Η θεατρόφιλη που καθόταν δίπλα μου στην πλατεία του θέατρου «Noūs- Creative space», βρισκόταν σε κατάσταση αμηχανίας. Η γλώσσα του σώματος «μιλούσε». Όση ώρα η γυναίκα παρακολουθούσε την φρενιασμένη, εκτός ελέγχου, εκρηκτική παράσταση της άγριας, γκροτέσκ πολιτικής -κάνει κουρέλι κάθε μορφής εθνικισμό και καλλιτεχνικό «ψώνιο»- σάτιρας του «αστέρα» της κοσοβαρικής δραματουργίας και πρώην διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου του Κοσόβου, Γιετόν Νεζίραϊ, «ΠΤΗΣΗ/ΚΟΣΟΒΟ», δυσανασχετούσε.
Ήταν παραπάνω από σαφές πως όσα έβλεπε να εκτυλίσσονται επάνω στη σκηνή, σε σκηνοθεσία του Ένκε Φεζολλάρι -με τον ίδιο σε μια γεμάτη ενέργεια, ισορροπημένη πάνω σε τεντωμένο σκοινί, ερμηνεία- , της φαίνονταν ακραία. Τραβηγμένα από τα μαλλιά. Τουλάχιστον. Ειλικρινώς, δεν την αδικώ.
Τα Χριστούγεννα του 2018, πήρα το αμάξι και ανηφόρισα, μέσω Σκοπίων, στο Κόσοβο. Πρίστινα, Μιτρόβιτσα και πέριξ. Η αλήθεια είναι ότι όλοι γνωρίζουμε ως «αυταξία» -με θετικό ή αρνητικό πρόσημο, κατά περίπτωση και αναλόγως ιδεολογικής κι αισθητικής προσέγγισης- τι σημαίνει βαλκανική τρέλα -ο Κουστουρίτσα το έκανε στο σινεμά του εικόνες. Η κοσοβάρικη παράνοια -δεν είναι τρέλα- όπως διαπίστωσα, ιδίοις όμμασι, με θλίψη, στο οδοιπορικό, χτυπάει άλλου είδους «κόκκινα». Και δεν είναι αστείο.
Δημοκρατία του Κοσόβου. Ένα νεογέννητο κρατίδιο που δημιούργησε η Ουάσινγκτον στα αποκαίδια του αιματηρού εμφύλιου πολέμου της πρώην Γιουγκοσλαβίας, χωρίς κανένα υπόβαθρο, με μηδέν υποδομές κι ανεπαρκές πολιτικό προσωπικό. Ένα αμερικανόπληκτο, διεφθαρμένο ως το κόκκαλο μόρφωμα-νήπιο, με δρόμους και πλατείες που μετονομάστηκαν εν μια νυκτί σε λεωφόρους Μπους και Κλίντον και την αστερόεσσα να ξεπροβάλλει ανεμίζοντας σε σημεία που δεν υποψιάζεσαι.
Προσπαθήστε να φανταστείτε πώς θα στηνόταν στο Εθνικό Θέατρό του η παράσταση-ανάθεση για την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας του (έγινε το Φεβρουάριο του 2008). Το θέμα που παρουσιάζει με υποδειγματικά αποκαθηλωτικό και βιτριολικό τρόπο, το θεατρικό «ΠΤΗΣΗ/ΚΟΣΟΒΟ», αναβιώνοντας παράλληλα όλη την ιστορία της τελευταίας, αποσχισθείσας περιοχής της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Μια, πραγματικά, καίρια πολιτική επιλογή από τον Φεζολάρι, την ώρα που η περιοχή μυρίζει επικινδύνως «μπαρούτι» και, συμπωματικά, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δημοσίευσε την αξιολόγηση της «πρόοδου» του «κράτους», για το 2023 και το 2024, με στόχο την ενταξιακή του πορεία. Το ψήφισμα των ευρωπαϊκών θεσμών κάνει λόγο, με εξαιρετικά προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις, για «απαραίτητες ευρείες μεταρρυθμίσεις και διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς», ενώ οι «προκλήσεις εξακολουθούν να υφίστανται» -η διατύπωση είναι πραγματικά «κομψή»- όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, την αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης κ.ά.
