David Lynch: Όταν ο εφιάλτης βρίσκει τη μουσική του

Ο David Lynch είναι αναμφίβολα ο σκηνοθέτης που έκανε το ασυνείδητο, οικείο. Σε κάθε του ταινία, η μουσική δεν είναι απλώς στοιχείο της ατμόσφαιρας, είναι η ίδια η αφήγηση αφού σε πολλές σκηνές η μουσική και τα τραγούδια, διαδραματίζουν κομβικό ρόλο και βέβαια υπάρχουν και οι σκηνές που οι ήρωές του τραγουδούν και μοιάζουν σαν να ανοίγουν μία πόρτα σε κόσμους παράλληλους. 

Οι μουσικές στιγμές στις ταινίες του Lynch δεν ήταν ποτέ απλώς "τραγούδια", ήταν η αποκάλυψη όλων αυτών των συναισθημάτων που ξεφεύγουν από τις λέξεις. Η στιγμή που ο κόσμος καταρρέει γύρω σου, αλλά αυτή η μελωδία σού θυμίζει ότι όσο τρομακτικός κι αν είναι ο εφιάλτης, η μουσική πάντα θα είναι εκεί για να τον διηγηθεί και να τον απαλύνει. Και, σχεδόν σταθερός, σύντροφός του σε αυτούς τους γοητευτικούς εφιάλτες ήταν ο συνθέτης Angelo Badalamenti, που έχει ντύσει με μοναδικό, μουσικό τρόπο τα αριστουργήματά του. 

Twin Peaks: Fire Walk With Me (1992) - Ο Angelo Badalamenti συναντά την Julee Cruise

Το "Falling" που ερμηνεύει η Julee Cruise, το κεντρικό θέμα του Twin Peaks, είναι η ψυχή ολόκληρου του σύμπαντος του David Lynch και . Με τη σύνθεση του Angelo Badalamenti και τη σχεδόν αιθέρια φωνή της Cruise, το κομμάτι λειτουργεί σαν ένα μουσικό όνειρο που αιωρείται ανάμεσα στο οικείο και το απόκοσμο. Οι αργές, υπνωτικές νότες και οι λυρικοί στίχοι, "Don't let yourself be hurt this time," περικλείουν όλη τη μελαγχολία, το μυστήριο και τη σκοτεινή γοητεία που χαρακτηρίζουν την πόλη του Twin Peaks. Όταν ακούγεται το τραγούδι, μοιάζει σαν η πραγματικότητα να διαλύεται, αφήνοντας πίσω μόνο μια ανάμνηση – ακριβώς όπως και οι χαρακτήρες της σειράς, που παλεύουν να κρατήσουν την ταυτότητά τους σε έναν κόσμο γεμάτο σκιές.

Blue Velvet (1986) - Στα όνειρα του Dean Stockwell

Η σκηνή αυτή είναι ίσως από τις πιο εμβληματικές του Lynch. Ο Frank Booth (Dennis Hopper), ένας ψυχοπαθής με εμμονή στον έλεγχο, αναγκάζει τον Jeffrey (Kyle MacLachlan) και την Dorothy (Isabella Rossellini) να τον παρακολουθήσουν ενώ ο Dean Stockwell, με μακιγιαρισμένο πρόσωπο και ένα φωτιστικό σαν μικρόφωνο, συγχρονίζει τα χείλη του στο "In Dreams" του Roy Orbison. Η αθώα γλυκύτητα του τραγουδιού έρχεται σε οδυνηρή αντίθεση με τη βία και τον τρόμο που κυριαρχεί στη σκηνή. Είναι σαν να βλέπεις έναν εφιάλτη σε αργή κίνηση, όπου η μουσική γίνεται το soundtrack της αποδόμησης.

Twin Peaks: Fire Walk With Me (1992) - Η νυχτερινή θλίψη της Julee Cruise

Η ταινία που συμπληρώνει το τηλεοπτικό σύμπαν του Twin Peaks έχει αμέτρητες αξέχαστες στιγμές, αλλά η Julee Cruise, με τη μοναδική αιθέρια φωνή της, είναι το κλειδί για τη συναισθηματική καρδιά του Lynch. Σε μια από τις νυχτερινές εξόδους της Laura Palmer (Sheryl Lee), ακούμε το τραγούδι "Questions in a World of Blue". Είναι η φωνή της μελαγχολίας, της μοναξιάς και του θανάτου, που προμηνύει την καταστροφή της Laura. Το club, πνιγμένο σε φώτα νέον και καπνό, μετατρέπεται σε μια συναισθηματική άβυσσο.

