Επαυξημένη πραγματικότητα: ο νέος υπερρεαλισμός

Σε μια δικτυακή συνάντηση με τους μαθητές μου από την  δραματική σχολή εξηγούσα το πόσο τυχεροί είμαστε που η ιστορία δεν είναι γραμμική. Ευτυχώς για τους 20χρονους μαθητές μου, κάποιοι σημερινοί 40άρηδες έπρεπε στα δικά τους 20 να συμφιλιωθούν με την έξαρση του Sars, να βρούνε πώς θα υιοθετήσουν ένα νέο τρόπο αυτοσυντήρησης/ επιβίωσης στην περίεργη μετάβαση από την μεταεφηβική στην ενήλικη ζωή. Αυτή η φονική συγκυρία: ο ιός. Όχι σαν το Aids στα δικά μου 20. Κάτι ακόμα πιο απροσδιόριστο, αφηρημένο, που δεν θα αρκούσε η αποχή από το σεξ. Τώρα έπρεπε να μην αγγίζεις καν. Μια νέα εποχή. Όχι απλά προφυλακτικό. Τώρα μια ολόκληρη μάσκα. 

Κάνω μια λογική σκέψη.

Στην Ασία (ή @σία), αυτό που συμβαίνει σήμερα σε όλο τον κόσμο, έχει ήδη βιωθεί πριν περίπου 20 χρόνια. Εκείνοι οι νέοι της δεκαετίας του ’00, έδωσαν σε όλους εμάς ένα δώρο. Είχαν το χρόνο, μετά από την εμπειρία του εγκλεισμού, να αναπτυχθούν τεχνολογικά για να προλάβουν το παρόν μιας επόμενης πανδημίας, το δικό μας μέλλον. Και τώρα εμείς, οι λιγότερο “αναπτυγμένοι”, όπως ήταν και αυτοί οι 20αρηδες της @σίας κάποτε, έχουμε την πολυτέλεια να μπορούμε να ανταποκριθούμε στην καθημερινότητα μιας πανδημίας με τα επιτεύγματα της δικής τους εμπειρίας (εδώ και η έννοια της μη γραμμικής αφήγησης, αφού χρονικά είμαστε στο παρελθόν της αναπτυγμένης @σίας). Η @σία, που επινόησε σε μεγάλο ποσοστό την e-τεχνολογία, την εφαρμογή μιας μη-πραγματικής πραγματικότητας στην καθημερινή ζωή, μέσα από μια «απαγορεύεται να αγγίζετε» κατάσταση που προέκυψε στις αρχές του αιώνα κατά την πανδημική επικράτηση του Sars, δημιούργησε μια πρόκληση στους νέους επιστήμονες για ένα μέλλον εφικτό. Η πιθανότητα του επ’ αόριστον lockdown ήταν η αιτία μιας αντίστασης των «εκ των έσω» virtual δυνατοτήτων, της ικανότητας του ανθρώπινου μυαλού να βρίσκει τρόπους επιβίωσης. Αυτό το δώρο από την γενιά των εκεί 20χρονων, δόθηκε απλόχερα στην ανθρωπότητα, σε αυτήν τουλάχιστον που έχει πρόσβαση σε νερό, κατοικία, δικαίωμα εκπαίδευσης και ελευθερία του λόγου, που έχει ηλεκτρικό ρεύμα και ίντερνετ και δικαίωμα σε μια κοινωνική ζωή.

Έτσι κατασκεύασαν ένα μέλλον με τον ίδιο τρόπο που κάποιος επινοεί το αλφάβητο.

Ιδεογράμματα αντί για αλγοριθμικά γράμματα, μικρά τετράγωνα εικονίδια που μπορείς να τα πατήσεις με το δάκτυλό σου, πραγματικότητες που αναδύονται σε μια οθόνη, σαν το κινέζικο αλφάβητο που ανταποκρίνεται σε μια τεράστια μάζα κόσμου, που μιλάει μια γλώσσα και κατανοεί τον κόσμο, μέσα από ένα κοινό γραπτό κώδικα, όπου η σχέση σημαίνοντος και σημαινόμενου επαληθεύεται με μια εφαρμογή. Ένα νέο γλωσσικό περιβάλλον, ένας κώδικας που μπορούμε όλοι να διδαχτούμε, χωρίς να αντικατοπτρίζει τον τρόπο που έχουμε διαλέξει να ζούμε και να σκεφτόμαστε, άσχετα από τις τοπικές και πολιτισμικές μας συνήθειες,  άσχετα με την εικόνας που έχουμε για τον πλανήτη μας, άσχετα με τα ιδεολογικά οχήματα και τον τρόπο που τα πράγματα βγάζουν νόημα.

