Brian Jackson: «Η επανάσταση δεν θα μεταδοθεί τηλεοπτικά, θα είναι αλγοριθμικά βελτιστοποιημένη για να σε αποσπάσει»

Ο Brian Jackson είναι κομμάτι της μουσικής ιστορίας. Είναι ο άνθρωπος που μαζί με τον Gil Scott-Heron έβαλε φωτιά στο soul και το jazz-funk της δεκαετίας του ’70, μετατρέποντας το groove σε πολιτική πράξη. Πενήντα χρόνια μετά το “Winter in America” και το “The Bottle”, ο θρύλος της conscious soul έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, την Παρασκευή 31 Οκτωβρίου στο Gazarte Ground Stage.

Γεννημένος στο Brooklyn το 1952, ο Brian Jackson μεγάλωσε ανάμεσα σε τζαζ ραδιόφωνα, οικογενειακές προσευχές και τη φλόγα του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα. Από τα πρώτα του χρόνια στο Oberlin College έψαχνε έναν ήχο που να χωράει τις λέξεις του θυμού και της τρυφερότητας μαζί. Εκεί γνώρισε τον Gil Scott-Heron. Μια συνάντηση που έμελλε να αλλάξει τη μουσική ιστορία. Μαζί δημιούργησαν μουσικά διαμάντια, για μια περίπου δεκαετία, που επανακαθόρισαν τη soul και έγιναν η φωνή μιας γενιάς που ζητούσε δικαιοσύνη και αυτογνωσία. “Winter in America”, “Pieces of a Man”, “The Bottle”, “Your Daddy Loves You”, τραγούδια που ένωσαν jazz, funk και spoken word σε έναν ζωντανό, πολιτικό παλμό. 

Στα τέλη των ’70s οι δρόμοι τους χωρίστηκαν, αλλά ο Jackson δεν σταμάτησε ποτέ να δημιουργεί. Συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα, ανάμεσά τους οι: Stevie Wonder, Earth, Wind & Fire, Roy Ayers, Stanley Clarke, Gregory Porter και Bootsy Collins, χτίζοντας γέφυρες ανάμεσα στη jazz, το funk και την ηλεκτρονική soul. Όσο και αν άλλαζε ο ήχος, το μήνυμά του έμενε σταθερό: η μουσική είναι πράξη ευθύνης. Η επιρροή του δεν χάθηκε ποτέ. Οι Tupac, Common, Kanye West, Kendrick Lamar και δεκάδες ακόμη χρησιμοποίησαν samples από τις συνθέσεις του, κάνοντάς τον ζωντανό κρίκο ανάμεσα στο παρελθόν της πολιτικής μουσικής και στο παρόν της συνειδητής ραπ. Ο ήχος του, όπως λέει και ο ίδιος, δεν του ανήκει, «Τον έμαθα από εκείνους που ήρθαν πριν από μένα, και ο ρόλος μου είναι να τον μεταφέρω παρακάτω».

Το 2022 κυκλοφόρησε το άλμπουμ This Is Brian Jackson, σηματοδοτώντας έναν νέο δημιουργικό κύκλο και το 2025 τον βρίσκει πιο ενεργό από ποτέ. Το Of Corners and Bridges, αφιερωμένο στον Milton Nascimento και ηχογραφημένο στη Βραζιλία με μέλη των Azymuth, είναι ένας ύμνος στην παγκόσμια αλληλεγγύη και στη νοτιοαμερικανική ψυχή. Παράλληλα, ετοιμάζει το άλμπουμ Now More Than Ever, σε παραγωγή των Masters at Work (Louie Vega & Kenny Dope), με τα διαχρονικά κλασικά κομμάτια που δημιούργησε μαζί με τον Gil Scott-Heron και συμμετοχές-έκπληξη όπως οι: Moodymann, Omar, Raheem DeVaughn, αφού όπως λέει ο ίδιος: ««Η συνεργασία είναι διεγερτική, είναι στο αίμα μου». Και η ζωντανή του παρουσία όμως παραμένει μαγνητική. Η headline εμφάνισή του στο Le Guess Who? Festival 2024 χαρακτηρίστηκε από το Pitchfork ως “μια πράξη μουσικής ενσυναίσθησης”, ενώ η νέα εκτέλεση του “The Revolution Will Not Be Televised” με τον Black Thought θύμισε σε όλους ότι το σύνθημα της δεκαετίας του ’70 περιμένει κάθε γενιά να το ξαναπεί με τη δική της φωνή.

