Οι εκπλήξεις της κάθε θεατρικής σεζόν συνήθως δεν αποκαλύπτονται εύκολα. Σπάνια έρχονται από τις γνωστές, μεγάλες και ισχυρές, «θεσμικές» θεατρικές σκηνές. Αυτό κάνει την αναζήτησή τους επίπονη: το πλήθος των παραστάσεων είναι ως γνωστόν δυσθεώρητο, κι οι γνωστές δυσκολίες υπό τις οποίες γεννιούνται αυτά τα εγχειρήματα καθιστούν το αποτέλεσμα εξαιρετικά αμφίβολο.
Κοντολογίς, θα δει κανείς πολλές καλοπροαίρετες επιτυχίες, μετριότητες ή ασημαντότητες που καταδικάστηκαν να μην ξεχωρίσουν από το σωρό λόγω ελλιπούς χρόνου προετοιμασίας, μέσων, χρημάτων, αλλά συχνά και γνώσης ή ικανοτήτων. Όσο πιο επίπονη όμως η διαδικασία αναζήτησης, τόσο πιο μεγάλη η ικανοποίηση κι η χαρά όταν ανακαλύπτει κανείς το κρυμμένο διαμαντάκι. Και στην περίπτωσή μας αυτό κρύβεται πίσω από το μυστηριώδη τίτλο Mute.
Τολμηρές σε πολλά επίπεδα οι επιλογές της ομάδας που δημιούργησε το Mute. Καταρχάς, το μέγεθος και μόνον της διανομής – έξι ηθοποιοί κι ένας μουσικός επί σκηνής – ξεφεύγει κατά πολύ από τα συνήθη διμελή – τριμελή σχήματα που εμφανίζονται σε διάφορες σκηνές τα Δευτερότριτα. Και το βασικότερο όλων: η επιλογή του θέματος.
Ο Γιώργος Αδαμαντιάδης (συγγραφέας του κειμένου αλλά και ηθοποιός της παράστασης) δεν δίστασε να καταπιαστεί με μια από τις σελίδες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας που όλοι επιμελώς προτιμούν να καταχωνιάζουν κάτω από το χαλί, κάνοντας πως δεν υπήρξε ποτέ: αυτή των λήσταρχων και των ομάδων τους. Καθόλου περίεργος ο εν λόγω στρουθοκαμηλισμός: η δεξιά δεν επιθυμεί να θυμάται την εμφανή αδυναμία του νεόκοπου τότε ελληνικού κράτους να αντιμετωπίσει το φαινόμενο, που είχε άλλωστε σαφώς ερείσματα στις τοπικές κοινωνίες, κι η αριστερά δύσκολα θα μπορούσε να χαιρετίσει ως λαϊκούς ήρωες τους σκληροτράχηλους λήσταρχους, που έπαιξαν όμως τον ιδιάζοντα ρόλο τους επί αρκετές δεκαετίες στην ελληνική ύπαιθρο. Γενική λοιπόν η αμηχανία που περιβάλλει το θέμα. Και γι αυτό ακριβώς και λαμπρή επιλογή η επί σκηνής ανατομία του. Οφείλει να τολμά κανείς να γίνεται δυσάρεστος – όπως ακριβώς έκανε συχνά-πυκνά κι ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος, που είχε θίξει το θέμα με διαφορετικό, αλληγορικό τρόπο στο δικό του Μεγαλέξαντρο.
Ευτυχώς η τόλμη δεν περιορίζεται στο θέμα, αλλά συνεχίζεται και στη διαχείριση του. Στο λαμπρό, νευρώδες κείμενο του Αδαμαντιάδη, εμφανώς προϊόν επιστάμενης ιστορικής έρευνας, δεν υπάρχουν ήρωες, ούτε καλοί και κακοί. Κανείς δεν είναι αθώος. Οι στερεοτυπικές χαλκομανίες με τις οποίες συνήθως αναπαριστούμε τις μορφές του ιστορικού παρελθόντος αυτής της χώρας έχουν αντικατασταθεί με αληθινά, σάρκινα πρόσωπα μιας σκληρότατης εποχής, που δεν διστάζουν στιγμή να βουτήξουν τα χέρια τους στο αίμα ή να διαπράξουν οποιαδήποτε αγριότητα. Από τη σκηνή ακούγεται επιτέλους η σκληρή γλώσσα της αλήθειας, χωρίς εξωραϊσμούς. Ο ρόλος των ληστών, των χωρικών, των τσιφλικάδων, της χωροφυλακής, του επίσημου κράτους, του κλήρου και του στρατού, καταγράφεται με ευθύτητα, χωρίς παρωπίδες, κάθε στιγμή μέχρι το συγκλονιστικό φινάλε. Κι όπως λέει ο ποιητής, η χάρτα αυτού του κράτους κρύβει απάτη…
Εξίσου ακριβής, λιτή, ορθή και ευθύβολη υπήρξε και η σκηνοθεσία του Στέλιου Πατσιά. Έστρωσε τη σκηνή με χώμα, χρησιμοποίησε ελάχιστα ρούχα για να σηματοδοτήσει τις αλλαγές των ρόλων, δεν ασχολήθηκε διόλου με εισόδους ή εξόδους των πρόσωπων από τη σκηνή αποφεύγοντας κάθε κινητική φλυαρία. Έστησε μια παράσταση σύγχρονη στην ουσία της, χωρίς ίχνος «μοντερνιάς». Απέφυγε σωστότατα να υπογραμμίσει σκηνικά τη σκληρότητα των καταστάσεων και του κειμένου για λόγους εντυπωσιασμού. Και αξιοποίησε τους έξι εξαιρετικούς, ισάξιους ηθοποιούς του.
Στο δύσκολο για την περίπτωση ζήτημα της μουσικής, ιδανική λύση έδωσε παίζοντας τύμπανα ζωντανά επί σκηνής ο Γιώργος Καρανικολάου. Ακούστηκε όπου και όσο χρειαζόταν, απέφυγε σοφά το σκόπελο του ντράμερ που δείχνει τη δεξιοτεχνία του παίζοντας «πολύ και πολλά», και δεν διέπραξε το σφάλμα να προσδώσει δραματική ένταση μέσω του ήχου των κρουστών. Στάθηκε απολύτως στο ύψος των περιστάσεων.
Αξίζει να σταθεί κανείς και στον τίτλο: Mute. Πρόκειται ακριβώς για την επιλογή που έχει κάνει μια ολόκληρη χώρα, η επίσημη ιστοριογραφία της, και κυρίως η σχολική της παιδεία, για οποιοδήποτε κεφάλαιο του παρελθόντος της παραμένει ακανθώδες, αμφιλεγόμενο και επώδυνο: έχει πατήσει το Mute. Χρέος της τέχνης, λοιπόν, να μιλά καθαρά, δυνατά, με παρρησία, για όσα κανείς δεν τολμά. Για όσα πονάνε. Για αυτά που μας οδήγησαν ως εδώ. Γιατί όσο τα αγνοούμε ως κοινωνία, επαναλαμβάνονται διαρκώς.
Μια από τις πλέον κερδισμένες θεατρικές βραδιές μιας δύσκολης σεζόν. Η έκπληξη της χρονιάς για μένα μέχρι τώρα. Εύγε σε όλους.
