Ο Ίων Κεσούλης με τον Δημήτρη Πλατανιά στην πρόβα του Ριγολέττου © Αντρέας Σιμόπουλος
Η Εθνική Λυρική Σκηνή κλείνει την καλλιτεχνική περίοδο 2024/25 με ένα έργο-ορόσημο του ρεπερτορίου της όπερας: τον σκοτεινό και βαθιά ανθρώπινο Ριγολέττο του Τζουζέππε Βέρντι, στην ιστορική σκηνή του Ωδείου Ηρώδου Αττικού, στις 27, 29, 30 και 31 Ιουλίου 2025, σε μουσική διεύθυνση Ντέρρικ Ινόεϊ. Στο επίκεντρο όμως αυτής της παραγωγής βρίσκεται όχι μόνο η μουσική ιδιοφυΐα του Βέρντι, αλλά και η ιδιαίτερη θεατρική γλώσσα που ανέπτυξε η σκηνοθέτρια Κατερίνα Ευαγγελάτου το 2022, όταν πρωτοπαρουσιάστηκε η συγκεκριμένη σκηνοθεσία στο ίδιο αρχαίο θέατρο. Δύο χρόνια μετά, το σκηνικό στήνεται εκ νέου και τη σκυτάλη της σκηνοθετικής αναβίωσης αναλαμβάνει ο Ίων Κεσούλης.
Με αφορμή αυτή την εργασία, ο έμπειρος σκηνοθέτης μας μιλά για τις προκλήσεις και τις ισορροπίες που απαιτεί η αναβίωση μιας ξένης σκηνοθετικής ματιάς: την πίστη στο αρχικό όραμα, αλλά και την ανάγκη προσαρμογής στις νέες ερμηνευτικές συνθήκες, στους διαφορετικούς ερμηνευτές και, τελικά, στον ζωντανό παλμό της κάθε παράστασης.
Η αναβίωση δεν είναι απλή «ανακύκλωση», τονίζει ο Ίων Κεσούλης. Είναι μια καλλιτεχνική πράξη μεθοδική και υπεύθυνη, που απαιτεί οξυδέρκεια, ευαισθησία και πνεύμα συνεργασίας. Ο Ριγολέττος, έτσι, ζωντανεύει ξανά στο Ηρώδειο μέσα από μια σύνθετη καλλιτεχνική διαδικασία, στην οποία η αναβίωση δεν είναι δευτερεύουσα πράξη, αλλά φορέας συνέχειας, βάθους και ζωντάνιας.
Πώς θα περιγράφατε με απλά λόγια τον ρόλο του σκηνοθέτη που αναβιώνει μια παράσταση; Ποια είναι η βασική του αποστολή; Πρώτα, προσπαθώ να μπω στο μυαλό του συνθέτη και του λιμπρετίστα και, αφού τα κατανοήσω σε κάποιο βαθμό, στρέφω την προσοχή μου στις σημειώσεις του σκηνοθέτη/ της σκηνοθέτιδας, στο σκηνικό και τα κοστούμια, για να έχω μια συνολική εικόνα σε σχέση με το πού τοποθετείται χρονικά, ιστορικά ή και άχρονα η εκάστοτε καλλιτεχνική προσέγγιση. Σφίγγω τα κορδόνια των παπουτσιών μου και αρχίζω τον μαραθώνιο με όλες τις δυνάμεις, τις δικές μου και των συνεργατών μου. Η βασική αποστολή είναι η σκέψη και το όραμα της αρχικής σκηνοθεσίας να είναι ευανάγνωστη στο κοινό.
Πόσο πιστά έπρεπε να ακολουθήσετε το αρχικό σκηνοθετικό όραμα της Κατερίνας Ευαγγελάτου; Η αναβίωση είναι τελικά μια σκηνοθεσία με περιοριστικούς όρους ή μια ελευθερία με δομή; Το όραμα πρέπει να είναι σαφές, πιστό και ευανάγνωστο, όπως προανέφερα. Η πρόβα είναι ένας ζωντανός οργανισμός, που αναπνέει, αντιδράει και προσπαθεί να προσαρμοστεί στην εκάστοτε συνθήκη. Δεδομένης της συμμετοχής και νέων καλλιτεχνών, αν χρειαστεί να γίνουν παρεμβάσεις ή προσαρμογές, αυτές θα γίνουν, προκειμένου να στηριχθεί το όραμα. Η αναβίωση στηρίζεται σε μια βασική δομή με περιοριστική ελευθερία και χειρουργικού τύπου παρεμβάσεις.
