«Το να γράφεις τραγούδια για την ατομική βόμβα δεν είναι η συνταγή της επιτυχημένης ποπ μουσικής» λέει στην Popaganda ο λαλίστατος Andy McCluskey και καθώς τον ακούω προσπαθώ να κάνω γρήγορους, σαφέστατα πρόχειρους υπολογισμούς μήπως και καταφέρω να θυμηθώ πόσες φορές μπορεί να έχω ακούσει μέχρι σήμερα, ξεκινώντας από εκείνο το παιδικό μασκέ πάρτι στα μέσα των 80s, το “Enola Gay” (ένα από τα 100 καλύτερα τραγούδια εκείνης της δεκαετίας σύμφωνα με την NME και, φυσικά, την κοινή λογική), το “Electricity” (το τραγούδι που έκανε τον Steve Lamacq να «κουφαθεί για να βγάλει το ψωμί του») και το “If You Leave” (από το σάουντρακ του υπέροχου Pretty In Pink).
Να είναι εκατοντάδες; Χιλιάδες; Ίσως περισσότερες ακόμη και από το “Blue Monday” (παρεμπιπτόντως θυμάστε την ιστορία για το πως οι New Order και η Factory έχαναν χρήματα για κάθε πουλημένο αντίτυπο αυτού του single; Ο McCluskey καταθέτει στην Popaganda μια εξίσου απολαυστική ιστορία). Πάντως σίγουρα αρκετές ώστε να προσπερνάω αψήφιστα, όπως και όλοι όσοι έχουν «βαρεθεί» να ακούνε τις επιτυχίες τους, ότι οι Orchestral Manoeuvres in the Dark σε όλους τους δίσκους τους, από την αυγή των 80s μέχρι και σήμερα που κοντεύουν τα 40, ακόμη και σε εκείνους τους δίσκους που πρώτα και κύρια οι ίδιοι δεν έχουν σε μεγάλη εκτίμηση, κατέθεταν δημιουργικές προτάσεις συνθετικά ρηξικέλευθες, όχι λιγότερο από των Kraftwerk για παράδειγμα, που είναι προφανώς η μεγαλύτερη επιρροή τους. Όπως ακριβώς κάνουν και στο νέο τους άλμπουμ, The Punishment of Luxury, που την πρώτη εβδομάδα της κυκλοφορία του ανέβηκε στο ν.4 των βρετανικών charts, συνεχίζοντας τη μακρά παράδοση αυτής της μπάντας-μηχανής παραγωγής επιτυχιών.
Ξέρω, ξέρω, καλά όλα αυτά, σκέφτεστε, αλλά έχει καμιά καλή ιστορία να πει ο McCluskey για τότε που ήταν και αυτός ένας από τους 24h Party People ή μόνο για κλαπατσίμπαλα μιλάει για να μας πείσει ότι δεν είναι ποπ αλλά experimental; Αν έχει, λέει…
Αθήνα, Οκτώβριος 2017, φωτογραφία: Δημήτρης Κουλελής
Κάτι που αρκετός κόσμος προσπερνάει σε σχέση με τους OMD είναι ότι ανέκαθεν υπήρχε ένα πολιτικό στοιχείο στους δίσκους σας, όπως και στον καινούριο.
Πάντα γράφουμε για τα πράγματα που μας ενδιαφέρουν: για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, την πολιτική, τους ανθρώπους. Προφανώς ο τίτλος The Punishment of Luxury έχει να κάνει με τη σύγχρονη πραγματικότητα και το πώς όλοι μας βιώνουμε μία πλύση εγκεφάλου από τους μαρκετίστες ώστε να αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε. Ή το τραγούδι “Kiss Kiss Kiss Bang Bang Bang” μιλάει για την παγκόσμια γεωπολιτική κατάσταση. Έχει πλάκα ότι το έγραψα πριν εκλεγεί ο Τραμπ. Δεν είχα ιδέα ότι θα καταλήγαμε σε μία νέα ψυχροπολεμική μαλακία, με τον Τραμπ, τον Κιμ και τον Πούτιν να προσπαθούν να αναβιώσουν το παρελθόν, έχοντας πυρηνικά στα χέρια τους. Η μουσική μπορεί να έχει να κάνει με τα πάντα. Η αγάπη είναι προφανώς το πιο δυνατό ανθρώπινο συναίσθημα και γράφουμε ακόμη τραγούδια για την αγάπη, απλά προσπαθούμε να μη χρησιμοποιούμε κλισέ εκφράσεις στους στίχους. Ελπίζω να τα καταφέρνουμε.
