φωτό: Χρύσανθος Αγγελάκης
Μην αρχίσουμε τα μελοδραματικά, 10 χρόνια πριν ζούσαμε σε έναν άλλον κοσμο. Σε μια άλλη Αθηνα που ήταν με τον τρόπο της, διαφορετικό απ’ οτι σήμερα, ζωηρή. Ο Στέφανος Ρόκος προσπαθεί να θυμηθεί τον τότε εαυτό του τότε κι αναγνωρίζει ότι δεν είχε καν προφίλ με το όνομά του στο Facebook. Λεπτομέρεια ασημαντη, αν στο εναλλακτικό προφίλ που διατηρούσε τότε (και μένει κάπως ζωντανό μέχρι σήμερα, όπως διάφοροι σκελετοί στις διαδικτυακές ντουλάπες μας) δεν του ερχόταν πριν λίγες μέρες μια ειδοποίηση «ανάμνησης». «Ήταν για μια ανάρτηση που είχα κάνει εκείνη την ημερομηνία 10 χρόνια πριν, ότι ήμουν καλεσμένος στην εκπομπή σας στο ραδιόφωνο, το Λατέρνατιβ με εσένα και τον Σταύρο Διοσκουρίδη, για να πρωτοπαρουσιάσουμε το ολόφρεσκο Horror & Romance. Χαίρομαι πολύ που παρουσιάζουμε μαζί ξανά την επετειακή έκδοση 10 χρόνια μετά», μπαίνει κατευθείαν στο θέμα.
Το 2010, ο Στέφανος Ρόκος από τις σημαντικές υπογραφές της νέας φουρνιάς εικαστικών στην Αθήνα είχε μια θαυμάσια μεγαλεπήβολη ιδέα. Να συνδυάσει την καινούρια του έκθεση με μια μουσική συλλογή στην οποία συμμετείχαν ονόματα τόσο αγαπημένα και τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, όσο ο Φοίβος Δεληβοριάς, η Αρλέτα, οι Last Drive και οι βέλγοι Zita Swoon μεταξύ άλλων. «Από την ημέρα της τότε κυκλοφορίας, το μυαλό μου έτρεχε σε μελλοντικές επετειακές ιδέες και διοργανώσεις. Είναι κάτι που μου συμβαίνει συχνά· κάνω μακροπρόθεσμα σχέδια πριν καν ολοκληρώσω αυτό για το οποίο δουλεύω καιρό. Δεν μπορούσα βέβαια τότε να διανοηθώ ότι τα δέκα χρόνια θα περνούσαν τόσο γρήγορα, ούτε ασφαλώς ότι το 2020 η ανθρωπότητα θα συγκλονιζόταν από μια ανεξέλεγκτη πανδημία με το όνομα COVID-19».
Να που φτάσαμε στο 2020 όμως.
Κι ο Στέφανος αποφάσισε να επισκεφθεί ξανά εκείνη τη συλλογή. Επέλεξε 4 από τα 18 κομμάτια της, ζητησε από τους μουσικούς να τα ξαναδουλέψουν, και στις 11/12 θα κυκλοφορήσει ένα επετειακό EP σε βινύλιο για τα 10 χρόνια Horror & Romance. Δεν είναι η μόνη αλλαγή. Έκανε κι ο ίδιος rework στο εξώφυλλο, επιχειρώντας μια νέα προσέγγιση του ίδιου θέματος – αυτη τη φορα μία άλλη ηρωίδα έρχεται αντιμέτωπη με ένα καλαμάρι αντί για χταπόδι. Ανάμεσα στα 4 τραγούδια που ξαναπαρουσιάζονται είναι κι ένα νέο, ο ακυκλοφόρητος «Χαμένος Κινητήρας» του Παύλου Παυλίδη, το missing track της πρωτότυπης συλλογής που δεν είχε παραδοθεί εγκαίρως τότε ώστε να προλάβει το mastering…
Κάτι για το 2020, που το 2010: είχες προβλέψει / δεν μπορούσες καν να διανοηθείς / ονειρευόσουν κι έγινε πραγματικότητα / ονειρευόσουν και δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ; Εκτός προφανώς από αυτό που ζούμε τώρα με την πανδημία, ακόμα δεν μπορούσα να σκεφτώ ότι υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα να συμβεί ένα από τα χειρότερα κι ένα από τα καλύτερα πράγματα που έχουν συμβεί ποτέ στην Ελλάδα: Η γιγάντωση κι ανάδειξη με νόμιμη εκλογή της Χρυσής Αυγής ως τρίτου κόμματος στο κοινοβούλιο, και η πρόσφατη θριαμβευτική απόφαση του δικαστηρίου που την έκρινε επισήμως εγκληματική οργάνωση. Ένιωσα τεράστια ικανοποίηση που μια θλιβερή ιστορία που πάντα αμαύρωνε τη χώρα είχε ένα τόσο σημαντικό κι ελπιδοφόρο τέλος.