Η δράση του θεατρικού (πλήρης τίτλος: «Πτήση 1702 08, Κόσοβο») του Νεζίραϊ, που έχει μεταφραστεί σε επτά γλώσσες για την ώρα -την εξαίρετη απόδοση στα ελληνικά υπογράφει η Ελεάνας Ζιάκου) εκτυλίσσεται στην πρώτη Κρατική Σκηνή, στην Πρίστινα. Οι ηθοποιοί είναι απλήρωτοι και ξεπαγιάζουν σε ένα θέατρο που εν μέσω χιονιά δεν έχει θέρμανση -το έχω δει να συμβαίνει και σε αλβανική κρατική σκηνή. Οι ταλαίπωροι, απαξιωμένοι καλλιτέχνες στο κυλικείο πίνουν ρακή για να αντέξουν. Οι εργάτες πίνουν, παίζοντας σκάκι -σοσιαλιστικό κατάλοιπο. Ενώ ετοιμάζονται, λοιπόν, μετ’ εμποδίων, υπό άθλιες συνθήκες -κάνοντας το σκατό τους παξιμάδι- να ανεβάσουν το «Περιμένοντας τον Γκοντό», «σκάει» η είδηση: Η κυβέρνηση αναμένεται να ανακηρύξει την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Από το γραφείο του πρωθυπουργού φθάνει η εντολή να προετοιμάσουν, ει δυνατό, την επόμενη ημέρα, μια παράσταση που θα περιλαμβάνει «ολόκληρη την ιστορία που έχουμε διανύσει ως λαός». Κάτι ούτε ηρωϊκό, ούτε επικό απλώς, αλλά συνώνυμο της «εποποιίας». Το φιλόδοξο εγχείρημα ανατίθεται στο «κατάλληλο» πρόσωπο: σκηνοθέτη του Εθνικού Θεάτρου, ευνοούμενο, σφιγκοκωλάριο της κυβέρνησης και συγγραφέα των εθνικιστικών μανιφέστων «Κόσοβο Ι », «ΚόσοβοΙΙ», «Κόσοβο ΙΙΙ» (τον υποδύεται ο Φεζολάρι). Παρόντες κατά την ημέρα παρουσίασής του θα είναι ο Αμερικανός πρέσβης, το τιμώμενο πρόσωπο, εκπρόσωποι του ΝΑΤΟ, των Ηνωμένων Εθνών κ.ο.κ. Η παράσταση θα πρέπει να περιλαμβάνει και την ομιλία του πρωθυπουργού.
Τα σχέδια για την πρόζα και τις εμβόλιμες μουσικές είναι πολλά, αντιφατικά. Ο τελικός «σκελετός» σιγά σιγά «ξηλώνεται», με άνωθεν δάκτυλο -την αμερικανική πρεσβεία, που παρακολουθεί και καθοδηγεί όλες τις διαδικασίες. Μεταξύ του εθνικού ύμνου της χώρας και του Μπετόβεν, υπήρχε η αρχική σκέψη να εμφανίζεται και η μορφή του Μπιλ Κλίντον. Πανικός. Θα προλάβουν να ετοιμάσουν την παράσταση εγκαίρως; Πότε θα γίνει η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας; Μήπως μπορεί να αναβληθεί, για να είναι έτοιμοι; Ιχθύ ισχύος από τους κυβερνητικούς, με αποτέλεσμα τεράστιες ποσότητες υστερίας κι εντάσεις μεταξύ των καλλιτεχνών.
