Ο Τσελεμεντές και οι αθέατες ιστορίες των γυναικών

Ο παλιός, αγαπημένος Τσελεμεντές – κειμήλιο κάθε σπιτιού, σημείο αναφοράς για γενιές – γίνεται το όχημα για ένα ταξίδι μνήμης και αναστοχασμού. Η παράσταση δεν μένει στη νοσταλγία των γεύσεων αλλά ξεδιπλώνει ταυτόχρονα την αθέατη πλευρά ενός εγχειριδίου που, πίσω από τις συνταγές του, υπαγόρευε και ρόλους, υποχρεώσεις, στερεότυπα. Οι σκηνοθέτιδες Έλενα Καλαϊτζή και Ίνγκριντ Κουτσουρέλη προτείνουν μια σκηνική εμπειρία με τέσσερις ερμηνεύτριες, που άλλοτε αφηγούνται, άλλοτε σχολιάζουν και άλλοτε δρουν, καλώντας το κοινό να ξανασκεφτεί τη θέση της γυναίκας στον χρόνο. Μέσα από χιούμορ, σάτιρα, εικόνες και αισθήσεις, ο «Τσελεμεντές» μεταμορφώνεται σε ζωντανό διάλογο με το παρελθόν και το παρόν.

Επικοινωνήσαμε μαζί τους και απάντησαν στις ερωτήσεις μας με αμεσότητα και καλλιτεχνική γενναιοδωρία

- Τι σας ενέπνευσε να επιλέξετε τον Τσελεμεντέ ως αφετηρία για αυτήν την παράσταση;

Αυτό που μας ενέπνευσε είναι ότι ο «Τσελεμεντές» δεν είναι απλώς ένα βιβλίο μαγειρικής, αλλά ένα πολιτισμικό αποτύπωμα μιας ολόκληρης εποχής. Μέσα από τα εισαγωγικά του κείμενα βλέπουμε πώς η κοινωνία όριζε τη γυναίκα αποκλειστικά ως “νοικοκυρά” και πόσο βαθιά ήταν ριζωμένοι οι έμφυλοι ρόλοι. Επιλέξαμε λοιπόν να ξεκινήσουμε από εκεί, γιατί συνδυάζει τη νοσταλγία με την κριτική ματιά στο παρελθόν και μας δίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε για το σήμερα.

Επιπλέον, αυτό που μας κίνησε παραπάνω το ενδιαφέρον ήταν όταν ανακαλύψαμε το κίνημα των tradwives, ένα κίνημα το οποίο προωθεί την επιστροφή στον ρόλο της “παραδοσιακής συζύγου” — μιας γυναίκας που μένει στο σπίτι, φροντίζει αποκλειστικά το νοικοκυριό και εξαρτάται οικονομικά από τον σύντροφό της. Μας φάνηκε τρελό το πώς ένα τέτοιο πρότυπο που θεωρούσαμε “ξεπερασμένο” επιστρέφει σήμερα, εξιδανικεύεται και μάλιστα γίνεται τάση στις νεότερες γενιές.

Έτσι, χρησιμοποιήσαμε τον «Τσελεμεντέ» ως αφηγηματικό εργαλείο για να μιλήσουμε για ζητήματα που, όπως δείχνει και το παράδειγμα των tradwives, δεν ανήκουν μόνο στο παρελθόν αλλά συνεχίζουν να επηρεάζουν το παρόν και να μας απασχολούν για το μέλλον.

Υπάρχει κάποια προσωπική σας ανάμνηση ή οικογενειακή ιστορία που σας συνέδεσε συναισθηματικά με το υλικό

Μέσω της έρευνας που κάναμε κατά τη διάρκεια των προβών, όλες συνδεθήκαμε συναισθηματικά με το υλικό. Το κάθε μέλος της ομάδας έφερε στο τραπέζι μία δική του ιστορία από την οικογένεια του, είτε που την είχε ζήσει, είτε που του την είχαν αφηγηθεί.

(Ε.Κ.) Συγκεκριμένα εγώ θυμάμαι τις γυναίκες της οικογένειας μου, να έχουν πάντα τη θέση της “φροντίστριας” σε οτιδήποτε αφορά το οικοκυρικό κομμάτι. Ίσως όχι στον βαθμό που διαβάζουμε στον «Τσελεμεντέ» και όχι με αυτήν την ευλάβεια, αλλά σε βαθμό τέτοιο που  να τις κάνει σκληρές multitaskers και σημαντικά ανήσυχες για το “τι θα πει ο κόσμος”. Βλέπε το παράδειγμα της μητέρας που δεν δουλεύει, αλλά είναι στο σπίτι και αναλαμβάνει το φαγητό, την καθαριότητα, τα παιδιά και λέει “εγώ κάνω την πιο δύσκολη δουλειά!”. Η μαμά μου δηλαδή. Χαχα!

