Η αψιδωτή είσοδος του Μεγάρου Σταθάτου, στη Βασιλίσσης Σοφίας, στέκεται αυτές τις μέρες σαν μια πύλη που υποδέχεται τους επισκέπτες στον κόσμο των Κυκλάδων. Αυτόν τον εντυπωσιακό κόσμο που μέσα από την έκθεση Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες Ιστορίες Γυναικών των Κυκλάδων, φαίνεται ακόμα πιο ζωντανός και πολύπλευρος.
«Θεότητες και μητέρες, ιέρειες, εταίρες, έμποροι, μαχήτριες, διανοούμενες, θρηνωδοί». Οι γυναίκες αυτές δεν είναι απλώς φιγούρες του παρελθόντος. Ήταν θεότητες και θνητές, πρωταγωνίστριες σε έναν κόσμο όπου άλλες φορές η θάλασσα τις φυλάκιζε και άλλες τις απελευθέρωνε. Η Ίσιδα, η Αρτέμις, η Νεικώ, η Παρθενίκα, η Αλίνη, η Μαγία Πούλχρα, η Ερμιόνη, η Αλεξιβώλα, η Αθηνά, η Θεοκτίστη, η Μαξιμίλλα, αλλά και η Ευπορία, που μέσα από τις 180 μαρτυρίες τους, μας δείχνουν πώς να κοιτάξουμε την ιστορία μέσα από τα μάτια της γυναίκας.
Η πρώτη αυτή πανκυκλαδική συνέργεια του Υπουργείου Πολιτισμού και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που φιλοξενείται στο Μέγαρο Σταθάτου, θα παρουσιαστεί στη συνέχεια αυτούσια στο ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, το οποίο θα ανοίξει επίσημα τις πύλες του με αυτήν. Τα έργα προέρχονται από όλα σχεδόν τα μουσεία των νησιών των Κυκλάδων: την Αμοργό, την Άνδρο, τη Δήλο, τη Θήρα, την Ίο, την Κέα, την Κύθνο, τη Μήλο, τη Μύκονο, τη Νάξο, την Πάρο, τη Σέριφο, τη Σίκινο, τη Σίφνο, τη Σύρο, την Τήνο και τη Φολέγανδρο, ενώ επιμελητές είναι ο Δρ Δημήτρης Αθανασούλης, Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και οι Επιστημονικοί Διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Δρ Ιωάννης Φάππας, Επίκουρος Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Έργα μοναδικά, τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων και εκτός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ενώ ορισμένα δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό. Δίπλα στα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια της πρωτοκυκλαδικής περιόδου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, βρίσκονται 135 εκθέματα από τις συλλογές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και εκθέματα από το Μουσείο Κανελλοπούλου, το Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών, την Εφορεία Παλαιοναθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας και σημαντικές ιδιωτικές συλλογές.
Οι γυναίκες των Κυκλάδων
Η έκθεση δεν είναι απλώς ένας φόρος τιμής στη γυναίκα των Κυκλάδων, είναι μία εξερεύνηση της ζωής, του πόνου, της δημιουργίας, αλλά και της νησιωτικής ψυχής, όπως αυτή αποτυπώνεται από την αρχαιότητα μέχρι τον 19ο αιώνα και αποτελείται από 12 θεματικές ενότητες. Κάθε μία είναι ένα μονοπάτι που αποκαλύπτει πτυχές της ζωής στις Κυκλάδες. Ειδώλια της πρωτοκυκλαδικής περιόδου, το ελληνιστικό άγαλμα της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος από τη Δήλο και η κολοσσιαία Κόρη της Θήρας (που εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα), αναδεικνύουν την εσωτερική δυναμική της γυναικείας παρουσίας, από τη θεοποίηση της μητρότητας μέχρι την αναγνώριση της ατομικότητάς της.
Οι “Κυκλαδίτισσες” δεν διστάζουν να αγγίξουν το δίπολο του περιορισμού και της ενδυνάμωσης: οι γυναίκες που περιθωριοποιήθηκαν στα πρώιμα ιστορικά χρόνια, εξελίχθηκαν σε φορείς θρησκευτικής και πολιτικής δύναμης στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Ήταν οι θεότητες που λατρεύτηκαν, οι θρηνωδοί που θρήνησαν, οι εμπορικές και πολιτικές φιγούρες που ταξίδεψαν, παρά τις δυσκολίες της νησιωτικής ζωής.
Μαρμάρινο άγαλμα κολοσσικής Κόρης από τη Θήρα, 600-575 π.Χ. (;)
Οι 12 ενότητες και τα αριστουργήματα
Η μουσειογραφική μελέτη της έκθεσης εκπονήθηκε από τους τρεις επιμελητές, ενώ για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό υπήρξε στενή συνεργασία τους με την αρχιτέκτονα Δέσποινα Τσάφου και την Κατερίνα Αποστόλου.