Κάθε φορά που ξεκινάτε μία νέα δουλειά, έχετε στο μυαλό σας κάποιον ιδεατό ακροατή;
Μόνο εμάς τους ίδιους. Στην πραγματικότητα κάνεις ένα πνευματικό και συναισθηματικό διάλογο με τον εαυτό σου. Παίρνεις, συχνά ασυνείδητα, κάποιες εκφράσεις από αυτόν το διάλογο και τις εξωτερικοποιείς. Είναι μια ενδιαφέρουσα, καθαρτική διαδικασία. Βασικά όμως προσπαθείς να καταθέσεις σε μορφή μουσικής τα συναισθήματα και τις σκέψεις σου. Τελικά ο νούμερο ένα ακροατής σου είναι ο ίδιος σου ο εαυτός. Αν καταφέρεις να δημιουργήσεις κάτι που βγάζει νόημα σε σένα, και πεις «εντάξει, αυτή η γλώσσα μου μιλάει, εμπεριέχει όλα όσα νιώθω», τότε το βάζεις σε ένα δίσκο, το παραδίνεις σε άλλους ανθρώπους και ελπίζεις να πουν «ω ναι, καταλαβαίνω τι θέλει να πει». Κάποιες φορές συμβαίνει, κάποιες άλλες όχι. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι αν κάποτε καταλάβαιναν αυτό που τους έλεγες, αν ένιωθαν ότι μιλούσες στην ψυχή τους, και αλλάξεις τη μουσική γλώσσα που χρησιμοποιείς, εξοργίζονται, είναι σαν να λένε «τι στο διάολο; Δεν με αγαπάς πια; Σε μισώ!».
Γιατί νιώθουν ότι τους πρόδωσες. Ακριβώς! Αυτό που δεν συνειδητοποιούν είναι ότι εξαρχής ήταν ένα ατύχημα το ότι σε αγάπησαν, ότι σε κατάλαβαν.
«Όταν υπογράψαμε στη Factory, ο Tony Wilson είπε από την πρώτη στιγμή ότι αν και το label ήταν πολύ μικρό, ένιωθε ότι μας άξιζε να πουλήσουμε εκατομμύρια δίσκους και να βγούμε στο Top of the Pops. "Ναι, ναι, ό,τι πεις, άσε μας ήσυχους", του λέγαμε.» (Αθήνα, Οκτώβριος 2017, φωτογραφία: Δημήτρης Κουλελής)
Πόσο συχνά μπαίνετε στον πειρασμό να πατήσετε τα κουμπιά που ξέρετε ότι θα ευχαριστήσουν το κοινό σας;
Νομίζω ποτέ. Πάντα προσπαθούμε να κάνουμε κάτι που είναι ενδιαφέρον για εμάς τους ίδιους, που σημαίνει ότι προσπαθούμε να κάνουμε κάτι νέο. Στιχουργικά προσπαθώ πάντα να καταπιάνομαι είτε με κάτι νέο, είτε να επεκτείνω μία συζήτηση που είχα παλιότερα με τον εαυτό μου. Μιλάω γι’ αυτό λες και είναι τέχνη. Ξέρω ότι ακούμε σαν ποζεράς, γιατί ο κόσμος μας έχει στο μυαλό του σαν ένα ποπ γκρουπ. Όμως στην πραγματικότητα οι Orchestral Manoevrues in the Dark ξεκίνησαν ως μία conceptual art ιδέα με τη μορφή μουσικής. Δεν είχαμε ιδέα ότι θα ήταν ποπ η μουσική μας. Όταν ξεκινήσαμε να γράφουμε νομίζαμε ότι ήταν πειραματική.
Ο Tony Wilson δεν ήταν ο πρώτος που εντόπισε την ποπ φλέβα σας;
Ακριβώς! «Είστε το μέλλον της ποπ», είπε όταν μας πρωτοάκουσε κι εμείς του είπαμε «Άντε γαμήσου, είμαστε experimental. Αλλά αν θες να βγάλεις το δίσκο μας, πολύ ευχαρίστως». Κάθε φορά προσπαθούμε να βρούμε μια ενδιαφέρουσα ιδέα, τόσο σε συνθετικό όσο και σε στιχουργικό επίπεδο. Συνήθως ξεκινάμε από κάτι πολύ μίνιμαλ, από ένα περίεργο ήχο ή ρυθμό. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μας αρέσει ο πειραματισμός με το στανιό. Είναι απλά το όχημά μας. Έχω τη διαδικασία στο μυαλό μου ως εξής: πηδάμε από τον γκρεμό με μία τρελή, πειραματική ιδέα και μέχρι να φτάσουμε στο έδαφος σιγά σιγά με τα ανοιχτά μας αλεξίπτωτα, έχουμε καταφέρει να αποκτήσουμε μία περίεργη μουσικότητα. Ακόμη και σε περιπτώσεις τραγουδιών όπως το “La Mitrailleuse”, που είναι το πιο αγνό παράδειγμα αρμονικής συνύπαρξης των μηχανών με το ανθρώπινο στοιχείο. Περιέχει μόνο τη φωνή μου και τον ήχο αυτόματων όπλων. Κι όμως, έχει μία έντονη μουσικότητα. Είναι εντελώς παράδοξο.
