να υπάρχουμε σε σχέση με το περιβάλλον, με τους άλλους, με τον χρόνο, με τον εαυτό μας. Από εκεί ξεκίνησε η προσέγγισή μας: να σχεδιάσουμε όχι ένα πρόγραμμα, αλλά μια συνθήκη ευθυγράμμισης. Μια ήπια παρέμβαση που να προσκαλεί, όχι να διεκδικεί που να κρατά χώρο, όχι να τον γεμίζει που να συνεργάζεται με το τοπίο, όχι να το υπερκαλύπτει. Το ISOM είναι μια πράξη φροντίδας. Κάθε του απόφαση, από τον φωτισμό μέχρι τις παύσεις στο πρόγραμμα, πηγάζει από την ανάγκη να προσφέρουμε εμπειρίες που επιτρέπουν στους ανθρώπους να συντονιστούν, όχι να αποσπαστούν. Αυτός ο σχεδιασμός προϋποθέτει εμπιστοσύνη στον ρυθμό του νησιού και αυτή είναι ίσως η πιο ριζοσπαστική μας επιλογή. Να μην επιβάλουμε αφήγηση, αλλά να δημιουργήσουμε τον χώρο για να αναδυθεί.
Ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα στο να εντάξεις ένα πολιτιστικό γεγονός στο tempo της Ικαρίας χωρίς να το κακοποιήσεις; Το πιο δύσκολο και ταυτόχρονα το πιο αναγκαίο είναι να μάθεις να ακούς. Όχι μόνο τους ανθρώπους, αλλά και το χώμα, το φως, τον αέρα που φυσάει χωρίς πρόγραμμα. Η Ικαρία έχει έναν χρόνο που δεν υπακούει σε ρολόγια ή deadlines. Έχει ένα tempo υπαρξιακό, όχι λειτουργικό. Αν δεν το σεβαστείς, αν προσπαθήσεις να το πειθαρχήσεις, σε αποβάλλει ή ακόμα χειρότερα, σε κάνει να νομίζεις πως συμμετέχει, ενώ απλώς υπομένει. Το μεγάλο στοίχημα είναι να μην φέρεις τον θόρυβο της “παραγωγής” στον πυρήνα μιας κατάστασης που είναι από τη φύση της αντιπαραγωγική με τους όρους της πόλης. Πώς δημιουργείς χωρίς να κατέχεις; Πώς προτείνεις χωρίς να προβάλλεις; Πώς κάνεις πολιτισμό που επιτρέπει αντί να καταλαμβάνει;
Η Ικαρία δεν είναι σκηνικό. Είναι πρωταγωνίστρια. Κι εμείς είμαστε απλώς οι ενδιάμεσοι, όχι για να χτίσουμε κάτι πάνω της, αλλά για να χαμηλώσουμε τη φωνή, να προσφέρουμε σιωπή όπου όλοι μιλούν, και ρυθμό όπου όλοι βιάζονται. Το δύσκολο είναι να αντισταθείς στην ανάγκη για “εντυπωσιασμό” και να υπερασπιστείς την πολιτική της απλότητας. Γιατί εδώ, η απλότητα δεν είναι στυλ. Είναι στάση ζωής. Από την αρχή, το πιο ξεκάθαρο “όχι” ήταν στο θόρυβο κάθε είδους. Είπαμε όχι στη λογική του «να γίνει φεστιβάλ γιατί πρέπει να γίνει», όχι στον εντυπωσιασμό, όχι στην κατανάλωση κουλτούρας σαν επιδόρπιο για τουριστική χρήση. Δεν θέλαμε να προσθέσουμε άλλο ένα event στο ημερολόγιο του καλοκαιριού. Θέλαμε να προσκαλέσουμε σε μια μετατόπιση.
Ποιοι είναι οι κανόνες που έθεσες στον εαυτό σου όταν ξεκινήσατε να οραματίζεστε το I.S.O.M.; Ποιο ήταν το “όχι” σου; Ο πρώτος κανόνας που έθεσα στον εαυτό μου ήταν η ευθύνη απέναντι στον τόπο. Δεν μπορούμε να μιλάμε για νησιωτικότητα, αν δεν κατανοούμε το οικοσύστημα της κοινότητας. Το ISOM δεν γεννήθηκε για να «φέρει κόσμο» ή «να ενεργοποιήσει οικονομικά την περιοχή». Γεννήθηκε για να κρατήσει χώρο για την κοινότητα, για την επαφή, για την επιβράδυνση. Αν κάτι ερχόταν να διαταράξει αυτόν τον πυρήνα, δεν θα είχε θέση σε αυτό το εγχείρημα. Άλλος κανόνας: να αφήνουμε χώρο για το αναπάντεχο. Να μη φοβόμαστε τη σιωπή, τις ακυρώσεις, τις παύσεις. Στον κόσμο των deadlines και των targets, αυτό είναι επαναστατικό: να σχεδιάζεις ένα γεγονός που δεν επιμένει να γίνει όπως το φαντάστηκες, αλλά όπως του επιτρέπεται να υπάρξει μέσα σε κάθε χωροχρονική συνθήκη. Τελικά, το ISOM είναι και για εμάς ένα σχολείο, όχι μόνο δημιουργίας, αλλά και ακρόασης, αποδοχής, αποδοχής της απώλειας ελέγχου. Αυτό ήταν και το μεγαλύτερο “όχι”: όχι στον έλεγχο. Να εμπιστευτούμε τη ροή. Να εμπιστευτούμε την Ικαρία.