Η "αναβίωση" μπορεί να ακούγεται και σαν "ανακύκλωση" όμως. Πώς αποφεύγετε να γίνει η παράσταση ένα απλό αντίγραφο; Η ανακύκλωση είναι μια διαδικασία που, αν πραγματοποιηθεί σωστά, έχει ευεργετικά αποτελέσματα και βοηθάει την γη μας. Καθ' όμοιο τρόπο, μια "ανακύκλωση" στην τέχνη δύναται να μεταλαμπαδεύσει στο κοινό σπουδαίες παραστάσεις. Δεν μπορεί, παρά ταύτα, η καρδιά ενός ζωντανού οργανισμού, όπως συμβαίνει σε κάθε παράσταση αναβίωσης, να χτυπάει κάθε φορά με τον ίδιο ρυθμό. Άρα, το ζήτημα ενός αντιγράφου δεν με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο με τη λογική που έχω για το ανέβασμα μια όπερας υπό το πρίσμα της αναβίωσης.
Υπάρχουν κάποια στοιχεία στην παράσταση, κατά την διαδικασία της αναβίωσης, που θεωρείται απαραίτητο να διατηρηθούν αμετάβλητα; Κάθε τι που μπορεί και κάνει την όπερα κατανοητή στον κόσμο που θα έρθει για πρώτη φορά να τη δει. Έτσι, λοιπόν, η βασική δομή μένει ως έχει κατά το δυνατόν, χωρίς πολλά μουσικά κοψίματα ή σκηνοθετικά ευρήματα που ενδέχεται να δυσκολεύσουν τον θεατή. Οτιδήποτε άλλο, σκηνικά, κοστούμια, φωτισμοί και ιστορική τοποθέτηση μιας όπερας, μπορούν να προσαρμοστούν.
Έχετε αναλάβει ξανά αναβίωση σκηνοθεσίας έργου που δεν είχατε σκηνοθετήσει εσείς ο ίδιος; Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση σε αυτό; Πράγματι, το έχω κάνει αρκετές φορές και, θα έλεγα, πως είναι ιδιαίτερα απαιτητικό ως διαδικασία και αρκετά αγχωτικό γνωρίζοντας ότι κάποια στιγμή θα έρθει να το δει και ο σκηνοθέτης/ η σκηνοθέτις που το είχε ανεβάσει για πρώτη φορά. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να παρουσιάσω το έργο με την ίδια λάμψη, όπως το είχε οραματιστεί όλη η δημιουργική ομάδα την πρώτη φορά που πήρε σάρκα και οστά.
Τι γίνεται με την καθοδήγηση των ερμηνευτών; Μπορεί ένας νέος πρωταγωνιστής να μετατοπίσει ερμηνευτικά την παράσταση; Η καθοδήγηση των ερμηνευτών είναι σημαντική και απαιτεί τη μεγαλύτερη προσοχή εκ μέρους του σκηνοθέτη/ της σκηνοθέτιδας, που αναβιώνει μια παραγωγή. Χρειάζεται ακόμη και να προσαρμόσει κανείς λεπτομέρειες ανάλογα με την καλλιτεχνική προσωπικότητα που έχει απέναντι του. Όλα αυτά πρέπει να διέπονται από ισορροπία και σεβασμό από και προς τις δύο πλευρές λαμβάνοντας υπ' όψιν το έργο αλλά και τις ανάγκες που έχει ο εκάστοτε πρωταγωνιστής.
Ο Ριγολέττος είναι ένα έργο με έντονο ψυχολογικό και κοινωνικό υπόβαθρο. Πώς προσπαθείτε να διατηρήσετε τη συναισθηματική ένταση της σκηνοθεσίας σε μια αναβίωση; Σε έναν κόσμο που ματώνει, πολεμάει , σκίζει και τρώει τις σάρκες του με κάθε τρόπο, με την κοινωνία να νοσεί σε πολλαπλά επίπεδα χάνοντας τον πνευματικό της προσανατολισμό, ο "Ριγολέττος" παρά τη ζοφερότητα που τον διαπνέει, μας υπενθυμίζει τι πρέπει να αποφύγουμε και ποιο μονοπάτι πρέπει να ακολουθήσουμε κατά το πέρασμά μας στη γη. Έχοντας υπ' όψιν το όραμα του σκηνοθέτη/της σκηνοθέτι, προσπαθώ να κρατήσω τις στιγμές έντασης και συναισθηματικής φόρτισης που ήθελε να μεταλαμπαδεύσει στο κοινό, με τον τρόπο που θεωρούσε για την συγκεκριμένη όπερα.
Πόσο επηρεάζει ο συγκεκριμένος χώρος -το Ηρώδειο- την αναβίωση μιας σκηνοθεσίας; Χρειάζεται να αλλάξει κάτι πρακτικά ή αισθητικά; Σε μια παραγωγή που στήνεται εξ αρχής για το Ηρώδειο συνήθως δεν χρειάζεται να αλλάξει κανείς τίποτα όσον αφορά το πρακτικό κομμάτι. Είναι όλα φτιαγμένα για την σκηνή του Ηρωδείου και εναρμονισμένα με την αισθητική του.