Στην Αθήνα, ο Brian Jackson θα παρουσιάσει ένα ταξίδι μέσα στις δεκαετίες: κομμάτια από τα νέα του projects, αλλά και τις εμβληματικές συνεργασίες του με τον Gil Scott-Heron. Τη βραδιά ανοίγουν οι Jacaranda, ένα αμιγώς γυναικείο afro-pop σχήμα που γεννήθηκε το 2020 με την έμπνευση του Άγγελου Αγγελίδη, φέρνοντας στη σκηνή έναν ήχο που σπάει τα σύνορα ανάμεσα στη world και τη jazz-funk ενέργεια.

Η συναυλία υποστηρίζει το Ikaria State Of Mind, ένα πολιτιστικό δρώμενο που τα τελευταία δύο χρόνια εξελίσσεται σε διάφορες τοποθεσίες της Ικαρίας, προωθώντας τις αξίες της κοινότητας, της ελευθερίας και της χαράς της ζωής. Μέρος των εσόδων θα διατεθεί για τη στήριξη της επόμενης διοργάνωσης του ISOM το καλοκαίρι του 2026. Είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε μία κουβέντα ξεκινώντας από τα παλιά, που όμως είναι ακόμα τόσο επίκαιρα. 

Πολλά από τα τραγούδια σου έγιναν ύμνοι για τη δικαιοσύνη και την αντίσταση. Ποια από αυτά τα μηνύματα θεωρείς ότι παραμένουν επείγοντα σήμερα, και ποια έχουν μεταμορφωθεί με τον καιρό; 

Η επείγουσα ανάγκη δεν έχει αλλάξει, μόνο το σκηνικό. Τραγούδια όπως το "The Bottle" μιλούν για τη σιωπηλή απόγνωση και τις «αυτοθεραπευτικές λύσεις» που είναι κοινές εδώ και δεκαετίες· ίσως ακόμη περισσότερο τώρα, μέσα στις πιέσεις της ψηφιακής εποχής και την καλπάζουσα οικονομική ανισότητα. Η προειδοποίηση για τη διαρκώς αυξανόμενη περιφρόνηση των εταιρικών δυνάμεων -και άρα της κοινωνίας- προς την έννοια της αυτοκαθοριζόμενης δημοκρατίας, σε ένα έργο όπως το "Winter in America", είναι εξίσου θεμελιώδης σήμερα όσο και το 1974. Τα συστήματα ελέγχου, απληστίας και αποκλεισμού είναι τα ίδια, απλώς έχουμε υπνωτιστεί τόσο καλά από τα φώτα που έρχονται από τα κινητά μας, που οι εταιρικοί μαριονετίστες δεν χρειάζεται πια να κρύβονται πίσω από την κουρτίνα. Και τι έχει αλλάξει; Η αμεσότητα. Πολλά από τα εργαλεία της αλλαγής μας τα έχουν τραβήξει κάτω απ’ τη μύτη μας. Η αντίσταση γίνεται ολοένα πιο δύσκολη – δεν είπα αδύνατη – αλλά βρισκόμαστε στο χείλος του να χάσουμε πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορούσαμε να φανταστούμε. Η επικαιρότητα της ανάγκης για συνεχή αντίσταση είναι το μήνυμα πίσω από τον τίτλο του νέου μου άλμπουμ, “Now More than Ever”.