Αλλά η δομή του διαδικτύου, ο τρόπος που ακολουθούμε τις οδηγίες, που διαβάζουμε εγχειρίδια, που αναγνωρίζουμε τα πράγματα ως εικόνες, λειτουργεί. Μια ωραία ιδέα για την ανθρωπότητα, που την ενσωματώνει χωρίς απαραίτητα να την συμπεριλαμβάνει.

Να, λοιπόν, που έχουμε e-τεχνολογία.

Eμείς, τώρα, ας πούμε στα 20 μας, (όχι εγώ, αλλά εσείς που θα ξαναδιοργανώσετε το μέλλον μας), βρισκόμαστε στην ίδια αμηχανία που βρέθηκαν οι 20χρονοι Ασιάτες στις αρχές του 2000, όπου επινόησαν τον τρόπο της “κατ΄ οίκον κατανάλωσης» και «κατ’ οίκον εργασίας» και εκτόξευσαν τις ηλεκτρονικές πωλήσεις (αναζητήσετε την ραγδαία εξέλιξη ηλεκτρονικών πωλήσεων, όπως την κινέζικη Αlibaba), την ανάπτυξη των τραπεζικών συναλλαγών τύπου e- banking, την αναβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών και των αρχείων, των επιστημονικών ανακαλύψεων, των στατιστικών, του ψηφιακού πολιτισμού και όλης μας της επαγγελματικής και προσωπικής ζωής (και άλλοι, από άλλες κουλτούρες, συνέβαλαν σε αυτό φυσικά). Έτσι ώστε, εάν επρόκειτο να εμφανιστεί έναν ιός, να είναι κανείς έτοιμος να αντιμετωπίσει κάθε είδους πραγματικότητα, να συντηρήσουμε τα πράγματα και όπως τα ξέρουμε και όπως εξελίσσονται. Μερικές φορές αισθάνεται κανείς μια αμηχανία όπως με αυτά τα παράξενα πράγματα που αφήνουν στην γη οι εξωγήινοι στις ταινίες, και όταν έρχεται το πλήρωμα του χρόνου και καταλαβαίνουν οι γήινοι τι είναι αυτό το παράξενο πράγμα λένε «να, λοιπόν, σε τι χρησίμευε αυτό. Τρελό;»

Λοιπόν, είμαστε και εμείς καλλιτέχνες.

Καλλιτέχνες που αγγίζονται. Που βασίζονται ο ένας τον άλλο. Που βλέπουν τον άλλο στα μάτια. Που ιδρώνουν μαζί. Εμείς, τι θα κάνουμε τώρα; Διαβάστε ένα παράδειγμα. Το 2003, στην Ιαπωνία, στην απόλυτη @σία, χρησιμοποιήθηκαν ευρέως οι μάσκες μίας χρήσης. Σκοπός τους ήταν η προφύλαξη από αλλεργίες και μεταδιδόμενες ασθένειες, όλα τότε σε έξαρση. Γρήγορα όμως έγινε ένα απρόσμενο pop trend, ένα αξεσουάρ μόδας με πάμπολλες παραλλαγές και σχέδια στην αγορά που συντηρήθηκε ως σήμερα. Η μάσκα ήταν ευεργετικής  αξίας στην καθημερινή της χρήση. Φορώντας την, δεν χρειάζεται να χαμογελάς ευγενικά στους αγνώστους, ούτε και στους οικείους. Δεν χρειάζεται να βάζεις μέηκ απ, ή να ξυρίζεσαι καθημερινά, αν δεν θέλεις. Ζεσταίνει τη μύτη σου, όταν κάνει κρύο. Διατηρείς την ανωνυμία σου. Και βέβαια, σε πληθυσμούς των μεγαλουπόλεων, εμποδίζεις αρρώστιες, πανδημίες, και προφυλάσσεσαι από την τεράστια μόλυνση του αέρα, σε δημόσιους χώρους, αλλά και στους μικροσκοπικούς εσωτερικούς χώρους των γραφείων και των εργασιακών συναντήσεων. Ξέρατε ότι στην Ασία ζει το 60% του πλανήτη; Φανταστείτε την ανισορροπία του περιβάλλοντος, τα δέντρα που κόπηκαν, τις λίμνες που στέρεψαν μέσα στον 20ο αιώνα για να γιγαντωθεί αυτός ο πληθυσμός. Υπό μια έννοια, αυτή η μάσκα μιας χρήσης, βρήκε έναν εντελώς δημιουργικό τρόπο να επιβληθεί στην καθημερινή εικόνα της ασιατικής κουλτούρας, ο Μπρεχτ θα το θαύμαζε, αν ζούσε σήμερα, ως ένα εφέ αποστασιοποίησης, ενώ είναι κάτι ολωσδιόλου πραγματικό, καθόλου επινοημένο. Σήμερα οι περισσότεροι έχουμε με πόνο ψυχής αναθεωρήσει την ελαφρώς ειρωνική μας διάθεση απέναντι στους μασκοφορεμένους, και συχνά και με γάντια, Ασιάτες τουρίστες στην μέση του ελληνικού καλοκαιριού.