Πότε αρχίσατε να συνηθίζετε την ιδέα ότι αν κι εσείς οι ίδιοι νιώθατε ότι κάνατε πειραματική μουσική, ο κόσμος αντιλαμβανόταν τους OMD ως ποπ γκρουπ;
Όταν είχαμε το πρώτο μας hit. Όταν υπογράψαμε στη Factory, ο Tony Wilson είπε από την πρώτη στιγμή ότι αν και το label ήταν πολύ μικρό, ένιωθε ότι μας άξιζε να πουλήσουμε εκατομμύρια δίσκους και να βγούμε στο Top of the Pops. «Ναι, ναι, ό,τι πεις, άσε μας ήσυχους», του λέγαμε. Όμως επέμενε: «θα χρησιμοποιήσουμε το “Electricity” σαν demo για να κλείσετε συμβόλαιο με μεγάλη εταιρία». Όντως έτσι έγινε. Όταν λοιπόν η Virgin μας έδωσε μια μεγάλη προκαταβολή, εμείς το πρώτο πράγμα που σκεφτήκαμε ήταν ότι κανένας δεν θα αγόραζε τη μουσική μας, ακόμη και οι φίλοι μας έλεγαν ότι ήταν σκατά.
Πήραμε τα λεφτά και φτιάξαμε το δικό μας στούντιο, γιατί σκεφτόμασταν ότι κανένας δεν θα αγόραζε το δίσκο και η εταιρία θα ακύρωνε το συμβόλαιο, τουλάχιστον θέλαμε να μας μείνει κάτι από όλη αυτή την ιστορία. Προετοιμαζόμασταν για την αποτυχία. Αλλά δεν αποτύχαμε. Το πρώτο άλμπουμ (σ.σ. Orchestral Manoevrues in the Dark) έγινε χρυσό, το επόμενο (σ.σ. Organisation) είχε το “Enola Gay”, το επόμενο (σ.σ. Architecture & Morality) πούλησε μερικά εκατομμύρια. Το να γράφεις τραγούδια για την ατομική βόμβα δεν είναι η συνταγή της επιτυχημένης ποπ μουσικής. Είχαμε όμως αυτές τις μελωδίες και όταν ο κόσμος άκουγε τα τραγούδια, ακόμη και αν του φαίνονταν περίεργα αυτά που λέγαμε, κολλούσαν στο μυαλό του. Ήταν απίστευτο γιατί εμείς ακόμη νιώθαμε ότι πειραματιζόμασταν.
Φοβηθήκατε ποτέ ότι μπορεί ξαφνικά να ανακαλύψει ο κόσμος την «απάτη»; Ότι δεν είστε ποπ;
Μεγαλώσαμε βλέποντας Top Of The Pops. Τα πρώτα χρόνια λοιπόν, όποτε ήταν να βγούμε στον αέρα, στεκόμασταν με τον Paul στη σκηνή, προσέχαμε το κόκκινο φως πίσω από τις κάμερες και μόλις ακούγαμε να μας προλογίζει ο παρουσιαστής, κοιταζόμασταν και λέγαμε «πως στο διάολο συνέβη όλο αυτό; Σίγουρα θα μας κάνουν τσακωτούς κάποια στιγμή. Τώρα όμως ξεκίνα να παίζεις». Ήταν τρελό. Είχαμε ξεκινήσει σχεδόν χωρίς όργανα. O Paul είχε κάτι περίεργα μηχανήματα, εγώ είχα ένα μπάσο για αριστερόχειρες που το έπαιζα ανάποδα και απλώς φτιάχναμε περίεργα ambient πράγματα, γιατί μόνο αυτό μπορούσαμε να κάνουμε. Αργότερα πήραμε πλήκτρα και αρχίσαμε να γράφουμε μελωδίες αλλά ακόμη πιστεύαμε ότι αυτό που κάναμε ήταν εντελώς experimental. Για χρόνια δεν παίζαμε live γιατί δεν πιστεύαμε ότι θα ήθελε να μας δει κανείς.
-Αυτή η μπάντα λοιπόν είναι ένα όμορφο ατύχημα;
-Ναι! Του χρόνου οι Orchestral Manoevrues in the Dark θα είναι ένα όμορφο ατύχημα 40 ετών!
Πριν από 40 χρόνια, όπως είχες πει παλιότερα, ξεκινήσατε να γράφετε μουσική για το μέλλον. Έχει καμία σχέση το παρόν με αυτό που είχατε στο μυαλό σας;
Γεννήθηκα το 1959. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχε μια διάχυτη αισιοδοξία, όλοι πίστευαν ότι οδεύαμε, και μέσω της τεχνολογίας, σε μία ουτοπία. Τα πράγματα δεν πήγαν ακριβώς έτσι. Ειδικά το προηγούμενο μας άλμπουμ, English Electric, είχε να κάνει με όλο αυτό το ουτοπικό όραμα που κατέληξε σε δυστοπία. Είναι απλό: δεν γίνεται να προβλέψεις το μέλλον, σίγουρα θα πέσεις έξω.