Wild at Heart (1990) - Ο τρυφερός Nicolas Cage

Στην καρδιά αυτής της ερωτικής οδύσσειας, λίγο πριν πέσουν οι τίτλοι τέλους, ο Sailor (Nicolas Cage) τραγουδάει το "Love Me Tender" στη μεγάλη του αγάπη, τη Lula (Laura Dern). Η σκηνή είναι ένας φόρος τιμής στον Elvis Presley, αλλά και μια σπάνια στιγμή ευτυχίας και αθωότητας σε έναν κόσμο γεμάτο βία και χάος. Με τη Lula να τον κοιτάζει σαν να είναι ολόκληρος ο κόσμος της, ο Lynch μας δείχνει ότι ακόμα και μέσα στον παραλογισμό, υπάρχει χώρος για μια αγάπη που καίει.

Mulholland Drive (2001) - Τα δάκρυα της Rebekah Del Rio

Ο Roy Orbison έχει την τιμητική του στο σύμπαν του Lynch. Η σκηνή στο Club Silencio είναι ένας από τους πιο διάσημους, μεταφυσικούς εφιάλτες του. Σε έναν χώρο που μοιάζει βγαλμένος από άλλο πλανήτη, η Rebekah Del Rio ερμηνεύει το "Crying" του Roy Orbison στα ισπανικά, a cappella. Στη μέση της ερμηνείας της, λιποθυμά, αλλά η φωνή της συνεχίζει να ακούγεται, αποκαλύπτοντας πως ό,τι βλέπουμε είναι ψευδαίσθηση. Βασικά η στιγμή αυτή είναι ένα σχόλιο για την ίδια την ταινία. Ότι τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται και η αλήθεια είναι πάντα βαθύτερη και σκοτεινότερη.

Blue Velvet (1986) - Η βελούδινη, μπλε κυρία, Isabella Rossellini

Σε μία από τις πιο σαγηνευτικές και σκοτεινές σκηνές της ταινίας, αλλά και από τις πιο εμβληματικές στιγμές του κινηματογράφου, η ίδια η Isabella Rossellini τραγουδάει το "Blue Velvet". Η Dorothy Vallens, η μυστηριώδης και βασανισμένη τραγουδίστρια που υποδύεται η Rossellini, εμφανίζεται σε ένα σκοτεινό, μπαρόκ κλαμπ και η φωνή της, απαλή και γεμάτη πόνο, αντανακλά την καταπιεσμένη θλίψη και το σκοτάδι που διαπερνά τον χαρακτήρα της. Είναι μια σκηνή που εξυπηρετεί ως καθρέφτης της ίδιας της ταινίας: γοητευτική στην επιφάνεια, αλλά απειλητική και σκοτεινή στο βάθος.

Eraserhead (1977) - Ο τρομακτικός παράδεισος της Lady in the Radiator

Σε αυτό το υπαρξιακό body horror ντεμπούτο του Lynch, η μουσική παίζει σχεδόν τον ρόλο πρωταγωνιστή. Η Lady in the Radiator, ένα αλλόκοτο πλάσμα με παραμορφωμένα μάγουλα, τραγουδάει το "In Heaven" σε μια απόκοσμη, εφιαλτική παράσταση. Οι στίχοι της, "In Heaven, everything is fine," προσφέρουν μια παράδοξη παρηγοριά στον Henry (Jack Nance), αλλά και σε εμάς, που έχουμε βυθιστεί σε έναν κόσμο αλλόκοτου τρόμου. Αν προσέξει κανείς προσεκτικά, υπάρχουν στιγμές όπου η Lady in the Radiator ουσιαστικά ψιθυρίζει, σαν να μιλάει απευθείας στο ασυνείδητο του Henry.