Εντάξει η αποστασιοποίηση, αλλά τι γίνεται με το συναίσθημα;

Αλλά το θέατρο, οι παραστατικές τέχνες έχουν επαφή. Πώς δημιουργείς επαφή διαδικτυακά;

Είναι πράγματι μια πολύ μεγάλη αγωνία της κοινότητας των ηθοποιών, των χορευτών, των καλλιτεχνών του «αγγίγματος», της ανάσας, του βλέμματος, του ιδρώτα, για το πως θα εξελιχθούν οι παραστατικές, οι ζωντανές τέχνες της σκηνής. Θα αναφερθώ και πάλι στους Ιάπωνες φίλους μας και τον τρόπο που έχουν δημιουργήσει μια «μην αγγίζετε» ποπ κουλτούρα. Ας μιλήσουμε για το σεξ. Πριν μερικές μέρες είδα την ταινία του 2018 «Κλέφτες καταστημάτων». Στην ταινία η νεαρή πρωταγωνίστρια έχει μια ιδιαίτερα συναισθηματική σεξουαλική συνεύρεση με έναν πελάτη (στο Hostess Club που εργάζεται) ενώ ανάμεσά τους υπάρχει ένα μεγάλο τζάμι καθρέφτης. Αλλά το τζάμι είναι βαλμένο εκεί πρόχειρα, δεν είναι μια σταθερή κατασκευή έχει κάτι το εύθραυστο, το παροδικό. Μπορεί να μετακινηθεί αν θες. Αν είχα δει αυτήν την ταινία πριν το φετινό Μάρτιο θα σκεφτόμουν ίσως λέξεις όπως η αποξένωση, η ανωνυμία, η αποστασιοποίηση (μάλιστα η ταινία κέρδισε στις Κάννες οπότε σίγουρα κάτι συμβολικό). Αλλά τον Απρίλιο του 2020, αυτή η σχέση είναι απλά ρεαλισμός. Και σου δίνει και ιδέες για την προσωπική σου ζωή, για το γυαλί που αν θες μετακινείται, είναι-θέμα-επιλογής.

Και έτσι, κοίταξα στο διαδίκτυο να βρω «συναισθηματικά» βοηθήματα εξ αποστάσεως.

Είμαι σίγουρη ότι γενικά γνωρίζετε τα περισσότερα προϊόντα προς ατομική χρήση. Όπως και αυτά της τηλεφωνικής, second life, black mirror και διαφόρων εκδοχών εικονικής απόλαυσης. Τώρα μπορεί να πρέπει να σκεφτείς επινοητικές λύσεις όχι προς το άγνωστο άλλο, αλλά προς τον εφικτό, τον υπαρκτό, τον εραστή ή την ερωμένη, που μπορεί να μένουν ακόμα και σε διπλανό διαμέρισμα. Η επιλογή γίνεται κοινόχρηστη. Η διαδικτυακή αναζήτηση με ικανοποίησε. Δεκάδες προΪόντα, που αγοράζονται σε ζευγάρι, ετεροσεξουαλικά κυρίως, αλλά φαντάζομαι ότι η ιδέα προσαρμόζεται και σε άλλες σεξουαλικές προτιμήσεις και με περισσότερα άτομα, που προσφέρουν δονητικές απολαύσεις, σε αληθινό χρόνο και στους δύο, μέσα από μια κοινή εφαρμoγή σε smart phones και εισάγοντας, ως επί το πλείστων, τα προϊόντα στο σώμα σου.  