Λέγοντας όμως ότι θέλατε να γράψετε μουσική για το μέλλον, εννοούσατε ότι θέλατε να γράψετε κάτι που δεν είχε ακουστεί ποτέ πριν ή ότι θέλατε να γράψετε το σάουντρακ μιας συγκεκριμένης εικόνας του μέλλοντος που είχατε κατά νου;
Δεν προβάλλαμε στο μυαλό μας το μέλλον. Απλά θέλαμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Δεν ξέρω πως ήταν τα πράγματα τότε στην Ελλάδα, αλλά τα 70s ήταν μια εντελώς σκατένια δεκαετία στην Αγγλία. Τα παλιά εργοστάσια κατέρρεαν, η ανεργία ήταν στα ύψη και ήρθε η Θάτσερ στα πράγματα. Τη μισούσα πραγματικά. Οι νέοι ήταν εξοργισμένοι όμως πιστεύω ότι μέσα τους υπήρχε μία αποφασιστικότητα με θετικό πρόσημο, ήθελαν να αλλάξουν την κατάσταση με διαφορετική πολιτική και μουσική και τέχνες. Θέλαμε λοιπόν να κάνουμε νέα μουσική που θα αντικατόπτριζε το γεγονός ότι νιώθαμε πως μπορούσαμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Επίσης δεν μας άρεσαν καθόλου τα κλισέ του ροκ. Μισούσαμε τους Led Zeppelin.
Τέλος πάντων, όταν ήμουν νέος νομίζω ότι τα πράγματα ήταν πιο ξεκάθαρα. Μπορούσες να διακρίνεις το νέο από το παλιό, το μοντέρνο από το παλιομοδίτικο. Τώρα ζούμε σε μία μεταμοντέρνα εποχή που η ποπ κουλτούρα τρώει τις σάρκες της, τρέφεται από την ίδια της την ιστορία. Γι’ αυτό μιλάει και το “Art Eats Art” από το νέο άλμπουμ. Δεν πιστεύαμε ποτέ ότι θα φτάναμε σε μία μεταμοντέρνα εποχή που δεν θα υπήρχε τίποτα καινούριο στην ποπ κουλτούρα. Μεγαλώσαμε πιστεύοντας ότι το καινούριο είναι πάντα καλύτερο, το οποίο μπορεί να μην είναι κατ’ ανάγκη αλήθεια, αλλά όταν είσαι παιδί δεν γίνεται να μην ανυπομονείς για αυτά που θα σε οδηγήσουν στο μέλλον.
Πιάνεις τον εαυτό σου να εκνευρίζεται ακούγοντας ένα νέο γκρουπ που σου θυμίζει έντονα κάτι από το παρελθόν;
Καταρχάς πρέπει να σου πω ότι όταν ξεκίνησε όλη αυτή η μεταμοντέρνα κατάσταση, στις αρχές των 90s, μπερδεύτηκα. Εμείς επιλέξαμε τα συνθεσάιζερ γιατί θέλαμε να δημιουργήσουμε νέους ήχους. Μπαίνοντας λοιπόν στα 90s, με το grunge και μετά με τη brit-pop, ήμασταν σε σύγχυση. Σόρι, ξαφνικά θεωρούνται παλιομοδίτικα τα συνθεσάιζερ ενώ το να ακούγεσαι σαν τους Beatles είναι φρέσκο; Πώς έγινε αυτό; Δεν μπορούσα να κατανοήσω όλο αυτό που συνέβαινε με τους Oasis. Μου πήρε καιρό να προσαρμοστώ. Φαντάσου λοιπόν ότι είσαι μουσικός που θέλει να δοκιμάσει κάτι καινούριο. Τι κάνεις σήμερα; Δεν υπάρχει τίποτα πραγματικά καινούριο που να μπορείς να κάνεις. Οι μεγάλες τεχνολογικές τομές για τους μουσικούς έχουν ήδη συμβεί. Χρησιμοποιούμε τους υπολογιστές ήδη πάρα πολλά χρόνια.
Όταν ήμασταν πιτσιρικάδες με τον Paul, αγοράσαμε τα πρώτα μας synths από τους mail order καταλόγους των μανάδων μας, απ’ όπου αγόραζαν κι εκείνες ό,τι μπορείς να φανταστείς. Κάθε παιδί μπορούσε να βιώσει έτσι μια τεράστια αλλαγή, όπως στα 50s αγόραζαν ηλεκτρικές κιθάρες ή όπως αργότερα αγοράζαμε software προγράμματα. Τώρα δεν συμβαίνει κάποια ανάλογη τομή. Αυτό που μπορείς να κάνεις λοιπόν ως μουσικός είναι να πάρεις οποιαδήποτε επιρροή σε ερεθίζει, είτε είναι οι Led Zeppelin είτε οι OMD, και να τη συνδυάσεις με άλλα στοιχεία ώστε να την αποδώσεις με τον δικό σου τρόπο, με τη φωνή της εποχής σου.
Πραγματικά απογοητεύομαι όταν βλέπω κάποιον που γράφει ηλεκτρονική μουσική σήμερα να αγοράζει μηχανήματα που χρησιμοποιούσαμε εμείς όταν ξεκινούσαμε. Τι διαφορά έχει από τη φολκ μουσική με τις κιθάρες και τα μπάντζο; Ακολουθείς τυφλά μια παράδοση, δεν κάνεις τίποτα καινούριο αντιγράφοντας κάτι που ήταν κάποτε καινούριο. Όταν βγήκαν οι Oasis, έλεγαν ότι τα synth είναι σκατά, ότι οι αυθεντικές μπάντες παίζουν με κιθάρες και ακούγονται σαν τους Beatles και τους Stones. Τώρα οι ηλεκτρονικές μπάντες λένε ότι οι υπολογιστές είναι σκατά και ότι οι «αυθεντικοί» παίζουν με drum machines και μονοφωνικά συνθεσάιζερ. Τρελό, ε;
Andy McCluskey και Paul Humphreys, 40 χρόνια μαζί...
