Ο εναγκαλισμός του Φιδιού με τον Διάβολο, το όνειρο της Εύας για την απώλεια του Παραδείσου, ο θρήνος της Φύσης για τη βακχική σφαγή του Πενθέα. Η ακραία εικονοπλαστική, οριακά βλάσφημη αναγεννησιακή γλώσσα του Τζων Μίλτον και τα αρχετυπικά σχήματα υπερβολής των Βακχών του Ευριπίδη γίνονται άμορφα ηχητικά σύννεφα, αλυσιδωτά grooves, ηχητικές συνυπάρξεις και συγκρούσεις, στο νέο έργο του συνθέτη Νίκου Γαλενιανού.
Στα πλαίσια του 3ου Φεστιβάλ Λατρευτική Μουσικής, την Μεγάλη Τρίτη 15 Απριλίου, το Paradise Lost – Μορφαί δαιμονίων, μια ανάθεση της ΕΛΣ σε πρώτη παρουσίαση, θα παρασύρει στο παλιό Χρηματιστήριο το υποψιασμένο κοινό σε μια εμπειρία πέρα από τα θρυσκευτικά δρώμενα της Μεγάλης Εβδομάδας. Ένα υπερβατικό φωνητικό τρίο αποτελούμενο από τις Ιωάννα Βρακατσέλη, Δανάη Μπλέτσα και Άρτεμη Μπόγρη, μια ογκώδης χορωδιακή μάζα αποτελούμενη από το γυναικείο χορωδιακό σύνολο CHÓRES, σε μουσική διεύθυνση Ειρήνης Πατσέα, ένα κλασικό αρμόνιο, drones και ηλεκτρονικά επεξεργασμένες φωνές στήνουν μια ηχητική μηχανή γλωσσικών μετασχηματισμών, ένα ιδιόμορφο ορατόριο, με τη σημασιολογία των λέξεων να υποκαθίσταται από το ακουστικό τους αποτύπωμα.
Και κάπως έτσι λίγες μέρες πριν, ο Νίκος Γαλενιανός μας έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα μας, και κάπως έτσι μέρες πριν, αποφασίσαμε πως την Μεγάλη Τρίτη η εμπειρία στο Παλιό Χρηματιστήριο θα γίνει και δική μας
Το «Paradise Lost - Μορφαί Δαιμονίων» συνδέει τον John Milton Μίλτον με τις Βάκχες του Ευριπίδη. Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα και τι επιθυμείτε να παρουσιάσετε μέσα από αυτή τη ένωση;
Με τον «Paradise Lost» του John Milton καταπιάστηκα για πρώτη φορά πριν από περίπου 10 χρόνια, γοητευμένος από τις υφές, τη μουσικότητα και την εικονοπλαστική δύναμη της γλώσσας του. Είναι ένα κείμενο που, αν και στην επιφάνειά του εμφανίζεται θρησκευτικό, στην πραγματικότητα η κοινωνική και η ψυχολογική του διάσταση ενδιέφεραν περισσότερο τον Milton. Είναι ένα από αυτά τα παγκόσμια έργα που λειτουργούν σαν πνευματικά καταφύγια ενδοσκόπησης. Σε σχέση με αυτήν την πηγή έχω κάνει πολλούς πειραματισμούς, αυτοσχεδιασμούς και έχω ήδη γράψει κομμάτια τα οποία έχουν παιχθεί στην Ολλανδία. Η ιδέα της σύνθεσης ενός ενιαίου έργου προέκυπτε σταδιακά στα χρόνια, καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της ενασχόλησης.