Σκέφτηκα πόσο μπορεί να ταιριάζει αυτή η ικανότητα ρυθμικής δόνησης μεταξύ ενός ερμηνευτή και ενός ή και περισσότερων θεατών. Η εφαρμογή ενεργοποιείται και επαυξάνεται (κρατήστε την λέξη επαυξάνω θα την ξαναχρησιμοποιήσουμε), ανάλογα με το ποσοστό της δόνησης των μερών που συμμετέχουν. Ενέργεια και ρυθμικός παλμός στην Επίδαυρο… Για φαντάσου μια τέτοια καμπάνια; Καιρό έχουμε να βιώσουμε κάτι τέτοιο ε;

Και για την εξάσκηση στο φλερτ υπάρχει ένας διαδραστικός ρομποτικός μηχανισμός, κατάλληλος για ερωτευμένους αλλά και για εξάσκηση στην δραματική σχολή, ένα “αναμεταδότης φιλιού”, όπου βάζεις τον σένσορα στο στόμα και κάποιος άλλος, κάπου αλλού, έναν συμπληρωματικό σένσορα στο δικό του/της στόμα. Η εφαρμογή έτσι, αναμεταδίδει την επιθυμία.

Το συναίσθημα έχει επιτευχθεί και μάλιστα μπορεί να συγκρατήσει και στατιστικά στοιχεία για το μέλλον.

Λοιπόν, η τεχνολογία είναι αποτελεσματική. Η εικονική πραγματικότητα είναι η πραγματικότητα. 

Μπορεί να ακούγονται λίγο ειρωνικά όλα αυτά. Αλλά, αλήθεια, δεν υπάρχει καμία τέτοια πρόθεση. Αυτό που βλέπω σε όλες τις εφαρμογές, και ως άνθρωπος και με την ειδική ματιά του καλλιτέχνη του θεάτρου, είναι μια συνεχής και αγωνιώδης επαναδιατύπωση ανάγκης για επικοινωνία. Στο παρελθόν είχαμε γοητευτεί τόσο πολύ από την τεχνολογία της εικονικής πραγματικότητας. Όμως τώρα, που δεν διαλέγουμε συνειδητά το να είμαστε μόνοι, απλά έχουμε στερηθεί την δυνατότητα να είμαστε με άλλους, υπάρχει μια τρομερή ένταση: όλη αυτή η εκ νέου επινόηση της ζωής, που πρέπει να νοηματοδοτήσουμε το περιεχόμενό της, με την διαμεσολάβηση ενός γυαλιού (Βlack mirror στα αγγλικά), επινοήθηκε για εμάς  εδώ και καιρό, πριν τον κακό χαμό του κορονοϊού. Μπορείς πια να επιλέξεις  την ιδιωτικότητα σου, όπως και κάθε σχέση σου με κάθε άλλον. Όποιος ήδη ζει με άλλους, που τους επέλεξε με παρωχημένα κριτήρια σε  σχέση με τους νέους όρους της ζωής, κρίμα. Η ανθρωπότητα έχει πάντως “συγκρατηθεί”, ανακαλύπτει νέες εφαρμογές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως η έννοια του ιδιωτικού, της επιλογής εκ νέου. Αν αυτό εξακολουθούμε να το θεωρούμε δυστοπία, είναι επειδή η έννοια της δυστοπίας μας αρέσει τρομερά ως συστατικό του μελοδράματος (μελόδραμα: όταν ανακαλύπτεις την αλήθεια αργότερα από όταν πρέπει, δες τι έγινε στον “Πόλεμο των Άστρων”). Ανθρώπινο 100%.

Θυμήθηκα την αγγλική σειρά του 2019, με τίτλο “Years and Years”.

Διαδραματίζεται 15 χρόνια από τώρα, και στη σειρά παίζει ένας ενδιαφέρον χαρακτήρας, η Μπέθανι, ετών 14. Θα μπορούσε να είναι ένα παιδί, που θα συλληφθεί αυτήν τη στιγμή, σήμερα, τον Απρίλιο του 2020. Η Μπέθανι είναι μια σιωπηλή, ντροπαλή, αποσυρμένη νεαρή κοπέλα, με ένα gender μυστικό, που θα χρειαστεί εγχείρηση για να αποκαλυφθεί. Είναι trans: σύντμηση για την λέξη transhuman. Οι γονείς της δεν αντιλαμβάνονται την έννοια (τη μισή λέξη, τρανς, την αντιλαμβάνονται και είναι εντελώς οκ με αυτό). Η Μπέθανι, όμως, θέλει να εγκαταλείψει το σώμα της, μιας και μακροχρόνια θα της είναι άχρηστο, να εμφυτεύσει έναν κώδικα στον εγκέφαλό της αλλά και σε όλη της την ύπαρξη, ώστε να υπάρχει σε ένα e-σύννεφο που θα την συνδέει με μια αντίστοιχη κοινότητα ανθρώπων. Αυτό θα είναι το “φύλο” τους, ο τρόπος που μοιράζονται πληροφορίες, γνώσεις, συναισθήματα, αισθήσεις και την ψυχή τους. Φυσικά οι γονείς διαφωνούν. Θεωρούν ότι η απόρριψη του υλικού σώματος είναι ισοδύναμο με αυτοκτονία. Η κοπέλα κάνει τελικά την εγχείρηση. Ήταν μια καλή επιλογή; Μπορεί να είναι κάτι τέτοιο μια προοπτική στο μέλλον; Δεν ξέρουμε, ακόμα μοιάζει επιστημονική φαντασία. Πώς στον 19ο αιώνα ο Ιούλιος Βερν ήταν ένα είδος επιστημονικής φαντασίας, και στον 21ο είναι στην κατηγορία του «apocalyptic»; Σκέφτηκα, θα έρθει η μέρα που όλη αυτή η σκέψη θα βγάζει νόημα. Και φαντάστηκα πολύ θέατρο σε έναν τέτοιο κόσμο, έναν κόσμο σε σύννεφο!