Κατά τη διάρκεια της έρευνας, υπήρξε κάτι μέσα στα κείμενα του Τσελεμεντέ που σας εξέπληξε ή σας προβλημάτισε ιδιαίτερα; Πείτε την αλήθεια: πόσες φορές ξεφυλλίσατε τον αυθεντικό Τσελεμεντέ πριν την πρόβα;

Αυτό που μας εξέπληξε περισσότερο ήταν ότι ο «Τσελεμεντές» δεν περιορίζεται στη μαγειρική, αλλά δίνει οδηγίες για το πώς πρέπει να λειτουργεί μια “σωστή” οικογένεια, με τη γυναίκα αποκλειστικά στο ρόλο της νοικοκυράς. Εκεί φάνηκε καθαρά πόσο έντονοι και αυτονόητοι θεωρούνταν τότε οι έμφυλοι ρόλοι, κάτι που μας προβλημάτισε γιατί βλέπουμε αντίστοιχες αντιλήψεις να επιστρέφουν σήμερα μέσα από κινήματα, όπως αυτό των tradwives που προαναφέραμε.

Όσο για το ξεφύλλισμα, η αλήθεια είναι πως δεν περιοριστήκαμε στο να διαβάσουμε τον «Τσελεμεντέ»· όλη η δουλειά μας είναι χτισμένη πάνω του. Τον χρησιμοποιούμε ως αφηγηματικό εργαλείο, ως υλικό που επανέρχεται στη σκηνή, άρα στην ουσία τον “ξεφυλλίζουμε” συνεχώς μέσα από την παράσταση.

Τι ρόλο παίζουν οι γεύσεις και οι μυρωδιές στην παράσταση — είναι καθαρά συμβολικά στοιχεία ή λειτουργούν και βιωματικά για το κοινό; Αν η γιαγιά σας έβλεπε την παράσταση, θα σας χειροκροτούσε ή θα έλεγε «αυτά δεν τα έγραφε ο Τσελεμεντές»;

Οι γεύσεις και οι μυρωδιές είναι συμβολικά στοιχεία που μεταφέρονται στο κοινό μέσα από τα κείμενα του «Τσελεμεντέ». Στην παράστασή μας χρησιμοποιούμε τα πρωτότυπα κείμενα του Οδηγού Μαγειρικής, οπότε σίγουρα αν την έβλεπε η γιαγιά μας θα τα αναγνώριζε.

(Ι.Κ.) Προσωπικά έχω μεγάλη απορία να δω την αντίδρασή της όταν θα έρθει.

Πώς αντιδρούν οι θεατές, ιδιαίτερα οι νεότερες γενιές, απέναντι στις αναφορές σε μια εποχή τόσο διαφορετική αλλά και τόσο κοντινή;

Οι νεότερες γενιές είναι περισσότερο εκπαιδευμένες στα έμφυλα ζητήματα που πραγματεύεται η παράσταση, οπότε είναι και ευκολότερο να μπουν κατευθείαν στη διάθεση του έργου, να αντιληφθούν που υπάρχει ειρωνεία, κριτική ή σχόλιο και να συνομιλήσουμε με περισσότερες κοινές βάσεις.

Η παράστασή μας ξεκινάει σε λίγες μέρες. Έχουμε μεγάλη ανυπομονησία να δούμε τις αντιδράσεις του κοινού, και λίγη παραπάνω περιέργεια όσον αφορά στις παλαιότερες γενιές και τα συναισθήματα που θα τους δημιουργήσει.

Ποιο είναι το πιο σεξιστικό «tip» που βρήκατε στον Τσελεμεντέ; Αν ο «Τσελεμεντές» ξαναγραφόταν σήμερα, ποια «συνταγή» για τη θέση της γυναίκας ή για τις κοινωνικές προσδοκίες θα θέλατε να περιέχει;

Μέσα στην εισαγωγή του βιβλίου συναντάμε συνεχώς τέτοια στοιχεία, καθώς, αφενώς είναι πολύ βαθιά χαραγμένα στην κοινωνία, ειδικά εκείνη την εποχή, και αφετέρου, γιατί έτσι κι αλλιώς πρόκειται για οδηγίες και συμβουλές που απευθύνονται στην νοικοκυρά.