Όπως έχω βιώσει το κείμενο αυτό, όσο βαθιά ή βαριά κι αν είναι τα πραγματευόμενα ζητήματα, υπάρχει πάντα μια τεράστια συσσωρευμένη ενέργεια που ποτέ δεν εκρήγνυται. Έτσι συνειρμικά προέκυψαν οι Βάκχες, στις οποίες συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, ως δίοδος για να διοχετευτεί όλη αυτή η δύναμη και τελικά να απελευθερωθεί. Η πτώση του Πενθέα και η Έκπτωση της Εύας, η προετοιμασία της φύσης για τη Βακχική σφαγή και ο σεισμός στα σωθικά της γης για την απώλεια του Παραδείσου, το Βακχικό «τραγούδι» και ο θρήνος της Εύας για την απώλεια είναι μερικά από τα σχήματα που προκύπτουν από τη σύζευξη, χωρίς κυριολεκτικά να ακούγονται. H σύνδεση πάντως παραμένει καθαρά προσωπική. Αυτό που μπορώ με βεβαιότητα να πω είναι ότι οι Βάκχες και ο Χαμένος Παράδεισος, ως πνευματικοί όγκοι, εκπέμπουν στο ίδιο ενεργειακό επίπεδο και γι’ αυτό χωρίς καμία ενοχή και με απόλυτη αρμονία, τα τοποθέτησα κάτω από τη μεγάλη γραμμή ενός ενιαίου έργου.
Πώς είναι η συνεργασία σας με το χορωδιακό σύνολο CHÓRES και τις τρεις σολίστ; Ποια είναι η πρόκληση για τις ερμηνεύτριες;
Με τις Chores και τη Μαρίνα Σάττι είχαμε πρωτοσυζητήσει το ενδεχόμενο συνεργασίας μας πριν από 6 χρόνια. Πρόκειται λοιπόν για μια ευτυχή συγκυρία. Οι Chores έχουν πετύχει κάτι που είναι ζητούμενο για κάθε μουσικό σύνολο – έχουν αναγνωρίσιμο ήχο και χαρακτήρα. Για το συγκεκριμένο έργο βρισκόμαστε σε πρόβες εδώ και 3 μήνες, με την Ειρήνη Πατσέα να τις καθοδηγεί με γνώση και μέγιστη επιμονή. Τους είμαι ευγνώμων γιατί, αφενός με τον όγκο και το χρώμα τους προσδίδουν μια σπάνια ομορφιά στη μουσική, αφετέρου γιατί σε κάθε πρόβα υπερβαίνουν τα μέχρι τώρα τεχνικά και εκφραστικά τους όρια. Η συνολική προσέγγιση μιας άγνωστης, μη στυλιστικής μουσικής, ήταν και η μεγαλύτερη πρόκληση για το σύνολο.
Τις σολίστ τις γνώριζα είτε προσωπικά, είτε επαγγελματικά και θέλησα να συνεργαστώ μαζί τους γνωρίζοντας την οικειότητά τους με μουσικά υβρίδια. Επίσης, με την Κατερίνα Κωνσταντούρου που παίζει το κλασικό harmonium, είμαστε χρόνια συνεργάτες στο μουσικό σύνολο ΤΕΤΤΤΙΞ και έχουμε αναπτύξει αντανακλαστικά κατανόησης. Η αποκωδικοποίηση της μουσικής δραματουργίας ήταν και εδώ ζητούμενο. Συνολικά, αυτή είναι από τις λίγες φορές που έχω αισθανθεί τόσο ήσυχος και σίγουρος για το αποτέλεσμα στη διαδικασία μιας πρόβας, πράγμα που συνδέεται άμεσα με τον επαγγελματισμό και τις ικανότητές τους.
Ποιο ρόλο παίζει η φωνή στο έργο, τόσο ως μέσο αφήγησης όσο και ως καθαρό ηχητικό υλικό;
Στο έργο, η φωνή είναι το πιο άμεσο μέσο της αφήγησης, όχι όμως με την παραδοσιακή έννοια του αφηγητή. Η δραματουργία του έργου είναι αμιγώς μουσική, γι’ αυτό και εξ’ αρχής, ούτε σε αυτό, ούτε και σε άλλα φωνητικά μου έργα, δεν επιδιώκω να κάνω το κείμενο κατανοητό με την παραδοσιακή έννοια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν τέτοιες στιγμές. Η ύπαρξη ενός φωνητικού trio και μιας ογκώδους χορωδίας δημιουργούν σχέσεις και παιχνίδια κλίμακας, αντιθετικά ή αλληλοσυμπληρωματικά. Οι θεματολογικοί μας πυλώνες είναι το όνειρο της Εύας για την Έκπτωση, ο θρήνος της για την απώλεια του Παραδείσου, οι φρικτές εικόνες που αντικρύζει ο Διάβολος όταν εξορίζεται από τον Παράδεισο και η Βακχική σφαγή του Πενθέα. Εκκινώντας από αυτές τις εικόνες, ή ιδέες, οι φωνές, με τη μορφή προσωδιακών σχημάτων, χρωματικών όγκων, εσωτερικής φωνής, ή μελωδιών, χτίζουν τη μουσική δραματουργία.