Έτσι θυμήθηκα να προσπαθώ να εξηγήσω τον ρεαλισμό και τον υπερρεαλισμό.

Πάντα επιμένω μέσα στην τάξη στη δραματική σχολή, να αναλύουμε τις έννοιες αλήθεια και πραγματικότητα. Αν η αλήθεια δημιουργεί την πραγματικότητα, αν ο ρεαλισμός είναι η αλήθεια, αν η πραγματικότητα είναι πραγματική. Και μετά προσπαθώ να εξηγήσω τι είναι ο υπερρεαλισμός, κάτι πολύ αληθινό -τουλάχιστον όσο αλήθεια, όσο αληθινό είναι ένα όνειρο που είδαμε χτες το βράδυ-  και είναι και πολύ πραγματικό, μιας και το δημιουργεί το  σώμα μας, το μυαλό και η ψυχή μας, όταν είμαστε αναπόσπαστοι, χωρίς παρεμβολές και παρεμβάσεις από άλλους. Μετά διαβάζω τι είναι η επαυξημένη πραγματικότητα σε σχέση με την εικονική, που έχει δημιουργήσει τόσες δυστοπικές αφηγήσεις για το μέλλον της ανθρωπότητας. Επαυξημένη πραγματικότητα: η σε πραγματικό χρόνο άμεση ή έμμεση θέαση ενός φυσικού, πραγματικού περιβάλλοντος, του οποίου τα στοιχεία επαυξάνονται από στοιχεία αναπαραγώμενα από συσκευές υπολογιστών, όπως ήχος, βίντεο, γραφικά ή δεδομένα τοποθεσίας. Σε αντίθεση με την εικονική πραγματικότητα, που δημιουργεί ένα απόλυτα τεχνητό περιβάλλον, η επαυξημένη πραγματικότητα χρησιμοποιεί το υπάρχον περιβάλλον και προσθέτει νέες πληροφορίες σε αυτό).

Και έτσι αυθαίρετα -αλλά ποιητικά, ξέρετε, με συννεφάκια- καταλήγω να αναρωτιέμαι: είναι η επαυξημένη πραγματικότητα πιο πολύ πραγματικότητα ακόμα πιο πολύ από τον υπερρεαλισμό; Ειναι σα να προσθέτουμε και άλλη, όχι περισσότερο αληθινή, αλλά κυρίως αυξημένη πραγματικότητα, στην υπερπραγματικότητα; Τόσες πολλές πραγματικότητες δεν μπορεί παρά να είναι μια νέα αλήθεια. (Σαν τη θεωρία του χωροχρόνου, διαστάσεις της αλήθειας που δύσκολα καταλαβαίνουμε, αλλά το καταλαβαίνουμε).

Και έτσι σκέφτομαι:

Γιατί αισθανόμαστε μοναξιά τώρα που είμαστε μόνοι; Είμαστε μόνοι; Αισθανόμαστε άραγε μοναξιά, αλήθεια; Αυτή η επαυξημένη πραγματικότητα είναι καταπληκτική. Είναι σαν να ζεις σε μια νέα αντίληψη του εαυτού σου, σε μία καινούργια ερμηνεία το ρόλο της τέχνης, σε μια ανανεωμένη προσέγγιση του ποιοι είμαστε, τι μας χρειάζεται και τι χρειαζόμαστε, σε μια ανανθεώρηση για το που βρισκόμαστε μέσα στην ιστορία της εξέλιξης της ανθρωπότητας, και στην απελευθερωτική διαπίστωση ότι το παρόν σου είναι για άλλους παρελθόν και μέλλον για άλλους.

Οπότε ναι,

σίγουρα ζούμε σε μια ενδιαφέρουσα εποχή… όπως λέει και η κινέζικη παροιμία.