Πολλά τα στάδια και της κυβερνητικής λογοκρισίας -ακόμη και το τσιγάρο επί σκηνής «αποβάλλεται». Τελικά, -δεν είναι, προσδιορίζεται «οδηγία, είναι «διαταγή»- απαγορεύονται τα εθνικά σύμβολα, τα τραγούδια με εθνικιστικό περιεχόμενο. Τα «μηνύματα» πρέπει να είναι «οικουμενικά» κι όταν μιλούν για εχθρό να μην κατανομάζεται ως «Σέρβοι». «Δεν υπάρχει λόγος να προκαλέσουμε τους διεθνείς συμμάχους μας. Να πούνε μόλις αποκτήσαν τη ανεξαρτησία τους σκοπεύουν να κακομεταχειριστούν τις άλλες μειονότητες που ζουν στο Κόσοβο. Μακριά από εμάς!». Ο σκηνοθέτης διαμαρτύρεται για την «πολιτική ορθότητα» και το «στραμπούληγμα» του δημιουργικού οίστρου του. Στο τέλος απειλείται με καρατόμηση. «Δεν θα είσαι εσύ ο σκηνοθέτης της παράστασης, αλλά ο Τζέιμς. Αυτός είναι ο εκλεκτός του Πρωθυπουργού», του ανακοινώνει ο Γραμματέας Αθλητισμού της Κυβέρνησης.
Στο φόντο της Μεγάλης Ιστορίας, όπου οι ηθοποιοί, με τη βοήθεια βίντεο ντοκουμέντων από την συγκλονιστική ημέρα ανακήρυξης της ανεξαρτησίας, κάνουν ασκήσεις ορθοφωνίας -σαρδόνια και με το βαμβάκι η αποδόμηση- με τις λέξεις Προτεκτοράτο, Independence, Coexistence, KFOR, Corruption, NATO, η μεν πρωταγωνίστρια ονειρεύεται να παίξει την Σκάρλετ Ο’ χάρα στο Μπρόντγουεϊ, ο δε τεχνικός σκηνής να γίνει πιλότος- ήρωας και διπλωμάτης του Κοσόβου. Όλοι έχουν το προσωπικό όνειρό τους που βαίνει προς ματαίωση. Η μεγαλεπίβολη παράσταση που ετοιμάζουν προαλείφεται «βατερλό».
Η πραγματικότητα δεν είναι μακριά από το θεατρικό. Ο συγγραφέας του, όπως μας εξήγησε, το έγραψε όταν εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου του Κοσόβου, επειδή θέλησε να εντάξει στην κρατική σκηνή και Σέρβους καλλιτέχνες -δεν είναι τυχαία η ευρωπαϊκή οδηγία «διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς». Η κατάσταση σήμερα στους γειτνιάζοντες γεωγραφικά αλλά τόσο απομακρυσμένους πολιτικά, ηθικά και σε ανθρώπινο επίπεδο, λαούς, που γεωγραφικά -αλλά και συμβολικά- διχοτομούνται από ένα ποταμάκι, υπό τη διεθνή παρουσία, στη Μιτρόβιτσα, έρχεται να επιβεβαιώσει με τους χειρότερους όρους ότι πλέον ο καταπιεζόμενος έχει αναλάβει ο καταπιεστής. Μια βαλκανική ιστορία. Μια βαλκανική ιδιαιτερότητα. Μια βαλκανική πραγματικότητα.
Ο Φεζολάρι επέλεξε να βάλει φωτιά στη σκηνή. Η καταιγιστική, υπεροφορτωμένη δράση φλερτάρει διαρκώς με τον εκτροχιασμό και το μπουρλέσκ . Το επί σκηνής κομφούζιο είναι σε διαρκή ανελισσόμενη πορεία. Κι, όμως, αυτό που προκάλεσε αμηχανία στη θεατρόφιλη κυρία συντονίζεται απόλυτα, σε κοινή ταλάντωση, με το γκροτέσκο παράλογο της κοσοβάρικης οντότητας και την σπαρακτική μέσα απ’ τη σάτιρα πρόζα του Νεζίραϊ, που υπηρετούν εν χορώ, στο σανίδι, η Άντα Γιαννουκάκη, ο Κυριάκος Κοσμίδης -που επιβάλλεται άμα τη εμφανίσει του-, ο Χρυσοβαλάντης Κωστόπουλος και ο Απόστολος Μαλεμπιτζής.
Οι παραστάσεις ρίχνουν αυλαία την Δευτέρα 2/6.