Ένα μεγάλο προσωπικό όνειρο που πραγματοποιήθηκε μέσα στη δεκαετία που πέρασε ήταν ασφαλώς και η σχέση που αναπτύχθηκε με τον Nick Cave, η οποία μας οδήγησε στην έκθεση και στην έκδοση του βιβλίου που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη. Είναι συγκινητικό ότι η στιγμή που σηματοδότησε με μια έννοια την αρχή της φιλίας μου με τον Cave ήταν τον Οκτώβριο του 2010, έναν μόλις μήνα πριν από την κυκλοφορία του Horror & Romance και τα εγκαίνια της έκθεσης, όταν, καλεσμένος του Jim Sclavunos στα backstage της συναυλίας των Grinderman στις Βρυξέλλες, έδωσα τη συλλογή στον Cave. Με ρώτησε αν όλα τα ζωγραφικά έργα είναι δικά μου και μετά από μια μεγάλη συζήτηση μου ζήτησε του στέλνω τα καινούργια μου έργα και να είμαστε σε επαφή.
Επίσης δεν έγινα πατέρας, όπως ίσως να υπολόγιζα ότι θα γίνω στα 40+ μου, και στην εκπνοή της δεκαετίας πήγα στην Ιαπωνία και έβαλα Νέτφλιξ!
Horror μπορεί να βρει κάνεις αρκετό αυτή τη δεκαετία, μερικά παραδείγματα Romance; To πρώτο H&R κυκλοφόρησε στην αρχή της οικονομικής κρίσης και το δεύτερο στην αρχή της πανδημίας. Οτιδήποτε, επομένως, θετικό μπορεί να προκύψει σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις είναι Romance. Αφετηρία στη ζωγραφική μου και θεμέλιο στη σύλληψη της κεντρικής ιδέας για μια ενότητα έργων μου είναι το πώς τοποθετούμαι εγώ κάτω από κάποιες συνθήκες, και μετά λειτουργώ ως παρατηρητής. Το 2010 ήθελα να φαντασιωθώ τη φρίκη σε έναν άλλον πλανήτη, γιατί δεν ήθελα να ασχοληθώ με τον δικό μας. 10 χρόνια μετά συνειδητοποίησα ότι πρέπει να λύσουμε πολλά στη Γη, γι’ αυτό αφαίρεσα τον υπότιτλο «On Another Planet».
Μακριά από ταμπέλες τύπου «Αθήνα, το νέο Βερολίνο» ή εκβιαστικές συνθήκες όπως «η Τέχνη της Κρίσης», παρήχθη σημαντική τέχνη στην Αθήνα αυτή τη δεκαετία; Ποιοι ήταν τα καλλιτεχνικά γεγονότα-σταθμοί και τι άφησαν; Περισσότερο από τα μεγάλα καλλιτεχνικά γεγονότα-σταθμούς και τις συγκρίσεις της Αθήνας με το Βερολίνο των 80s με συγκινούν οι ατομικές προσπάθειες έκφρασης των καλλιτεχνών, Ελλήνων και ξένων, που ζουν εδώ. Κάποιες από τις μεγάλες διοργανώσεις ίσως να μην άφησαν τελικά τίποτα επί της ουσίας, ενώ η επιμονή για ένα προσωπικό ή συλλογικό όραμα από αυτόνομους καλλιτέχνες θεωρώ ότι είναι ο πραγματικός λόγος που παρήχθη σημαντική τέχνη ειδικά αυτήν τη δεκαετία, και σ’ αυτούς πρέπει να στρέψουν ολοένα και περισσότερο την προσοχή τους οι θεσμοί, τα Μουσεία και οι μεγάλες παραγωγές.