Ο Ίων Κεσούληs κατά τη διάρκεια των προβών στο Ηρώδειο/ φωτό Α. Σιμόπουλος
Ο Ίων Κεσούλης δίνει οδηγίες στη Ν. Μινασιάν και τον Λ. Αβετισιάν / φωτό Α.-Σιμόπουλος
Ποιο κομμάτι της διαδικασίας είναι για εσάς το πιο ευχάριστο; Ποιο ίσως το πιο αγχωτικό; Η διαδικασία μια παραγωγής τόσο σπουδαίων οργανισμών, όπως είναι η Εθνική Λυρική Σκηνή και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, με τις εξαιρετικές συνθήκες εργασίας, είναι ευλογία, χαρά και σου δίνει την ώθηση για δημιουργική ανταλλαγή καλλιτεχνικών απόψεων με τους μεγαλύτερους φορείς του κόσμου. Αποτελεί καλλιτεχνικό φάρο μέσα σε μια θάλασσα τέχνης... Η στιγμή, λοιπόν, που ξεκινά το στήσιμο μιας αναβίωσης, συνεπάγεται μια σχετική αγωνία, για να γίνουν τα πράγματα όπως τα έχεις σκεφτεί και φανταστεί στη διαδικασία της θεωρητικής προετοιμασίας. Απολαμβάνω, όμως, πάντοτε τις στιγμές, όταν έχω κάνει το πρώτο στήσιμο και περνάω στις επαναλήψεις με τις διορθωτικές και καλλιτεχνικές παρεμβάσεις μου, που το θεωρώ πυλώνα για το τελικό αποτέλεσμα.
Τι θα λέγατε σε κάποιον που θεωρεί την αναβίωση σκηνοθεσίας «δευτερεύουσα» δουλειά; Πώς θα του εξηγούσατε τη σημασία της; Όταν είσαι εργάτης της τέχνης και ζεις, αναπνέεις και ολοκληρώνεσαι μέσα από αυτήν την διαδικασία, το άγγιγμα της τέχνης στην ψυχή σου δεν διαχωρίζεται σε δευτερευούσης ή πρωτευούσης σημασίας δουλειά... Η επαφή με την τέχνη είναι καθαρτήρια από όποια πλευρά και αν την προσεγγίσεις. Μέσω της τέχνης, ανοίγεις μια επικοινωνία με τους θεούς και μόνο χρυσά μονοπάτια φωτός και γνώσης προκύπτουν, και αυτά η ψυχή με έναν μαγικό τρόπο τα μετουσιώνει σε μια μαγική ενέργεια, την οποία αντιλαμβανόμαστε όλοι όταν γινόμαστε συμμέτοχοι στην ιεροτελεστία του θεάτρου.
Όπερα • Αναβίωση
Ριγολέττος, Τζουζέππε Βέρντι
27, 29, 30, 31 Ιουλίου 2025 | Ώρα έναρξης: 21.00
Ωδείο Ηρώδου Αττικού
Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Μουσική διεύθυνση: Ντέρρικ Ινόεϊ
Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου
Αναβίωση σκηνοθεσίας: Ίων Κεσούλης
Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια: Άλαν Χράνιτελ
Χορογραφία, κινησιολογία: Πατρίσια Απέργη
Αναβίωση χορογραφίας: Ηλίας Χατζηγεωργίου
Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Δούκας της Μάντοβας: Λιπαρίτ Αβετισιάν (27, 30/7) / Αντρέι Ντανίλοφ (29, 31/7)
Ριγολέττος: Δημήτρης Πλατανιάς (27, 30/7) / Τάσης Χριστογιαννόπουλος (29, 31/7)
Τζίλντα: Νίνα Μινασιάν (27, 30/7) / Χριστίνα Πουλίτση (29, 31/7)
Σπαραφουτσίλε: Πέτρος Μαγουλάς (27, 30/7) / Τίμος Σιρλαντζής (29, 31/7)
Μανταλένα: Οξάνα Βόλκοβα
Τζοβάννα: Χρυσάνθη Σπιτάδη
Κόμης του Μοντερόνε: Μαξίμ Κλονόφσκι
Μαρούλλο: Νίκος Κοτενίδης
Ματτέο Μπόρσα: Γιάννης Καλύβας
Κόμης του Τσεπράνο: Γιώργος Ματθαιακάκης
Κόμησσα του Τσεπράνο: Διαμάντη Κριτσωτάκη
Δεσμοφύλακας: Ιωάννης Κοντέλλης
Ακόλουθος: Αιμιλία Τσιμιδάκη
Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Η παράσταση συστήνεται για ηλικίες άνω των 12 ετών
Η προπώληση των εισιτηρίων πραγματοποιείται από τη more.com, τα Ταμεία της ΕΛΣ και τα Εκδοτήρια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.
Πληροφορίες: Ταμεία ΕΛΣ (2130885700, καθημερινά 9.00-21.00)