Ξεχωρίζεις κάποια σύγχρονα ονόματα μέσα σε όλο αυτό το τοπίο που περιγράφεις;
Μου αρέσει αυτό που κάνει η Robyn. Όπως και οι Hot Chip, έχουν πολύ ιδιαίτερο ήχο. Μπορώ να ακούσω και Arcade Fire πολύ ευχάριστα. Μου αρέσει πολύ και η δουλειά ενός τύπου ονόματι Uwe Schmidt που ηχογραφεί ως Atom ™. Παίζει glitch μουσική. Κατά τη γνώμη μου η glitch μουσική είναι πράγματι κάτι καινούριο. Παίρνεις ήχους που δεν είναι «μουσικοί», και τους συνδυάζεις με τέτοιο τρόπο ώστε να έχεις μουσικό αποτέλεσμα. Είναι γαμημένα δύσκολο. Είναι κάτι ανάλογο με τους πίνακες του Πόλοκ. Όταν εμφανίστηκε, όλοι έλεγαν «κι εγώ μπορώ να το κάνω αυτό». Φυσικά και όχι! Μίλησε σε μια νέα γλώσσα ως ζωγράφος. Είναι ζόρικη υπόθεση η glitch μουσική. Το δοκιμάσαμε στο νέο άλμπουμ, η εισαγωγή στο “Art Eats Art” είναι glitch. Και πολύ μεγάλο μέρος του “As We Open, So We Close” είναι από ήχους που δεν θα έπρεπε να είναι σε δίσκο. Είναι όμως και κάτι άλλο προφανές που δεν πρέπει να προσπεράσουμε σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση: η μουσική βιομηχανία είναι διαλυμένη, έχει περάσει ανεπιστρεπτί η εποχή του μεγάλου κέρδους, οπότε κανείς δεν ρισκάρει επενδύοντας σε κάτι ρηξικέλευθο.
Άρα πιστεύεις ότι ήταν καλύτερα όταν ξεκινούσαν οι OMD.
Ναι, πολύ καλύτερα. Εντάξει, σήμερα μπορείς να ανεβάσεις ένα τραγούδι σου στο bandcamp ή το Youtube ελπίζοντας ότι θα σε δει κάποιος στην άλλη άκρη του κόσμου. Όμως, καμία μεγάλη εταιρία δεν θα επένδυε σήμερα σε δύο τύπους με το όνομα Orchestral Manoevrues In The Dark που παίζουν τραγούδια που οι φίλοι τους λένε ότι είναι σκατά. Σκέφτονται ως εξής: υπάρχουμε για να βγάζουμε λεφτά, δεν μας παίρνει οικονομικά να βγούμε στη γύρα αναζητώντας το καινούριο πράγμα, οπότε ας αντιγράψουμε μια επιτυχημένη συνταγή. Γι’ αυτό η ποπ μουσική δεν αλλάζει ιδιαίτερα. Στις μεγάλες εταιρίες λένε: «ποιος έγραψε αυτό το τραγούδι για την Adele; Ποιος σκηνοθέτησε το βίντεο; Αυτούς θέλουμε για τον δικό μας καλλιτέχνη». Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι τα πράγματα που δημιουργούνται με σκοπό μόνο τις πολύ μεγάλες πωλήσεις, κατά κανόνα είναι σχεδιασμένα ώστε να μην έχουν καμία ιδιαίτερη γεύση, ώστε να μην υπάρχει καμία περίπτωση να προκαλέσουν.
Αυτό όμως ισχύει για τα πάντα, όχι μόνο για τη μουσική.
Φυσικά. Έχω ένα φίλο που δουλεύει στη βιομηχανία της ζυθοποιίας. Όταν φτιάχνεις μπύρα όσο πιο πολύ λυκίσκο χρησιμοποιείς τόσο πιο έντονη είναι η γεύση. Οι ιδιαίτερες, με έντονη πικράδα, μπύρες έχουν πολύ λυκίσκο, περίπου 30 μονάδες. Οι lager έχουν γύρω στις 20. Η Budweiser έχει μόνο 14, βασικά δεν έχει καθόλου γεύση. Τη δοκιμάζεις λοιπόν, δε σου κάνει καμία αίσθηση αλλά τουλάχιστον δεν σε δυσκολεύει και όταν σε ρωτάνε τι γεύση έχει, λες «δεν ξέρω, σαν μπύρα». Κάτι ανάλογο ισχύει και με τη μουσική και με οτιδήποτε άλλο. Τα πάντα έχουν να κάνουν με το μάρκετινγκ ώστε να καταναλώνει ο κόσμος πράγματα σχεδιασμένα ώστε να μην «ενοχλούν», να είναι κενά νοήματος.