Αναπολώντας τη συνεργασία σου με τον Gil Scott-Heron, πιστεύεις ότι η ουσία της “conscious music” έχει εξελιχθεί ή έχει αλλοιωθεί στο σημερινό τοπίο της κοινωνικά στρατευμένης τέχνης; 

Αν είσαι συνειδητός και γράφεις μουσική από αυτή την κατάσταση συνείδησης, η αλλοίωση είναι αδύνατη. Γράφεις από μια κατάσταση επίγνωσης, βασισμένος στις παρατηρήσεις σου για όσα βλέπεις. Αν είσαι ειλικρινής, δεν μπορεί ποτέ να αλλοιωθεί. Η σκέψη εξελίσσεται συνεχώς· η συνείδηση εξελίσσεται συνεχώς. Κράτα το βλέμμα σου στο κέντρο, στον πυρήνα. Μην ανησυχείς για ό,τι συμβαίνει γύρω του. Με τον Gil προσπαθήσαμε να ακολουθήσουμε το αφρικανικό μοντέλο του griot, συνδυάζοντας όσα βλέπαμε με ρυθμό και groove. Σήμερα, αυτή η παράδοση εκδηλώνεται με αμέτρητους τρόπους: μέσα από την ποίηση και τη φωνητική πειραματικότητα καλλιτεχνών όπως ο Kendrick Lamar, τη στιχουργική αλήθεια καλλιτεχνών όπως η Aja Monet και ο J. Ivy, και στα βαθιά grooves παραγωγών όπως ο Moodymann.

Η επιρροή σου εκτείνεται σε πολλές γενιές, από τον Stevie Wonder μέχρι τον Kendrick Lamar. Τι πιστεύεις ότι επιτρέπει στον ήχο σου να παραμένει διαχρονικός και επίκαιρος σε τόσο διαφορετικές μουσικές εποχές; 

Ο ήχος μας είναι ουσιαστικά οι ήχοι που ακούγαμε μεγαλώνοντας, φιλτραρισμένοι και παραμορφωμένοι μέσα από τις αντιλήψεις και τους περιορισμούς μας. Νόμιζα πως μιμούμουν τους καλλιτέχνες που θαύμαζα τόσο καλά, που θα ήταν προφανές σε όλους ποιους ακολουθώ. Δεν περίμενα ποτέ να μιλούν οι άνθρωποι για τον «δικό μου ήχο», λες και είχα επινοήσει κάτι καινούργιο. Μάλλον έτσι είναι για όλους τους καλλιτέχνες. Όμως αυτό που μένει διαχρονικό είναι η ουσία, το πνεύμα πίσω από κάθε νότα, κάθε λέξη, κάθε κίνηση ή χρώμα. Είναι αυτό που μας συνδέει όλους.

Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε να μην αφήσουμε την «πραγματικότητα» που μας σερβίρουν, χτισμένη πάνω στο προφίλ μας, να γίνει η βάση του πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας και τη ζωή μας.

Έχεις πει πως η μουσική είναι κάτι που κουβαλάς από όσους ήρθαν πριν από σένα. Πώς ισορροπείς ανάμεσα στην παράδοση και την καινοτομία; 

Δεν τα ισορροπείς, είναι το ίδιο πράγμα. Τιμάς το παρελθόν απορροφώντας τα μαθήματα και έπειτα ανοίγεις τον εαυτό σου σ’ αυτό που βγαίνει από μέσα σου. Η παράδοση είναι η γνώση -οι αρμονίες του Ellington, ο ρυθμός του Max Roach, η αλήθεια του Langston Hughes ή της Nina Simone. Δεν χρειάζεται να ανησυχώ για το πώς να ισορροπήσω ανάμεσά τους. Όταν ακούς αυτό που κάνω, είναι 100% εγώ, τιμώντας την παράδοση.