Οι 12 ενότητες είναι:
- Ισορροπώντας μεταξύ δύο φύλων
- Η προέλευση του κόσμου
- Θεές των Νήσων
- Θηλυκά Αποτρόπαια
- Στα Ιερά
- Θεές της θάλασσας
- Ταυτότητες γυναικών
- Από την Οικουμένη στο Αρχιπέλαγος
- Ερωτισμός
- Βία
- Ο θάνατος με τα δικά τους μάτια
- Πρόσωπα
Ανάμεσα στα 12 θεματικά τμήματα, παρουσιάζονται:
- Η Κόρη της Θήρας: Το κολοσσιαίο άγαλμα ύψους 2,48 μ. εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
- Οι "Γυναίκες στο Άδυτο": Εμβληματική τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης, μνημειακών διαστάσεων.
- Η Ελαφηβόλος Άρτεμις: Ένα ελληνιστικό άγαλμα που για πρώτη φορά ταξιδεύει εκτός Δήλου.
- Αντικείμενα όπως αγγεία, κοσμήματα, επιγραφές και νομίσματα, που αποκαλύπτουν πτυχές της γυναικείας παρουσίας στον δημόσιο και ιδιωτικό βίο.
Πολλά από τα εκθέματα αφηγούνται ιστορίες γυναικών, αλλά σχεδόν πάντα μέσω ανδρικών ματιών. Τα κείμενα, οι επιγραφές, τα αντικείμενα που συνόδευαν τον θάνατο και τη λατρεία, μαρτυρούν μια εποχή όπου οι γυναίκες βρίσκονταν στη σκιά, αλλά ταυτόχρονα καθόριζαν την κοινωνία.
Οι "Κυκλαδίτισσες" δεν είναι μόνο μια αρχαιολογική αφήγηση, είναι μια αναψηλάφηση της ταυτότητας και της ιστορίας μέσα από τη γυναικεία ματιά, μία γιορτή για τη γυναίκα, τη θάλασσα και τον ίδιο τον πολιτισμό. Οι γυναίκες ως μητέρες, ιέρειες, εμπνεύστριες και πολιτικές προσωπικότητες παρουσιάζονται μέσα από τις μεταμορφώσεις τους στο πέρασμα του χρόνου, αντανακλώντας τη νησιωτική ανθεκτικότητα και δημιουργικότητα.
Τοιχογραφία με Γυναίκες στο «άδυτο» («Λατρεύτριες») από την Ξεστή 3 του Ακρωτηρίου της Θήρας, περ.1600 π.Χ.
Η Πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου επισήμανε: «Είμαστε περήφανοι που η πρώτη συνεργασία με το Yπουργείο Πολιτισμού και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, είναι μια μεγάλη αρχαιολογική έκθεση που αφορά τη Γυναίκα. Τη Γυναίκα του Αιγαίου και την ιστορία της, όπως αυτή εξελίχθηκε στο πέρασμα των αιώνων. Η συνδιοργάνωση αυτή με το Υπουργείο σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς κοινών δράσεων, όπως ερευνητικά προγράμματα, συνέδρια, εκπαιδευτικές δραστηριότητες, επιστημονικές εκδόσεις, ψηφιακές εφαρμογές αλλά και το πρώτο Corpus μαρμάρινων ειδωλίων και αγγείων της πρωτοκυκλαδικής περιόδου, που βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο. Οι Κυκλαδίτισσες είναι μια “ιστορική” διακυκλαδική έκθεση καθώς συγκεντρώνει για πρώτη φορά τόσα αριστουργήματα των Κυκλάδων μαζί. Για τον λόγο αυτό αποφασίσαμε με το Υπουργείο Πολιτισμού να συνεχίσει το ταξίδι της στις Κυκλάδες, για να εγκαινιάσει το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήρας. Είναι και αυτός ένας τρόπος να συμβάλλουμε έμπρακτα στη διάδοση του κυκλαδικού πολιτισμού και να προσφέρουμε πίσω στις Κυκλάδες, καθώς αυτές αποτελούν τον λόγο ύπαρξης του Μουσείου μας».
Η έκθεση συνοδεύεται από δίτομο κατάλογο ο οποίος περιλαμβάνει δοκίμια σημαντικών μελετητών και εκτενή λήμματα των αντικειμένων της έκθεσης, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Ο πρώτος τόμος του καταλόγου αποτελείται από 520 σελίδες και παρουσιάζει όλα τα αντικείμενα της έκθεσης ανά ενότητα. Επίσης, με στόχο την προαγωγή της έρευνας για τις γυναίκες στις Κυκλάδες, θα διοργανωθεί σχετικό επιστημονικό συνέδριο την Άνοιξη.