«Οι Orchestral Manoevrues in the Dark ξεκίνησαν ως μία conceptual art ιδέα με τη μορφή μουσικής. Δεν είχαμε ιδέα ότι θα ήταν ποπ η μουσική μας. Όταν ξεκινήσαμε να γράφουμε νομίζαμε ότι ήταν πειραματική.» (Αθήνα, Οκτώβριος 2017, φωτογραφία: Δημήτρης Κουλελής)
Επιμένεις να θεωρείς τον εαυτό σου τραγουδοποιό και όχι μουσικό, όπως είχες πει κάποτε; Τώρα πια, μιας και παίζω μπάσο από τα 16 μου, δεν έχω πρόβλημα αν κάποιος με αποκαλέσει μουσικό. Τραγουδάω κιόλας, καλούτσικα θέλω να πιστεύω. Σοβαρά όμως, με αυτό που είχα πει ήθελα να τονίσω κάτι. Δεν με νοιάζουν οι μουσικοί γιατί είναι απλά το μέσο. Το τραγούδι είναι η τέχνη. Μπορείς να βρεις πολλούς μουσικούς να παίξουν ένα τραγούδι αλλά μόνο ένας-δυο άνθρωποι θα το έχουν γράψει. Το πρόβλημα με τόσους πολλούς μουσικούς είναι ότι ξοδεύουν χρόνια ολόκληρα βασανίζοντας το κορμί τους για να γίνουν βιρτουόζοι. Και μόλις τα καταφέρουν νιώθουν ότι πρέπει να σου δείξουν όσα έχουν μάθει και φλυαρούν. Δεν με νοιάζει πόσες γαμημένες νότες μπορείς να παίξεις, φίλε! Μπορείς να παίξεις μια μελωδία; Ή το παίζεις υπεράνω επειδή σου φαίνεται πολύ απλό; Δεν είναι απλό, είναι όμορφο! Γι’ αυτό δεν είμαι φαν της μοντέρνας τζαζ. Οι μόνοι που ενδιαφέρονται για να ένα βιρτουόζο μουσικό, είναι άλλοι βιρτουόζοι μουσικοί. Συγκρίνονται μεταξύ τους και ξεχνάνε να παίξουν μια μελωδία που θα αποτυπωθεί στο μυαλό του ακροατή. Δε με νοιάζει λοιπόν καθόλου να γίνομαι καλύτερος μουσικός. Θέλω απλά να μπορώ να παίζω τα τραγούδια μας.
Ιστορίες για επεισοδιακά συμβόλαια και εταιρίες που εκμεταλλεύτηκαν μπάντες δεν παλιώνουν ποτέ. Ως κάποιος που την έχει πατήσει, πιάνεις τον εαυτό σου να κουράζεται κάθε φορά που κάποιος σαν και μένα σου θυμίζει αυτά που περάσατε εσείς;
Και να φανταστείς ότι υπογράψαμε καλύτερη συμφωνία από πολλούς που προηγήθηκαν! Αλλά και πάλι ήταν σκατά. Συχνά χρησιμοποιώ το παράδειγμα του “Enola Gay”. Πουλήθηκαν 5 εκατομμύρια αντίτυπα. Ας υποθέσουμε ότι το κάθε επτάιντσο κόστισε 1 λίρα - αν και ήταν πολύ φτηνότερο. Το δικό μας ποσοστό ήταν 6%. Οπότε για κάθε αντίτυπο που πουλιόταν, εμείς δικαιούμασταν 6 πένες. Τα περισσότερα όμως πουλήθηκαν εκτός Μεγάλης Βρετανίας, όπου με βάση τη συμφωνία δικαιούμασταν 4 πένες. Ο παραγωγός έπαιρνε 3 πένες. Οπότε για εμάς έμενε μία. Και από αυτή έπρεπε να πληρώσουμε την προκαταβολή που είχαμε πάρει, το κόστος της ηχογράφησης και το μισό κόστος του βίντεο. Γι’ αυτό δε βγάλαμε ποτέ λεφτά! Φτάσαμε στο τέλος των 80s, είχαμε πουλήσει συνολικά 20 εκατομμύρια singles, 10 εκατομμύρια albums και το 1988 χρωστούσαμε στη Virgin 1 εκατομμύριο λίρες. Και όχι γιατί είχαμε γιοτ, ιδιωτικά τζετ ή κάστρα. Δουλεύαμε διαρκώς για να επιστρέφουμε λεφτά στον Richard Branson.
Μοιάζεις αρκετά συμφιλιωμένος με όλο αυτό ή είναι ιδέα μου;
Σίγουρα μας επηρέασε αυτή η κωλοκατάσταση. Ήμασταν υπό τεράστια πίεση, δεν είχαμε χρόνο και πήραμε λάθος αποφάσεις. Ήμασταν επιτυχημένοι, περιοδεύαμε σε όλο τον κόσμο για μήνες, επιστρέφαμε στο σπίτι και ο μάνατζερ μας έλεγε «δεν έχετε καθόλου λεφτά». Κι εμείς κοιταζόμασταν και λέγαμε «τι στο διάολο, έχουμε χρυσά άλμπουμ, μόλις γυρίσαμε από περιοδεία, γιατί δεν έχουμε καθόλου λεφτά;». Ρωτούσαμε τι άλλο έπρεπε να κάνουμε για να βγάλουμε λεφτά και από την εταιρία μας έλεγαν «αν ετοιμάσετε άλλο ένα άλμπουμ μέχρι τα Χριστούγεννα, θα πουλήσει πολύ». «Μα είναι Αύγουστος, πότε θα προλάβουμε;» λέγαμε απορημένοι. Και με εντελώς φυσικό τρόπο μας έλεγαν: «έχετε τρεις ολόκληρες εβδομάδες». Οπότε τα δέκα πρώτα πράγματα που γράφαμε, τα χώσαμε όλα στο άλμπουμ, είτε ήταν καλά, είτε κακά.