Το sampling έπαιξε τεράστιο ρόλο στο πώς οι νεότερες γενιές ανακάλυψαν ξανά τη δουλειά σου. Το βλέπεις ως φόρο τιμής ή ως αλλοίωση της αρχικής πρόθεσης;

Ένα πιάνο είναι αριστούργημα τεχνολογίας. Τι θα γινόταν αν κανείς δεν το χρησιμοποιούσε επειδή είναι πολύ μηχανικό ή περιορισμένο -μόνο 88 νότες έχει, και αυτό αν έχεις μια καλή μέρα. Δεν αντικαθιστά μια ορχήστρα, αλλά μπορεί να γεννήσει το ίδιο συναίσθημα. Υπάρχουν ακόμη ορχήστρες. Ή ένα παραδοσιακό σετ τυμπάνων -με όλα εκείνα τα πετάλια και τις βάσεις. Ίσως και τότε να υπήρξαν άνθρωποι που αντιτάχθηκαν. Δεν αντικαθιστά ένα σύνολο κρουστών, ούτε προορίζεται να το κάνει. Είναι εργαλεία. Εργαλεία έκφρασης. 

Κι όταν ένας καλλιτέχνης όπως ο Tupac ή ο Common κόβει ένα κομμάτι της μουσικής μας σε ένα όργανο όπως το sampler και δημιουργεί ένα νέο τραγούδι, χρησιμοποιεί μια τεχνολογία που είναι διαθέσιμη σήμερα. Είναι πάλι μουσική με ένα νέο όργανο που κάποτε δεν υπήρχε. Έτσι πρέπει να συμβαίνει. Σίγουρα, κάποιες φορές ακούς ένα sample που φαίνεται αποκομμένο, όπου το αρχικό νόημα έχει χαθεί. Αλλά ως επί το πλείστον, είναι ευλογία. Σημαίνει ότι το έργο εξακολουθεί να έχει ζωτικότητα, να εμπνέει δημιουργία, να γίνεται θεμέλιο για την καλλιτεχνική αλήθεια κάποιου άλλου. Αυτό είναι το μεγαλύτερο κομπλιμέντο που μπορεί να λάβει ένας καλλιτέχνης.

Το “The Revolution Will Not Be Televised” έχει ξαναπαιχτεί αναρίθμητες φορές, πιο πρόσφατα με τον Black Thought. Τι σημαίνει αυτό το κομμάτι για σένα στο κοινωνικό και πολιτικό κλίμα του 2025; 

Όταν το ηχογραφήσαμε, ήταν μια προειδοποίηση ενάντια στη «μηχανική της συναίνεσης» που λάμβανε χώρα στα ΜΜΕ. Η διαφημιστική βιομηχανία, γνωστή ως Madison Avenue, προσπαθούσε να πουλήσει τα πάντα που κανείς δεν χρειαζόταν, σε όλους. Το 2025, η Madison Avenue έχει αντικατασταθεί από ένα πολύ πιο αποτελεσματικό σύστημα διανομής. Επιτρέπει στα μέσα -τώρα λεγόμενα social media- να ενσωματωθούν απευθείας στη συνείδησή μας. Ο Black Thought έκανε εξαιρετική δουλειά στο να ανανεώσει τα σύμβολα ώστε το μήνυμα να ταιριάζει στο σημερινό παράδειγμα. Η επανάσταση δεν θα μεταδοθεί τηλεοπτικά, θα είναι επιμελημένη, φιλτραρισμένη και αλγοριθμικά βελτιστοποιημένη για να σε αποσπάσει ή, ακόμη χειρότερα, να σε παραπλανήσει. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε να μην αφήσουμε την «πραγματικότητα» που μας σερβίρουν, χτισμένη πάνω στο προφίλ μας, να γίνει η βάση του πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας και τη ζωή μας.

Οι ζωντανές εμφανίσεις υπήρξαν πάντα κεντρικές για τη δημιουργία σου. Πώς δημιουργείς ένα setlist που ενώνει τις πρώιμες συνεργασίες σου με το νέο υλικό, για κοινό που εκτείνεται σε τρεις γενιές; 

Η βάση είναι ο ρυθμός. Όταν το vibe είναι σωστό, η παλαιότερη γενιά χορεύει, η νεότερη γενιά χορεύει -και ξαφνικά, η μουσική γραμμένη πριν από πενήντα χρόνια δεν έχει ηλικία. Το νέο υλικό, όπως τα κομμάτια από το Now More Than Ever, ριζώνει στην ίδια συνείδηση, οπότε όλα ρέουν φυσικά. Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους πάνω ή κάτω από τη σκηνή.