Στη «Φιλική επιστολή προς νεαράν σύζυγον», στο κεφάλαιο «Συσκευές», ακόμα και στον τρόπο που είναι γραμμένες οι κριτικές για το ίδιο το βιβλίο συναντάμε διαρκώς σχόλια που μας υπενθυμίζουν τον ρόλο της γυναίκας, άλλοτε πλαγίως και άλλοτε με ευθύ τρόπο. Το πιο χαρακτηριστικό κομμάτι, όμως, είναι ο «Δεκάλογος προς τας κυρίας», που μέσα από δέκα εντολές μας υποδεικνύει πώς πρέπει να φερόμαστε στον σύζυγό μας, προκειμένου να μην δημιουργούνται προβλήματα.

Αν ο «Τσελεμεντές» ξαναγραφόταν σήμερα, δεν θα θέλαμε να απευθύνεται στην γυναίκα. Θα θέλαμε να είναι ξεκάθαρο ότι η μαγειρική, η φροντίδα του σπιτιού, ακόμα και το πώς να είσαι καλ@ σύντροφ@ μας αφορά (ή όχι) ανεξάρτητα από το φύλο μας.

 Στην πρόβα ποιο σας δυσκόλεψε πιο πολύ: οι χορογραφίες ή να μη γελάσετε με τα κείμενα;

Η δουλειά μας βασίζεται πολύ στη συλλογική αφήγηση και στο πώς οργανώνεται το εκάστοτε υλικό μέσα στον χώρο που δημιουργείται ή παρουσιάζεται. Δηλαδή, προσπαθούμε ό,τι κάνουμε να κινείται σε ένα πλαίσιο μέτρου και ακρίβειας, ώστε οι ηθοποιοί να λειτουργούν σαν ένα ενιαίο σύνολο. Οπότε η μεγαλύτερη δυσκολία στις πρόβες ήταν αυτή.

Η παράσταση βασίζεται πολύ στη συνεργασία και στη συνεχή συμμετοχή όλων των ηθοποιών, καθώς κάθε μία κινείται και μιλάει, δημιουργώντας ένα συνεχές ρεύμα λόγου και δράσης. Η πρόκληση ήταν να ακούγεται αυτό το σύνολο σαν μία ενιαία φωνή, χωρίς να χάνεται η αρμονία και η αίσθηση του ρυθμού, αλλά και να αντισταθούμε στον ίδιο τον λόγο, που πολλές φορές προκαλεί γέλιο ή έντονα συναισθήματα.

Παρά την απαιτητικότητα αυτού του κομματιού, τα κορίτσια — με τα οποία έχουμε ξανασυνεργαστεί σε άλλη παράσταση — στάθηκαν με συνέπεια, καταφέρνοντας να υπηρετήσουν με επιτυχία αυτόν τον στόχο, διατηρώντας ταυτόχρονα τη ζωντάνια και την ενέργεια που χρειάζεται η παράσταση.

Ποια συνταγή θα θέλατε να βγάλετε εντελώς από το βιβλίο και ποια θα κάνατε performance;

Κάνουμε ήδη performance τον μουσακά! Δεν υπάρχει όμως κάποια συνταγή που θα θέλαμε να βγάλουμε από το βιβλίο — είναι όλες τόσο ωραίες και τόσο προσεγμένα γραμμένες! Επίσης, ο Τσελεμεντές παίζει με διαφορετικές εκδοχές των συνταγών του και μας εκπλήσσει και με ενδιαφέρουσες vegetarian προτάσεις, που ήταν μπροστά για την εποχή του.

Αν ο Τσελεμεντές έγραφε σήμερα οδηγίες για «τον καλό influencer», πώς θα ξεκινούσε το πρώτο κεφάλαιο;

Δεν έχουμε ιδέα. Χα!

Και τελικά: ο Τσελεμεντές είναι νοσταλγία, τρόμος ή απλώς μια καλή αφορμή να φάμε μετά την παράσταση;

Θα λέγαμε ότι ο Τσελεμεντές είναι μία τέλεια αφορμή για σκέψη, προβληματισμό και έμπνευση για το παρόν και το μέλλον μας. Και σίγουρα μια σούπερ αφορμή για να φάμε.