Το έργο σας καταργεί πολλές φορές τη σημασιολογία του λόγου υπέρ του ηχητικού αποτυπώματος. Πώς δουλεύετε με αυτό το όριο ανάμεσα στη λέξη και τον ήχο;
Στα φωνητικά μουσικά έργα, είτε δικά μου είτε άλλων, με ενδιαφέρει το φιλτράρισμα της λεκτικής σημασιολογίας και το αποτέλεσμά της. Θεωρώ πολύ πιο ενδιαφέρουσα μία διαδικασία η οποία φτάνει στο σημείο να υποκαταστήσει την αρχική πηγή, παράγοντας ένα αυτούσιο έργο, παρά το να «ακούσουμε καθαρά το κείμενο», όπως συχνά ακούμε προς υπεράσπιση μουσικών έργων ή αρχαίων τραγωδιών. Ασφαλώς αυτό δεν αποκλείει τις διεργασίες του συγγραφέα, εν προκειμένω του John Milton, αφού η άκρως εικονοπλαστική του γλώσσα λειτουργεί σαν συναισθηματικός οδηγός, πλήρης ηχητικών μοτίβων.
Μέσα από τις όποιες προσωπικές διαδικασίες μεταμόρφωσης του κειμένου σε ήχο, καταλήγουμε να ακούμε την προσωπική ψυχικοσυναισθηματική αντίδραση του συνθέτη, κατ’αρχάς στην αρχική πηγή, η οποία είναι ήδη ένα φιλτραρισμένη από τον συγγραφέα/ποιητή. Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου που κάνει και ένα μουσικό έργο αυθεντικό, σε σχέση με μια γραμμική μελοποίηση ενός κειμένου.
Πώς προσεγγίσατε σκηνοθετικά αυτό το «ηχητικό ορατόριο»; Τι σας ενδιαφέρει περισσότερο σε μια τέτοια είδους ζωντανή παρουσίαση;
Στην παρούσα φάση το έργο δεν είναι με τη στενή έννοια σκηνοθετημένο, έχει concertante μορφή. Τοποθετημένο στον υπέροχο χώρο του παλιού Χρηματιστηρίου με την πολύ ενδιαφέρουσα ακουστική, έχω την προσδοκία της δημιουργίας αυτού που λέμε immersive experience, μιας εμβυθιστικής εμπειρίας, με τον ήχο να αντανακλά σε όλες τις γωνιές του χώρου και τους ακροατές να βρίσκονται στο μέσον μιας ηχητικής-ακουστικής δραματουργίας. Σε αυτό θα βοηθήσει ο σχεδιασμός της ενίσχυσης και η διασπορά των ηχείων και της ηλεκτρονικής μουσικής. Αυτό είναι και το ενδιαφέρον στη ζωντανή παρουσίαση πέραν της μουσικής καθαυτής, το να ληφθεί υπ’ όψιν η τοποθέτηση του ήχου στο χώρο καθώς και η ακουστική λειτουργία του χώρου.
Το έργο περιλαμβάνει στοιχεία ηλεκτρονικής μουσικής, drones και «γλωσσικούς μετασχηματισμούς». Πώς αυτά τα στοιχεία συνδιαλέγονται με το αρμόνιο και τις ανθρώπινες φωνές;
Όσο ετερόκλητα κι αν εμφανίζονται μεταξύ τους τα αρχικά υλικά, ο τρόπος και η διανόηση της μεταποίησης είναι αυτό που καθορίζει το αν θα συνδιαλλαγούν ή αν θα παραμείνουν μεταξύ τους άγνωστοι. Επιδίωξή μου είναι να δημιουργήσω μια ηχητική μηχανή, με γρανάζια όλα αυτά τα στοιχεία, χωρίς να τίθεται κατά κανόνα ζήτημα ιεράρχησης. Μοιραία φυσικά υπάρχει συχνότερα η έννοια της φωνής ως «leading» υλικό, ωστόσο υπάρχει πάντα σε σχέση με κάποιο αντιστιτικό δεύτερο, τρίτο ή τέταρτο επίπεδο, χωρίς το οποίο χάνει τη λειτουργικότητά της. Η φωνή αντικατοπτρίζεται και στα άλλα υλικά, εμφανώς ή μη, όπως και η φωνή μεταμορφώνεται σε ακουστική πηγή που καθρεφτίζει μη φωνητικές πηγές.