Twin Peaks: The Return (2017) - Ο χορός και οι ζωντανές εμφανίσεις στο Roadhouse

Η μίνι σειρά-επιστροφή του Twin Peaks είναι γεμάτη από μουσικές στιγμές, κυρίως στο Roadhouse. Σε κάθε επεισόδιο σχεδόν, ο Lynch παρουσιάζει διαφορετικούς καλλιτέχνες να ερμηνεύουν ζωντανά. Ξεχωρίζουν:

Οι Chromatics ταιριάζουν τέλεια με το μυστηριώδες vibe του κόσμου του Twin Peaks και γι’ αυτό συμμετέχουν με δύο τραγούδια στο soundtrack. Το "Shadow" το οποίο παίζουν ζωντανά στο Roadhouse (Bang Bang Bar) και το "Saturday" που ακούγεται επίσης κατά τη διάρκεια ζωντανής εμφάνισης στο Roadhouse και είναι μια διασκευή του τραγουδιού των Desire (άλλο project του Johnny Jewel, μέλους των Chromatics). 

Οι Nine Inch Nails ερμηνεύουν το "She's Gone Away" και γεμίζουν την οθόνη με ωμότητα.

Το "The World Spins" που τραγουδάει η Julee Cruise είναι ένα συναισθηματικό ταξίδι, γεμάτο μελαγχολία.

Lost Highway (1997) - Η μαγική στιγμή της Patricia Arquette

Αν και οι περισσότερες μουσικές στιγμές της ταινίας είναι συνδεδεμένες με την ένταση του σκοτεινού industrial, υπάρχει μια ειρωνικά ρομαντική στιγμή όταν ακούγεται το "This Magic Moment" των Lou Reed και Doc Pomus, κατά τη διάρκεια της αποπλάνησης του Fred Madison (Bill Pullman) από την Alice (Patricia Arquette). Το τραγούδι λειτουργεί σαν μια ονειρική αποσύνδεση από τη σκληρή πραγματικότητα.

The Elephant Man (1980) - Το σπαρακτικό τέλος

Στο φινάλε, η σκηνή όπου ακούγεται απόσπασμα από το "Adagio for Strings" του Samuel Barber, καθώς ο John Merrick (John Hurt) βρίσκει την προσωπική του λύτρωση, είναι μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές και η μουσική αγγίζει την ίδια την ψυχή της ταινίας.

Wild at Heart (1990) - Ξανά ο Elvis 

Εκτός από το "Love Me Tender", ο Nicolas Cage αποτίει φόρο τιμής στον Elvis Presley με το "Love Me" σε άλλη σκηνή. Η ερμηνεία του γίνεται σε ένα σχεδόν κωμικό, αλλά ταυτόχρονα εντελώς ερωτικό και συγκινητικό πλαίσιο, αναδεικνύοντας την αγάπη του Lynch για την αμερικανική μουσική κουλτούρα.

Lost Highway (1997) - Οι άρχοντες του σκληρού ροκ και η στοιχειωτική στιγμή του David Bowie

Η ταινία είναι γεμάτη με σκοτεινή μουσική, αλλά η παρουσία του David Bowie στο soundtrack με το "I'm Deranged" δίνει μια μεταφυσική διάσταση στην εισαγωγή. Επιπλέον, τα "Apple of Sodom" και "I Put a Spell on You" από τον Marilyn Manson στο φόντο κάποιων από τις πιο έντονες σκηνές, ολοκληρώνουν την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα. Και μετά είναι ο Trent Reznor, οι Nine Inch Nails και οι Rammstein. Σύμφωνα με μία φήμη, οι Rammstein εκείνη την περίοδο είχαν μόλις ξεκινήσει να χτίζουν τη φήμη τους στη Γερμανία και διεθνώς. Ήταν γνωστό ότι ήθελαν να συνεργαστούν με δημιουργούς που είχαν μια σκοτεινή, κινηματογραφική αισθητική. Φαίνεται πως επικοινώνησαν με τον Lynch ζητώντας του να σκηνοθετήσει ένα από τα video clip τους, αλλά εκείνος δεν τους απάντησε ποτέ. 

Ο Trent Reznor κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, του έβαλε να τους ακούσει για πρώτη φορά και εκείνος ενθουσιάστηκε τόσο με την ένταση και τη θεατρικότητα της μουσικής τους που άρχισε να τη χρησιμοποιεί στα γυρίσματα, βάζοντάς την να παίζει στο background για τους ηθοποιούς, ώστε να τους βοηθήσει να μπουν στην ψυχολογική κατάσταση της βίας, της έντασης και του εσωτερικού χάους που απαιτούσε η ταινία. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, κατέληξε στην απόφαση να χρησιμοποιήσει δύο κομμάτια τους ("Rammstein" και "Heirate Mich") στο soundtrack της ταινίας.