Πόσο σε επηρέασαν τα πανηγύρια –όχι ως folklore, αλλά ως δομές αντίστασης και κοινοτικής απελευθέρωσης; Τα πανηγύρια ήταν και παραμένουν ο υπόγειος κώδικας της Ικαρίας. Όχι ως folklore, ούτε ως “εμπειρία”, αλλά ως μηχανισμός κοινοτικής αποφόρτισης και επανασύνδεσης. Αντί για escape, προσφέρουν επιστροφή. Αντί για show, μια τελετουργία ένταξης, όπου ο καθένας και η καθεμιά δεν είναι θεατής, αλλά μέρος του ρυθμού. Αυτός ο ρυθμός, άλλωστε, είναι που σε επαναπροσδιορίζει· όχι η μουσική μόνο, αλλά το βλέμμα, το άγγιγμα, η κυκλική φορά, το ξημέρωμα. Στα πανηγύρια έμαθα τι σημαίνει κοινός παλμός. Πως μπορείς να σταθείς πλάι σε κάποιον εντελώς άγνωστο και να νιώσεις βαθιά οικειότητα. Πως το σώμα βρίσκει ξανά τη θέση του σε κάτι συλλογικό, όχι μέσα από νόρμες αλλά μέσα από ροή. Η απελευθέρωση δεν έρχεται ως ξέσπασμα, αλλά ως ενσωμάτωση: είσαι, ανήκεις, χορεύεις, χωρίς να χρειάζεται να το εξηγήσεις. Το ISOM δεν προσπαθεί να αναπαράγει τα πανηγύρια γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν επιφανειακό. Αντ’ αυτού, αντλεί από τον υπόγειο ιστό τους: από την αίσθηση ότι όλα είναι δυνατά όταν υπάρχει εμπιστοσύνη, ρυθμός, και φροντίδα. Μια συνθήκη που καλεί τους ανθρώπους να σταθούν μαζί, χωρίς ιεραρχίες, χωρίς ατζέντα. Και να αφεθούν στο πιο απλό και πιο δύσκολο πράγμα: το να είναι παρόντες.
Λίγα λόγια με τον Κωνσταντίνο και τη Μάρθα
Έρχεστε από την Κύπρο και φέρνετε μαζί σας την εμπειρία του Afrobanana και δεκάδων άλλων δράσεων. Τι κοινό έχουν η Ικαρία και η Κύπρος; Τι κοινό έχουν η Κύπρος και η Ικαρία; Το κολοκάσι φυσικά! Έπειτα είναι και η αρχαΐζουσα ελληνική, που παραδόξως επιβιώνει ακόμη στις διαλέκτους και των δύο νησιών. Ακούγοντας κάτι παλιές ηχογραφήσεις της γιαγιάς του Δημήτρη νομίζαμε πως ακούγαμε Κυπριακά! Επίσης, η φύση στο βόρειο, ελεύθερο κομμάτι της Κύπρου, δηλαδή από την Πόλη Χρυσοχούς μέχρι τον Πωμό, όπου διοργανώσαμε το φεστιβάλ για δύο χρονιές και εκεί επισκέφθηκε πρώτη φορά ο Δημήτρης, μοιάζει πολύ με εκείνη της Ικαρίας. Και βέβαια, κοινό είναι και το σύνδρομο των μικρών κοινοτήτων, εκεί όπου συναντάς αυθεντικούς, φιλικούς και ζεστούς ανθρώπους.