Ποια θέση έχει το θέμα της απώλειας, της εξορίας και της πτώσης, όπως αυτές αναδεικνύονται στο έργο, στη συνολική σας καλλιτεχνική πορεία;
Χωρίς την κυριολεκτική σήμανση των λέξεων, η πορεία ενός δημιουργού εξ’ ορισμού ενέχει αυτές τις έννοιες. Μου πήρε δέκα χρόνια για να αποφασίσω ότι ήρθε η ώρα το συγκεκριμένο κείμενο να γίνει ένα ολόκληρο μουσικό έργο, πράγμα που θα μπορούσε να θυμίσει έναν αυτοεξορισμό από τη δράση μέχρι να έρθει η κατάλληλη στιγμή. Γενικότερα για πράγματα που με αφορούν προσωπικά, όπως αυτό για το οποίο συζητάμε, δε διστάζω να δώσω όσο χρόνο χρειαστεί η ωρίμανση, αποσυρόμενος από την αγωνία του να παρουσιάζω συνεχώς νέα πράγματα, όπως επιτάσσουν οι καιροί για να είμαστε στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων. Πτώση βιώνουμε όλοι, δημιουργοί και μη. Με ψυχραιμία μπορείς πάντα να τη δεις όχι σαν ένα τέλος, αλλά σαν την αφορμή για μια αρχή.
Θεωρείτε πως το κοινό είναι έτοιμο να δεχτεί αφηγήσεις χωρίς παραδοσιακή κατανόηση του νοήματος;
Εδώ αξίζει μια ευρύτερη ματιά – το ερώτημα είναι αν το κοινό είναι αρκετά ανοιχτό ώστε να αφεθεί σε μια αφηρημένη γλώσσα την οποία πρέπει να αισθανθεί μέσω των δικών του κεραιών πρόσληψης, μέσω μιας ανοιχτής συναισθηματικής κατάστασης. Κάποιες φορές, ιδίως στην Ελλάδα, λαμβάνω σαν feedback σε συναυλίες ότι «δεν κατάλαβα το κείμενο». Για εμένα, η επιδίωξη εγκεφαλικής κατανόησης του μουσικού κειμένου είναι ένδειξη κλειστής προσέγγισης, ίσως δείγμα των καιρών, απέλπιδα προσπάθεια να «πιαστείς από κάπου. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις που σε συναυλίες δεν μπορείς να πιαστείς πραγματικά από πουθενά, αλλά δε συζητάμε για αυτές τις περιπτώσεις. Δεν αμφιβάλλω ότι είναι χρήσιμη η σχετική πρότερη γνώση και κάποιες πληροφορίες ως προς την «πηγή», μέχρι όμως εκεί που θα βοηθηθεί ο ακροατής να πλησιάσει τη μουσική, και ποτέ εις βάρος της φαντασίας.
Έχετε δραστηριοποιηθεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Ποιες διαφορές ή συγγένειες βλέπετε στη σκηνή της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας;
Η χώρα μας είναι δυστυχώς απομονωμένη ως προς τη σύγχρονη μουσική δημιουργία και αυτό το κατανοούν όλοι οι συνθέτες που δραστηριοποιούνται και εκτός των ορίων της χώρας. Μας λείπει η ροή της πληροφορίας που υπάρχει πχ σε χώρες της βόρειας Ευρώπης, που είναι βέβαια ζήτημα ευρύτερου σχεδιασμού και την έχει μετατρέψει σε πόλο έλξης συνθετών, φεστιβάλ, αναθέσεων, μουσικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, κ.ο.κ. Είναι πολύπλευρο το ζήτημα, αφού τίθενται και ζητήματα μουσικής παράδοσης. Οι αγωνίες της συνθετικής κοινότητας λοιπόν είναι μεν παντού οι ίδιες, οι προσλαμβάνουσες όμως τόσο διαφορετικές που κατά τη γνώμη μου μετατρέπουν την σύγχρονη ελληνική συνθετική κοινότητα σε «προστατευμένο περιβάλλον». Για το λόγο αυτό θεωρώ και τόσο σημαντικό το Φεστιβάλ λατρευτικής μουσικής, διότι δίνει αυτό το βήμα στη νέα μουσική δημιουργία που τόσο λείπει από την Ελλάδα.