Πώς θα περιέγραφες σήμερα το καλλιτεχνικό προφίλ της πόλης; Τι απαντάς όταν φίλοι σου από το εξωτερικό σε ρωτάνε “what’s going on in Athens?”; Τους απαντάω ότι το Χάος της Αθήνας μεταλλάσσεται. Ότι χτίζονται και γκρεμίζονται Μεγάλοι Περίπατοι σαν να είναι κάτι το φυσιολογικό, ξοδεύονται λεφτά, πλουτίζουν κάποιοι και ζορίζονται ολοένα και περισσότεροι. Υπάρχει βία και καταστολή και μεγάλη υποκρισία. Αλλά και ότι όλα αυτά τελικά συντελούν στο να αναπτυχθεί η σημαντικότατη και ισχυρότατη μορφή αντίδρασης που είναι οι Τέχνες. Πολλές φορές, όταν ανακατεύω δύο χρώματα σκέφτομαι πόσο μάταιο και ελιτίστικο είναι αυτό που κάνω. Μετά αντιλαμβάνομαι το μέγεθος της δύναμης που έχει το πείσμα των συναδέλφων όλων των Τεχνών, που μέσα από το έργο τους βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα της Αθήνας να αντιστέκεται σε πολλούς ιούς.
φωτό: Ανδρομάχη Δεληγιάννη
Ποια είναι η ιστορία πίσω από την αλλαγή του συμβολισμού στο δικό σου artwork από χταπόδι σε καλαμάρι; «And nothing has changed/ Everything has changed» τραγουδούσε στο “Sunday” ο David Bowie, ο οποίος έφυγε μέσα σ’ αυτά τα 10 χρόνια που μεσολάβησαν. Μαζί του έφυγαν και ο Leonard Cohen και η Αρλέτα. Και η γιαγιά μου και φίλοι και εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι. Με αυτό το σκεπτικό, ότι όλα αλλάζουν και ότι τίποτα δεν αλλάζει, το ριμίξ κι ο επαναπροσδιορισμός του έργου του εξωφύλλου είναι φαινομενικά πολύ απλός. Μία άλλη ηρωίδα που αντί για χταπόδι έρχεται αντιμέτωπη με ένα καλαμάρι. Ένα γνωστό θέμα της ευρύτερης παγκόσμιας κλασικής ποπ κουλτούρας. Όμως η κοπέλα είναι ταυτόχρονα και μια άλλη προσωπικότητα που έρχεται αντιμέτωπη με άλλους φόβους, με παρόμοιες αλλά και διαφορετικές καταστάσεις, με τα γνωστά αιώνια υπαρξιακά ερωτήματα, που όσο πιο βαθιά προσπαθεί κανείς να τα αναλύσει, όσο περίπλοκα και αν είναι, με άπειρες διακλαδώσεις, και προβληματισμούς που γεννούν κι άλλους προβληματισμούς, αυτό που τα κάνει να διαφέρουν μεταξύ τους στην ουσία είναι ό,τι κάνει ένα χταπόδι να διαφέρει από ένα καλαμάρι: τίποτα και τα πάντα. Και οι δεκαετίες περνούν, και ενώ πριν από λίγο καιρό η Αρλέτα ηχογραφούσε τη φωνή της στο τραγούδι «Ωροσκόπιο» κι ενώ εγώ είχα μείνει άναυδος στο στούντιο με την ερμηνεία της από το πρώτο take, η ίδια δεν είναι πια εδώ αλλά η φωνή της ακούγεται κανονικά στη συλλογή σαν να μην τρέχει τίποτα. Σαν να μην έχει αλλάξει κάτι. Το 10 years of Horror & Romance είναι αφιερωμένο στην Αρλέτα.
Μια κουβέντα για τους καλλιτέχνες του 10 Years of Horror & Romance; Τι αντιπροσώπευαν για σένα τότε και πώς τους βλέπεις σήμερα; Είναι όλοι πολύ αγαπημένοι φίλοι, είμαι μεγάλος θαυμαστής της δουλειάς τους και της καλλιτεχνικής τους πορείας, και η μουσική τους ταυτίζεται με ειλικρινή τρόπο με την προσωπικότητά τους.
Fiery Furnaces…Τους Fiery Furnaces τους έφερε για πρώτη φορά λάιβ στην Ελλάδα, στο «Αν», το 2010 ο Κορμοράνος, η εταιρεία του αδερφού μου Δημήτρη Ρόκου. Ήταν από κάθε άποψη από τα πιο πετυχημένα events στην ιστορία του Κορμοράνου και προσωπική υπόθεση του Δημήτρη. Με τα αδέλφια Friedberger, την Eleanor και τον Matt, ταιριάξαμε αμέσως. Ήταν οι τελευταίοι μουσικοί που ηχογράφησαν για τη συλλογή μου, η πρόταση έγινε αυθόρμητα λίγο μετά το λάιβ. Έκτοτε το σχήμα έκανε ένα μεγάλο άτυπο διάλειμμα, η Eleanor κυκλοφόρησε τέσσερα solo albums και επισκέφθηκε την Ελλάδα πολλές φορές για συναυλίες και διακοπές, και ο Matt ηχογράφησε σχεδόν τα διπλάσια με το γνωστό εκπληκτικό πειραματικό του στιλ. Επίσης, το 2013 εγκαινίασε με μια performance την έκθεσή μου Revert to Disarray στην Neu Gallery στο Λονδίνο.