Ποιο είναι το "νήσιώτικο state of mind"; Το state of mind της Ικαρίας είναι αρκετά μοναδικό, εξού και η έλξη να διοργανώσουμε κάτι εκεί, βασισμένο στον Ικαριώτικο τρόπο σκέψης, στη συλλογικότητα, στη σχέση τους με τον χρόνο, τη φύση και την καλοζωία
Ποιο είναι το βασικότερο μάθημα που φέρνετε από την οργάνωση φεστιβάλ στην Κύπρο σε ένα μέρος τόσο "ασύμμετρο" και αυτόνομο όπως η Ικαρία; Ανέκαθεν το φεστιβάλ AFROBANANA (πλέων ABRFestival) στην Κύπρο, το διοργανώναμε σε διάφορες κοινότητες στην ύπαιθρο, χτίζοντας σχέσεις με τις τοπικές κοινότητες. Πιστεύουμε βαθιά πως ο αυθεντικός Κυπριακός και Ελληνικός πολιτισμός ζει και αναπνέει στην ύπαιθρο. Η τέχνη πρέπει πρώτα και κύρια να απευθύνεται στον λαό. Δεν πρέπει να είναι απομακρυσμένη ή κλεισμένη σε ελιτίστικα πλαίσια, αλλά να λειτουργεί ως κοινή γλώσσα και ως εργαλείο συλλογικής έκφρασης. Στόχος είναι να δημιουργεί δεσμούς, να προάγει τη συλλογικότητα, να αναδεικνύει τοπικές ιστορίες, παραδόσεις και ταυτότητες, φέρνοντας τις κοινότητες κοντά στην τέχνη αλλά και την τέχνη πιο κοντά στον πραγματικό πυρήνα της ζωής, που είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι της υπαίθρου.
Το ISOM είναι ανοιχτό, χωρίς αυστηρό πρόγραμμα. Πώς διαχειρίζεστε το χάος και πώς πειθαρχείτε μέσα σε αυτό ώστε να υπάρξει συνοχή; Αυτό είναι μια λανθασμένη αντίληψη. Το πρόγραμμα δεν είναι «ανοιχτό» με την έννοια του τυχαίου ή του ασυντόνιστου. Είναι αυστηρό – αλλά με τον τρόπο που είναι αυστηρή η δύση του ηλίου: ξέρεις ότι κάθε μέρα θα συμβεί. Απλώς δεν είναι μια απόλυτα καθορισμένη στιγμή. Είναι μια φυσική ροή, που εκτείνεται μέσα στον χρόνο, και μέσα από αυτήν τα πράγματα βρίσκουν τη θέση τους χωρίς άγχος. Το κοινό μαζεύεται, νιώθει τον ρυθμό, και σιγά-σιγά όλα αποκτούν νόημα και συνοχή. Αυτό, από την περσινή διοργάνωση, φάνηκε να λειτουργεί εξαιρετικά για τα περισσότερα δρώμενα.
Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε με την τοπική κοινωνία και πώς «χτίσατε εμπιστοσύνη» με τους Ικαριώτες; (Κ): Αυτό μπορώ να το πω με μια ιστορία. Ήταν 17 Αυγούστου 2023 – πολύ πριν καν αναφερθεί επίσημα η ιδέα να διοργανώσουμε φεστιβάλ στην Ικαρία. Είχαμε μόλις φτάσει στο νησί και καταλήξαμε στο πανηγύρι του χωριού. Τέσσερις ώρες μετά την άφιξή μας, εγώ και ο Δημήτρης βρεθήκαμε πίσω απ’ το μπαρ – όχι επειδή το είχαμε σχεδιάσει, αλλά γιατί τα παιδιά του συλλόγου ήταν εξαντλημένα και κάπως έπρεπε να συνεχίσει η βραδιά. Δουλέψαμε σχεδόν πέντε ώρες, σερβίραμε χιλιάδες επισκέπτες. Την επόμενη μέρα, καθώς περπατούσα στο χωριό, όλοι μου έδιναν το χέρι τους. «Ο Κύπριος, δικός μας άνθρωπος» μου λέγανε. Από τότε, τους Καραβοσταμιώτες τους νιώθω σαν οικογένεια μου. Την κυρία Μαρία την Τσινιάενα που μου φτιάχνει λουκουμάδες κάθε φορά που φεύγω, τον Χρήστο τον Πρόεδρο του χωριού, τον Ανδρέα, Φίλιππο, τον Λώνη, τον Στέφανο, την Τρισεύγενη, τη Βασούλα, τον Κώστα, τον Γιάννη, τον Γιώργο, τον Μανώλη, τον Ηλία, τον Στρατή και πολλούς άλλους. Νιώθω ότι ανήκω.