Τι θα θέλατε να κρατήσει μαζί του το κοινό μετά την εμπειρία του Paradise Lost – Μορφαί Δαιμονίων;
Στην πραγματικότητα δεν έχω καμιά συγκεκριμένη επιδίωξη, το μόνο που επιδιώκω είναι το αποτέλεσμα να είναι όσο πιο κοντά στη αρχική μου φαντασιακή αίσθηση. Πάντα αισθάνομαι ότι όσο πιο ειλικρινής είμαι με τις προθέσεις μου, τόσο πιο πιθανό είναι να κινήσω και τον πιο ανυποψίαστο ακροατή, όσο φυσικά είναι ο καθένας διατεθειμένος να συγκινηθεί. Πρόκειται άλλωστε για ένα στοίχημα που απαιτεί κίνηση και από τις δύο πλευρές. Το πόσο και ιδίως το πώς, είτε με το να εμπλακεί ο ακροατής σε μια σειρά εικονοποιήσεων, είτε με το να βυθιστεί στον όγκο και τα χρώματα της μουσικής, είναι προσωπικό ζητούμενο.
Paradise Lost - Μορφαί δαιμονίων
3ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
Μεγάλη Τρίτη, 15 Απρ 2025 - στις 18.30
Πρώτη παρουσίαση • Ανάθεση της ΕΛΣ
Συντελεστές:
Μουσική σύνθεση, μουσική διεύθυνση: Νίκος Γαλενιανός
Ιωάννα Βρακατσέλη, Δανάη Μπλέτσα, Άρτεμις Μπόγρη φωνές
Γυναικείο χορωδιακό σύνολο CHÓRES
Μαρίνα Αβραάμ, Άγγη Βρεττού, Βαλίσια Βύζα, Φαίδρα Γαρδούνη, Δέσποινα Γεώργα, Κωνσταντίνα Γιαννοπούλου, Κωνσταντίνα Γιαννούτσου, Δανάη Γκανάσου, Γιώτα Δημητρακοπούλου, Γεωργία Θεολογίδου, Μαρία Καζάλα, Κατερίνα Καλοχριστιανάκη, Άρτεμις Καρκάνη, Μαρία Καμπάνη,Αναστασία Καταπίδη, Δομινίκη Κονδύλη, Δέσποινα Κοντοζανή, Κατερίνα Κουτσονικόλα, Άριελ Κράρουπ,Βερονίκη Κρικώνη, Αναστασία Κωνσταντινίδου, Φανή Λύκου, Ιόνυ Μοσχοβάκου, Δέσποινα Μπαρμπουνάκη,Ελευθερία Μποζώνη, Τάνια Παπαρίδη, Ηλιανή Παπούλη, Ειρήνη Πετράκη, Ηρώ Πίκουλα, Έλενα Πούλιου, Νάντια Σαμαρά, Αντωνία Σιελούλη, Ελένη Σίστη, Μαρίνα Σκούρα, Δανάη Στεργίου, Κατερίνα Στρωματιά, Ελένη Τασοπούλου, Πελαγία Τραγάρη,Άννα Τριανταφύλλου, Νικολάια Τριανταφύλλου,Κατερίνα Χατζηνικολάου
Διεύθυνση χορωδίας: Ειρήνη Πατσέα
Κλασικό αρμόνιο (harmonium): Κατερίνα Κωνσταντούρου
Σχεδιασμός ήχου: Μπράιαν Κουν
Οργάνωση παραγωγής CHÓRES: Ελένη Γιαννή,Βερονίκη Κρικώνη
Καλλιτεχνική διεύθυνση CHÓRES: Μαρίνα Σάττι
Γενική διεύθυνση CHÓRES: Χαράλαμπος Γωγιός
Η είσοδος σε όλους τους χώρους θα είναι ελεύθερη χωρίς προκρατήσεις, με σειρά προτεραιότητας.