The Straight Story (1999) - Μια διαφορετική νότα

Ο Angelo Badalamenti έχει γράψει αριστουργήματα για τις αξέχαστες δημιουργίες του Lynch. Η σκηνή στο The Straight Story όπου ακούγεται το "Alvin's Theme", αποτυπώνει τέλεια την ουσία της ταινίας: την απλότητα, την εσωτερική γαλήνη και το ανεπιτήδευτο μεγαλείο της ανθρώπινης προσπάθειας. Καθώς ο Alvin Straight (Richard Farnsworth) ταξιδεύει αργά στις αχανείς αγροτικές εκτάσεις, η μελωδία απλώνεται απαλά, γεμίζοντας τον χώρο με μια αίσθηση μελαγχολικής αισιοδοξίας, ενώ ταυτόχρονα αιχμαλωτίζουν την ομορφιά και την αγωνία της ζωής. 

Inland Empire (2006) - Η λύτρωση του χορού

Η σκηνή όπου μια ομάδα γυναικών αρχίζει να χορεύει στο ρυθμό του "Sinner Man" της Nina Simone μέσα στο απόλυτο χάος του Inland Empire είναι μια αλλόκοτη, σχεδόν σαρκαστική στιγμή ανακούφισης. Ο Lynch μετατρέπει το τραγούδι σε υπόκωφο κραδασμό που φέρνει έναν παράξενο συνδυασμό χαράς και απειλής.

Dune (1984) - Το ταξίδι του Muad'Dib

Στο Dune, παρά το γεγονός ότι δεν είναι μια τυπική "τραγουδιστική" ταινία του Lynch, η μουσική των Toto και του Brian Eno δημιουργεί ένα επικό πλαίσιο. Μοναδικό παράδειγμα τραγουδιστικής στιγμής είναι τα αρχέγονα chants που ακούγονται κατά τη διάρκεια των τελετουργιών των Fremen.

Rabbits (2002) - Το λυρικό μουρμουρητό του παραλόγου

Η μινιμαλιστική αυτή ταινία μικρού μήκους του Lynch, που περιλαμβάνει ανθρωπόμορφα κουνέλια να ζουν σε έναν απόκοσμο χώρο, περιέχει μια από τις πιο ιδιαίτερες χρήσεις μουσικής. Αντί για τραγούδια, οι διάλογοι έχουν μια ρυθμική μουσικότητα, σχεδόν σαν να τραγουδιούνται. Το φόντο γεμίζει με ήχους βροχής και υποδόριους θορύβους που μοιάζουν με χαλασμένες νότες από ένα διαλυμένο πιάνο. 

On the Air (1992) - Οι νότες της αποτυχίας

Αυτή η μικρής διάρκειας τηλεοπτική σειρά, που εξετάζει τη λειτουργία ενός ραδιοφωνικού σταθμού, έχει ξεχαστεί από πολλούς φαν του Lynch. Παρ’ όλα αυτά, η χρήση της μουσικής είναι απολαυστική και άκρως κωμική. Τα λάθη, οι παραφωνίες και οι αποτυχημένες ερμηνείες των ηρώων χαρίζουν ένα σουρεαλιστικό αποτέλεσμα.

Σε πολλές σκηνές του Lynch, η απουσία μουσικής είναι εξίσου δυνατή με την παρουσία της, όπως στη σκηνή του δολοφόνου στο Lost Highway, που κόβει τη μουσική και αφήνει μόνο τον ήχο της αναπνοής και τα ελάχιστα βήματα, δημιουργώντας ένα έντονο συναισθηματικό τραγούδι από το τίποτα. Ή επίσης στην κενή αίθουσα του Club Silencio στο Mulholland Drive. Πριν ξεκινήσει το τραγούδι, η απουσία ήχου λειτουργεί ως προειδοποίηση για τη δημιουργία της πραγματικότητας. Η μαγεία του Lynch πάντως είναι πως κάθε μουσική στιγμή στις ταινίες του μοιάζει να ανακαλύπτεται και πάλι σε κάθε προβολή. Και αυτός είναι σίγουρα ένας από τους λόγους που θες να τις βλέπεις ξανά και ξανά.