Μιλάτε για βιωσιμότητα, συμμετοχικότητα, ελεύθερη πρόσβαση. Πώς ισορροπείτε μεταξύ των ιδανικών και της αναγκαιότητας για επιβίωση ενός τέτοιου project; Η κάθε κοινότητα στην Ικαρία κάνει πανηγύρια για τη βιωσιμότητα του χωριού: για να φτιαχτούν δρόμοι, να σταλούν οι ηλικιωμένοι για ιατρικές περιθάλψεις, να καλυφθούν βασικές ανάγκες. Κι όλα αυτά χωρίς να ξεφεύγουν από τη φιλοσοφία του να ζουν με τα λίγα, με ό,τι τους προσφέρει η φύση. Αυτός ο τρόπος ζωής αποτυπώνεται στην Ικαριώτικη κουζίνα – γήινη, απλή, αλλά θρεπτική και βιώσιμη – κάτι που εξηγεί και το γιατί η Ικαρία είναι από τις πιο μακρόβιες κοινότητες του πλανήτη. Αυτό το μοντέλο το παρατηρούμε, το σεβόμαστε και το μεταφέρουμε στον τρόπο που οργανώνουμε το φεστιβάλ. Αντί να ερχόμαστε ως «πολιτιστικός εισβολέας», προτείνουμε μια κυκλική οικονομία όπου κάθε κομμάτι του project – από τον καλλιτέχνη μέχρι τον εθελοντή και τον τοπικό παραγωγό – δίνει και παίρνει. Δημιουργείται μια οικολογία σχέσεων και ανταλλαγών που δεν εξαντλεί τους πόρους, αλλά τους επανατροφοδοτεί. Προς το παρόν, το φεστιβάλ δεν είναι βιώσιμο με οικονομικούς όρους. Κι αυτό γιατί έχουμε επιλέξει συνειδητά να παραμένει με ελεύθερη είσοδο. Είναι μια προσπάθεια που βασίζεται στο μεράκι, την αγάπη, την αλληλεγγύη και ναι – και στη δυσκολία. Αλλά είμαστε στα σκαριά για να το μετατρέψουμε σε ένα μοντέλο που μπορεί να σταθεί στα πόδια του, χωρίς να θυσιάσει τα ιδανικά του. Ψάχνουμε λύσεις έξυπνες, ανθρώπινες και σε αρμονία με το περιβάλλον και την κοινότητα. Και αυτό, αν το πετύχουμε, θα είναι η μεγαλύτερη επιτυχία μας.
Λίγα λόγια και με τους τρεις
Ποιος ήταν ο στόχος της "Ηχητικής Αγρυπνίας" και πώς νιώσατε τη σύνδεση του κοινού με αυτό το τελετουργικό; Δεν υπήρξε προκαθορισμένος στόχος για την Ηχητική Αγρυπνία. Γεννήθηκε μέσα από φαντασιακές συνομιλίες, από μια κοινή πίστη στη δύναμη του ήχου ως συνθήκη, όχι ως θέαμα. Ο πραγματικός «σκοπός» δεν είναι να καταγραφεί μια εμπειρία, αλλά να βιωθεί χωρίς να εξηγηθεί. Ο χώρος είναι αυτός που θα δώσει την απάντηση, κι αυτή θα έρθει στις 18 Αυγούστου — όχι νωρίτερα. Τότε και μόνο τότε θα ξέρουμε αν υπήρξε πραγματική σύνδεση. Και το κοινό δεν είναι απέναντι, δεν είναι θεατές. Είμαστε όλοι. Όσοι ακούσαμε, περπατήσαμε, σιωπήσαμε.
Τι σημαίνει για εσάς το “άυλο” –που είναι κεντρική έννοια φέτος στο φεστιβάλ– και πώς το υλοποιείτε χωρίς να το προδώσετε; Το “άυλο” για εμάς δεν είναι απουσία ύλης, είναι παρουσία νοήματος χωρίς μορφή. Είναι αυτό που δεν βλέπεις, αλλά σε αλλάζει. Το άυλο δεν υλοποιείται. Γίνεται με απόσυρση: λιγότερο φως, λιγότερο θόρυβο, λιγότερη σκηνοθεσία. Δίνουμε χώρο στο αναπάντεχο.Το άυλο δεν το δείχνεις, το επιτρέπεις να εμφανιστεί.
Τι κρατάτε από την περσινή πιλοτική διοργάνωση και ποια θα λέγατε ότι είναι η πιο ουσιαστική εξέλιξη της φετινής χρονιάς; Από την περσινή πιλοτική διοργάνωση κρατάμε τη ζεστασιά στο βλέμμα των ανθρώπων που βίωσαν κάτι σημαντικό. Να βλέπουν τον τόπο τους να ομορφαίνει ήσυχα, χωρίς θόρυβο, χωρίς επεμβατικότητα. Ίσως για λίγο, αλλά στην Ικαρία το «λίγο» έχει άλλη διάσταση. Δεν μετριέται σε ώρες, αλλά σε ένταση παρουσίας. Η πιο ουσιαστική εξέλιξη φέτος είναι η βαθύτερη σύνδεση με την κοινότητα και τον ρυθμό του νησιού.