Στο Crush (1985) και το The Pacific Age (1986) υπήρχαν κάποια καλά τραγούδια αλλά υπήρχαν και άλλα που αν είχαμε περισσότερο χρόνο θα είχαμε πει ότι δεν ήταν αρκετά καλά και θα τα είχαμε αφήσει στην άκρη. Υπήρχαν βέβαια και κάποιοι πιο έξυπνοι από εμάς που δεν ένιωσαν ανάλογη πίεση. Για παράδειγμα οι Depeche Mode σύμφωνα με το συμβόλαιο τους με τη Mute δικαιούνταν το 50% επί των κερδών. Ένας από τους λόγους που δεν έχασαν την ψυχραιμία τους ήταν ότι όταν πούλησαν ένα εκατομμύριο δίσκους, το κόστος της παραγωγής, του βίντεο κλπ ήταν μοιρασμένο ανάμεσα στη μπάντα και την εταιρία αλλά το ίδιο και τα κέρδη. Είχαν δηλαδή μια συμφωνία από την οποία έβγαζαν τόσα πολλά λεφτά που τους επέτρεπαν να πάρουν το χρόνο τους και να παραμείνουν συγκεντρωμένοι. Ενώ εμείς τρέχαμε και άκρη δε βγάζαμε.
Το εξώφυλλο του νέου δίσκου των OMD που έφτασε στο ν.4 του βρετανικού τσαρτ.
Φαντάζομαι ότι θα έχεις σκεφτεί αν και πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν είχατε μείνει στη Factory.
Ειλικρινά δεν ξέρω. Μήπως να ζητήσεις τη βοήθεια των New Order; Γιατί η Factory δεν τους πλήρωσε ποτέ. Θυμάμαι χαρακτηριστικά να μπαίνω στα γραφεία της εταιρίας και να βλέπω ένα υπέροχο μεγάλο τραπέζι κρεμασμένο από το ταβάνι με γυαλιστερές αλυσίδες (σ.σ. ένα αντικείμενο που έχει απαθανατιστεί και στο 24h Party People). Μόλις μου είπαν ότι είχε κοστίσει 40 χιλιάδες λίρες έμεινα με το στόμα ανοιχτό. Αυτά ήταν λεφτά των New Order!
Πρέπει όμως να ήταν πολύ ωραίο συναίσθημα να κάνεις τα πρώτα σου βήματα μέσα σε μία τόσο «τρελή» οικογένεια.
Ήταν πράγματι πολύ συναρπαστικό. Πρώτα απ’ όλα γιατί έπαιρναν ρίσκα. Υπέγραψαν εμάς. Υπέγραψαν τους Joy Division. Είχαν όραμα. Μην ξεχνάς ότι ο Μάρτιν Χάνετ πήρε τους Joy Division όταν ήταν άλλη μία post-punk μπάντα και έβγαλε κάτι πανέμορφο από μέσα τους. Το πρώτο τους άλμπουμ ήταν βασικά το δικό του όραμα, όχι της μπάντας. Ο Χάνετ είπε το εξής: Τι έχουμε λοιπόν εδώ; Έχουμε ένα σπουδαίο ντράμερ, οπότε θα χτίσουμε ένα βιομηχανικό ρυθμό. Έχουμε ένα μπασίστα που παίζει μελωδίες, οπότε και αυτό πρέπει να το βγάλουμε μπροστά. Έχουμε ένα τραγουδιστή που ξεχειλίζει από υπαρξιακό πόνο, πρέπει κι αυτός να ακουστεί δυνατά. Τώρα τι σκατά να κάνουμε με την κιθάρα; Άντε ας τη βάλουμε λίγο στο background, να μην ενοχλεί. Ο Barney (σ.σ. Bernard Sumner) στην αρχή μισούσε το Unknown Pleasures! Μόνο όταν κατάλαβαν ότι ο δίσκος είχε δημιουργήσει αίσθηση, άρχισαν να λένε ότι έκαναν ακριβώς αυτό που ήθελαν.