Μου αρέσει σαν σκέψη και το γεγονός ότι το Another Romance on Planet Horror του 2010 ήταν το τελευταίο κομμάτι που κυκλοφόρησαν τα αδέρφια Friedberger ως The Fiery Furnaces πριν από το διάλειμμά τους, και ότι η σημερινή του διασκευή συμπίπτει χρονικά με την επίσημη επανένωσή τους.
Μανώλης Αγγελάκης… Με τον Μανώλη γνωριστήκαμε το 2000, συνεργαστήκαμε στο πρώτο live των Zita Swoon που είχαμε διοργανώσει με τον Δημήτρη, ήταν ο ηχολήπτης της συναυλίας. Θαυμάζω όλα τα μουσικά σχήματα του Μανώλη, είναι πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους, και όλα έχουν μια συνέχεια στα χρόνια. Ήταν ο πρώτος στον οποίο ζήτησα τραγούδι το 2010, ο πρώτος που το ηχογράφησε, ο πρώτος που το παρέδωσε, ο πρώτος στον οποίο ζήτησα το ριμίξ το 2020, ο πρώτος που το ηχογράφησε κι ο πρώτος που το παρέδωσε. Πρόσφατα συνεργαστήκαμε ξανά για τη συναυλία που διοργανώθηκε στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη για την έκθεσή μου: Οι Illegal Operation ήταν ένα από τα τέσσερα σχήματα που διασκεύασε τα τραγούδια από το άλμπουμ No More Shall We Part του Nick Cave, μαζί με τους Callas, τον Stef Kamil Carlens και την Eleanor Friedberger των Fiery Furnaces, υπό την εποπτεία του Jim Sclavunos και τη συμμετοχή καταπληκτικών μουσικών.
Krista Muir... Η Καναδέζα Krista είναι μια διχασμένη προσωπικότητα. Για πολλά χρόνια ήταν γνωστή στην underground electropunk σκηνή ως Lederhosen Lucil, μια γλυκιά δυναμική ξανθιά Ολλανδέζα με πλεξούδες. Ως Lederhosen Lucil την καλέσαμε με τον Κορμοράνο για ένα live πάρτι στο Blue Bar το 2005 κι από τότε δεν χάνει ευκαιρία να επισκέπτεται όλους τους καλούς της φίλους που έκανε εκείνη τη βραδιά, συνδυάζοντας τα ταξίδια με performance. To 2007 έφτιαξα ένα έργο για το εξώφυλλο της πρώτης της κυκλοφορίας με το αληθινό της όνομα, Krista Muir, με τίτλο Leave Alight. Το “Between Atoms” που έγραψε για τη συλλογή Horror & Romance του 2010 είναι το αγαπημένο μου τραγούδι του δίσκου, και ήταν αυτό που έκλεινε τη συλλογή, παίρνοντας τη θέση του χαμένου «Χαμένου Κινητήρα» του Παύλου Παυλίδη.
Τι έκανε, πιστεύεις, δέκα χρόνια με τον «Χαμένο Κινητήρα» ο Παύλος Παυλίδης; Χαχα, φοβερή ερώτηση! Με τον Παύλο συναντηθήκαμε κάπου το 2010 για να του προτείνω να γράψει ένα τραγούδι για τη συλλογή. Αν και στην αρχή ήταν, νομίζω, αρκετά επιφυλακτικός, τελικά δέχτηκε με χαρά. Μου πρότεινε σαν ανταλλαγή να χρησιμοποιήσει για εξώφυλλο του καινούργιου του δίσκου, τον οποίο εκείνη την περίοδο ηχογραφούσε, ένα έργο μου από την έκθεσή μου του 2008 με τίτλο «Η πρώτη επαφή με τη φύση». Παράλληλα ο Παύλος δούλευε το τραγούδι για τη δική μου συλλογή, ένα κομμάτι με ένα υπέροχο, αργό, υπνωτιστικό κιθαριστικό ριφ, που το συνόδευε ένα απόκοσμο μουρμουρητό χωρίς λέξεις, το οποίο είχα επιλέξει ως το κομμάτι που θα έκλεινε το άλμπουμ. Το παίξιμό του στην κιθάρα ήταν πολύ περίεργο, γιατί είχε πάθει κάτι σαν φλεγμονή στον καρπό του. Για καιρό το άκουγα αμιξάριστο, δεν είχε τίτλο, ενώ οι 18 άλλοι μουσικοί που συμμετείχαν στο πρότζεκτ μού είχαν παραδώσει τα τραγούδια τους και περιμέναμε να μπούμε στο στούντιο, να γίνει το mastering και να τυπωθεί το cd. Δυστυχώς ο Παύλος δεν πρόλαβε ποτέ να μου παραδώσει το τραγούδι λόγω των πολλών υποχρεώσεων του δικού του άλμπουμ. Ίσως το τραγούδι αυτό να ήταν για εμένα «αυτό το πλοίο που όλο φτάνει», γιατί το περίμενα μήνες.