Η κληρονομιά είναι η ζωή της μουσικής και η μουσική ζει μόνο όταν περνάει παρακάτω

Έχεις μιλήσει συχνά για την ευθύνη να μεταφέρεις την παράδοση της αντίστασης μέσα από τη μουσική. Πιστεύεις ότι οι καλλιτέχνες σήμερα νιώθουν το ίδιο βάρος ευθύνης, ή αυτό έχει αλλάξει στην ψηφιακή εποχή; 

Όπως πιθανότατα συνέβαινε πάντα, ορισμένοι καλλιτέχνες νιώθουν την ανάγκη να μιλήσουν από την καρδιά, ενώ άλλοι κάνουν διαφορετικές επιλογές. Δεν πιστεύω ότι είναι ευθύνη όλων των καλλιτεχνών να καταγγέλλουν τα ψέματα, τις αδικίες και τις ανισότητες της κοινωνίας τους. Όμως, αν νιώθεις την ανάγκη να πεις κάτι και δεν το κάνεις, αυτό μπορεί τελικά να σου προκαλέσει μεγάλη ανησυχία.

Μετά από περισσότερες από πέντε δεκαετίες στη μουσική, ποια στιγμιότυπα εξακολουθούν να σου δίνουν τη σπίθα που ένιωθες ως νέος μουσικός στο Brooklyn; 

Είναι -και θα είναι πάντα- η σπίθα της συνεργασίας, του να βρίσκομαι ή να παίζω μουσική με ομοϊδεάτες δημιουργικούς ανθρώπους, όπου η ανταλλαγή γεννά νέες ιδέες. Αυτό είναι που τα κάνει όλα να αξίζουν. Είναι μια μοναδική σύνδεση που ποτέ δεν παλιώνει.

Όταν σκέφτεσαι την παρακαταθήκη σου, τη μετράς στα ίδια τα τραγούδια, στο κοινό που άγγιξαν ή στους νεότερους καλλιτέχνες που συνεχίζουν την επιρροή σου; 

Το παρατηρώ στον τρόπο που αγγίζει τους ανθρώπους. Ακούω όσα μου λένε μετά από μια συναυλία. Μερικές φορές το βλέπω στα πρόσωπα εκείνων που κοιτάζω από τη σκηνή. Η κληρονομιά αφορά πράγματα που παραμένουν χρήσιμα, που έχουν διαχρονικό νόημα για κάποιους. Δεν προσπαθώ συνειδητά να ακούω τον εαυτό μου στους νεότερους καλλιτέχνες, πιο συχνά αναγνωρίζω τις κοινές μας επιρροές παρά κάτι που προέρχεται από μένα. Που και που, θα ακούσω κάτι οικείο -σαν κάτι που ίσως να είχα παίξει ή γράψει- αλλά αν χρησιμοποιείς τα ίδια υλικά, τότε και τα δύο φαγητά θα πρέπει να έχουν τουλάχιστον παρόμοια γεύση. Όταν ακούω έναν καλλιτέχνη που θαυμάζω -έναν Moodymann ή έναν Black Thought- να λέει ότι κάτι που κάναμε με τον Gil τον ενέπνευσε να φτιάξει τη δική του μουσική, τότε ξέρω ότι η παράδοση είναι ασφαλής. Σημαίνει ότι ο σπόρος μεγάλωσε και νέα δέντρα δίνουν καρπούς. Η κληρονομιά είναι η ζωή της μουσικής και η μουσική ζει μόνο όταν περνάει παρακάτω. Αυτό είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα που μπορεί να ζητήσει ποτέ ένας καλλιτέχνης.