Η Factory λοιπόν είχε όραμα. Όμως ήταν ξεκάθαροι μαζί μας: «Είμαστε ένα πολύ μικρό label. Εσείς θα έπρεπε να παίζετε στο Top of the Pops και να πουλάτε εκατομμύρια δίσκους». Το “Electricity” αρχικά κυκλοφόρησε από τη Factory αλλά μετά έφτασε στα χέρια της Carol Wilson που είχε τη Dindisc Records (σ.σ. θυγατρική της Virgin) που μας είπε ότι το λάτρεψε και ρώτησε αν έχουμε κι άλλα τραγούδια. Τελικά ήρθε στο Λίβερπουλ να μας δει στο δωμάτιο του Paul να παίζουμε μόνο για εκείνη όλα μας τα τραγούδια. Εφτά ολόκληρα τραγούδια παρακαλώ! Λίγο αργότερα παίζαμε στο Μπλάκπουλ με τους Joy Division και τους A Certain Ratio. «Θα έρθω να σας δω, θα σταματήσω πηγαίνοντας με την οικογένειά μου στη Σκωτία το Σαββατοκύριακο» μας είπε. Όταν όμως έφτασε εμείς είχαμε ήδη τελειώσει και φορτώναμε τον εξοπλισμό στο βαν. «Συγνώμη παιδιά, αλλά πάρτε αυτόν τον φάκελο και ρίξτε του μια ματιά όταν γυρίσετε σπίτι» είπε. Τελειώνει λοιπόν το live των Joy Division, μπαίνουμε στο βαν για να φύγουμε, ανοίγω χωρίς να έχω ιδέα τι μας περιμένει τον φάκελο και διαβάζω ότι μας προσφέρουν μία συμφωνία για 7 δίσκους! Δεν έχω ιδέα πως καταφέραμε να κρατήσουμε το βαν στο δρόμο.
Δώσαμε την πρώτη μας συναυλία για πλάκα, διαλέξαμε ένα χαζό όνομα και ανεβήκαμε στη σκηνή του Eric’s Club στο Λίβερπουλ μαζί με τους Joy Division μπροστά σε 30 άτομα που ήταν όλοι φίλοι μας. Αυτό έγινε τον Οκτώβριο του 1978. Τον Μάιο του 1979 κυκλοφόρησε το “Electricity” από τη Factory. Η Carol Wilsson μας υπέγραψε το καλοκαίρι του 1979. Ο Gary Numan έτυχε να αγοράσει το single τον Μάιο του 79. Ο οποίος Gary Numan με τον αέρα των δύο χιτ “Cars” και “Are ‘Friends’ Electric?” ετοιμαζόταν για μεγάλη περιοδεία. Και διάλεξε εμάς για σαπόρτ! Έτσι τον Σεπτέμβριο του 1979 ξεκινήσαμε περιοδεία μαζί του. Μετά φτιάξαμε το δικό μας στούντιο σε μια παλιά αποθήκη μέσα σε δύο εβδομάδες. Ηχογραφήσαμε το άλμπουμ σε 3 εβδομάδες, το παραδώσαμε και το Φεβρουάριο του 1980, λιγότερο από 18 μήνες από εκείνη την υποτίθεται one-off συναυλία, κυκλοφόρησε το ντεμπούτο μας. Μετά από δύο μήνες αργότερα είχαμε την πρώτη μας επιτυχία.
«Μεγαλώσαμε βλέποντας Top Of The Pops. Τα πρώτα χρόνια, όποτε ήταν να βγούμε στον αέρα, στεκόμασταν με τον Paul στη σκηνή, προσέχαμε το κόκκινο φως πίσω από τις κάμερες και μόλις ακούγαμε να μας προλογίζει ο παρουσιαστής, κοιταζόμασταν και λέγαμε "πως στο διάολο συνέβη όλο αυτό; Σίγουρα θα μας κάνουν τσακωτούς κάποια στιγμή. Τώρα όμως ξεκίνα να παίζεις"»
Πολλά χρόνια αργότερα θα διαλυόσασταν, μετά θα ερχόταν η επανένωση για να φτάσουμε σήμερα που οι OMD σαρανταρίζουν. Βλέπεις το τέλος του δρόμου έστω στο βάθος;
Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο «γνωστικές στρεβλώσεις». Η δική μου στρέβλωση είναι ότι με το να ξοδεύω ακόμη ώρες, μέρες, εβδομάδες, μήνες, χρόνια για να δημιουργήσω καινούρια μουσική, ίσως καταφέρω κάποτε να κάνω τον κόσμο λίγο καλύτερο. Ακούγεται γελοίο ε;
Φανταζόσουν ποτέ ότι θα έφτανες σχεδόν 60 έτων και θα πίστευες ακόμη κάτι τέτοιο;
Πάντως αν τώρα που είμαι 58 είχα την ευκαιρία να συναντήσω τον εικοσάχρονο Andy McCluskey, το πρώτο πράγμα που θα έκανα θα ήταν να τον πάρω μια αγκαλιά και να του πω να ηρεμήσει, να σταματήσει να ανησυχεί, να φοβάται και να θυμώνει όλη την ώρα. Και μετά θα του έλεγα: «τώρα θα ξεκινήσεις ένα υπέροχο ταξίδι. Προσπάθησε να το απολαύσεις μαλάκα!» Γιατί δεν το απόλαυσα όσο θα μπορούσα. Ήμουν συνέχεια ανήσυχος, φοβισμένος, προβληματισμένος. Τις προάλλες συζητούσα με τη Σόφη από τις Marsheaux και της έλεγα ότι τώρα απολαμβάνω περισσότερο από ποτέ να παίζω live. Γιατί επιτέλους συνειδητοποίησα ότι αν ο κόσμος έχει αγοράσει εισιτήριο για να μας δει, μάλλον του αρέσουμε και είναι με το μέρος μας.