Έχω την εντύπωση ότι ο Xαμένος Kινητήρας ερχόταν μαζί μας κάθε φορά που βγαίναμε με τον Παύλο για φαγητό. Δεν ξέρω αν τον έπαιρνε μαζί του συνειδητά ο Παύλος για να τον ταΐσει, ήταν και στην ανάπτυξη, αλλά εγώ τον είχα συνεχώς στο μυαλό μου, και πού και πού του τον ανέφερα δειλά. «Θυμάσαι εκείνο το κομμάτι για το Horror & Romance που ποτέ δεν μπήκε στη συλλογή; Μήπως κάποια στιγμή να το κάναμε κάτι;».
Κάποια στιγμή μια εκδοχή του Χαμένου Κινητήρα ακούστηκε στη χορευτική παράσταση της Εύης Σούλη "Beyond Collapse". Στην κυκλοφορία μας, όμως, θα ακούσετε τον Παύλο να ψιθυρίζει για πρώτη φορά κάτι στα αγγλικά κι ο κινητήρας έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε διάρκεια.
Ποιο είναι το μυστικό ενός καλού compilation; Έχουν νόημα οι συλλογές τον καιρό των Spotify plalylists; Πριν από λίγες μέρες μου είπε ένας φίλος που άκουσε ξανά το Horror & Romance του 2010 ότι εντυπωσιάστηκε με την άψογη ροή των κομματιών. Μου τόνισε πόσο δύσκολο θεωρεί ότι είναι να βγει σωστά ένα tracklist, ειδικά όταν πρόκειται για 18 εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους κομμάτια, από μουσικούς άλλων ειδών, εθνικοτήτων και ηλικιών. Τη σειρά την επιλέξαμε μετά από πολλή δουλειά με τον αδερφό μου και τον Ορέστη Καραμανλή των Interstellar Overdrive. Γράψαμε πολλά cd και ακούσαμε αμέτρητες ώρες διάφορους συνδυασμούς. Προσπαθήσαμε να κρατήσουμε αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατή με το υλικό που είχαμε, να αναδεικνύονται όλα τα κομμάτια και η συλλογή να μην υπονοεί ένα ύφος που δεν έχει. Και τα 18 της προηγούμενης κυκλοφορίας έχουν ιδιαίτερη αξία για μένα. Τα αγαπώ όλα ανεξαιρέτως, κι όσες φορές κι αν τα ακούσω με συγκινούν και τιμούν εμένα προσωπικά και τις ζωγραφιές μου. Ομολογώ ότι η σειρά είναι πολύ καλή. Τώρα, για το θέμα του νέου τρόπου ακρόασης της μουσικής, η διαφορά μεταξύ των κλασικών compilations και των playlists του Spotify είναι ξεκάθαρη: σαν να συγκρίνει κάποιος ένα χταπόδι με ένα καλαμάρι.
Κάνε τρεις τρελές προβλέψεις για το 2030 και δέσμευσε από τώρα τους καλλιτέχνες που θα συμμετέχουν στο Horror & Romance vol. 3… Η τηλεμεταφορά θα είναι επιτέλους μέρος της καθημερινότητάς μας, κάποιοι μόνο δεν θα φοράνε σκάφανδρα τα οποία θα έχουν αντικαταστήσει τις μάσκες και η Νέα Δημοκρατία θα είναι ή Κυβέρνηση ή Αντιπολίτευση.
Όσον αφορά τους καλλιτέχνες που θα συμμετέχουν στο Horror & Romance vol. 3, πριν δεσμευθώ για οτιδήποτε θα πρέπει πρώτα να το συζητήσω με το κεφαλόποδο και την κοπέλα που θα πρωταγωνιστήσουν στο εξώφυλλο.
