Τρεις Άξιοι Έλληνες Σκηνοθέτες σε Μία Συνέντευξη

«Πρόστιμο» του Φωκίωνα Μπόγρη

Τρεις διαφορετικές και πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες, αντίστοιχων άξιων Ελλήνων σκηνοθετών, συναντιούνται αυτές τις μέρες στο διαγωνιστικό πρόγραμμα «Meet The Neighbours» του online 61^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Το «Πρόστιμο» του Φωκίωνα Μπόγρη, το «Daniel ‘16» του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου και το «All The Pretty Little Horses» του Μιχάλη Κωνσταντάτου, κάνουν online πρεμιέρα σε αυτή την τόσο δύσκολη εποχή. Κάτι που μέχρι πριν λίγους μήνες, οι τρεις δημιουργοί ούτε που θα μπορούσαν να το φανταστούν. Όμως… «σινεμά με κάθε τρόπο», όπως πολύ σωστά και τρυφερά λένε οι συντελεστές του φεστιβάλ, οι οποίοι την ημέρα έναρξής του πρόβαλαν, συμβολικά, στην άδεια αίθουσα του «Ολύμπιον» της συμπρωτεύουσας, την ταινία που θα βλέπαμε, αν είμασταν εκεί. Συγκίνηση. Tίποτα άλλο.

Με την ευχή γρήγορα να ξαναγυρίσουμε στη γοητεία της αίθουσας, στη χαρά της συνεύρεσης, στην αγαπημένη ατμόσφαιρα του φεστιβάλ, προχωράμε. Μεγάλη, μικρή ή μεσαία η οθόνη, δεν έχει τόση σημασία. Στο απόλυτο lock down, μόνο η ουσία, η τέχνη που δίνει ανάσα ζωής, η ίδια η ταινία που κρατάει συντροφιά στην ψυχή και το πνεύμα, έχει σημασία. Κι όταν, στην όποια οθόνη, κυλάει ειδικά το αίμα το δικό μας, δημιουργών και  καλλιτεχνών της διπλανής μας πόρτας που έκαναν το όνειρό τους πραγματικότητα, πασχίζοντας μέσα από χιλιάδες δυσκολίες σε αυτή τη χώρα που τρώει τα παιδιά της, είμαστε ακόμη πιο κοντά τους.

Τρεις ξεχωριστές ταινίες λοιπόν, με κοινό άξονα τα αβέβαια βήματα του μέλλοντός τους, της πορείας τους στην αίθουσα πιο συγκεκριμένα. Θέμα που πονάει τον ελληνικό κινηματογράφο χρόνια τώρα, αλλά πλέον, με την πανδημία, ξεφεύγει σε επικίνδυνες καταστάσεις –και μάλιστα σε μια εποχή που, παρά τις αντιξοότητες, το ελληνικό σινεμά  ανθεί, ταξιδεύει και βραβεύεται ως τα πέρατα του κόσμου. Ας τις απολαύσουμε online τώρα και ας ευχηθούμε ότι καλύτερο για αργότερα.

Αμερικάνικο crime film αλλά με γεύση Βαλκανική, όπως λέει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης Φωκίων Μπόγρης, το «Πρόστιμο» ξετυλίγει μια αληθινή ιστορία στον κόσμο της νύχτας, «μελετώντας» πόσο εύκολα μπορείς να μπλέξεις σε αυτόν, χωρίς στην ουσία να είσαι μέλος του. Η περιπέτεια του μικρέμπορα κάνναβης Βαγγέλη, που δεν μπορεί να βρει σταθερή δουλειά και μπλέκει με μπράβους, κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον ως το τέλος, με ατού το ειλικρινές βλέμμα αθωότητας του ήρωα. Γεμάτη χιούμορ, κοφτερές «μαχαιριές» στο θεσμό της οικογένειας και της κοινωνίας, δυνατές ερμηνείες, κι ωραίες επιρροές από τον «δάσκαλο» του σκηνοθέτη -φίλο κολλητό και συνεργάτη ως το τέλος-, Νίκο Τριανταφυλλίδη, αλλά και από ταινίες του Γιάννη Οικονομίδη, ο οποίος κάνει και πέρασμα.

Daniel ´16 του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου

Από την άλλη, ο συγκινητικός «Daniel ‘16», κοινωνικό δράμα -κι επιτέλους μια ελληνική ταινία για μεγάλα παιδιά και εφήβους πέρα από το ενήλικο κοινό της-, σε παίρνει μαζί της με το ρεαλισμό, την καλυμμένη τρυφερότητα και τη βαθιά βουτιά στον εκρηκτικό χαρακτήρα του έφηβου Γερμανού ήρωα που φθάνει στον Έβρο για να εκτίσει την ποινή του σε μια κοινότητα αγωγής ανηλίκων –την πραγματική ύπαρξη των οποίων ελάχιστοι γνωρίζουμε, φαντάζομαι. Η ταινία του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου - που έχει ήδη ταξιδέψει σε φεστιβάλ για παιδιά και νέους, όπως το γερμανικό Schlingel-, καταφέρνει να «κλείσει» δυνατά στους κόλπους της τόσο τα τραύματα και τις ανησυχίες ενός ευρωπαίου νέου όσο και το δράμα των προσφύγων που προσπαθούν να περάσουν τα σύνορα, μιλώντας για τον άνθρωπο και την τόλμη της ψυχής που υπερβαίνει γλώσσες και θρησκείες.

Τέλος, το ψυχολογικό θρίλερ “All the Pretty Little Horses”, έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο φεστιβάλ της Σαγκάης, συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του Σεράγεβο κι έχει ήδη προβληθεί σε αρκετά διεθνή φεστιβάλ. Μέσα από την ιστορία ενός ζευγαριού σε πρόθυρα κρίσης, στην οποία συμβάλλει καθοριστικά η οικονομική τους κατάρρευση και η ματαίωση ονείρων, ο Μιχάλης Κωνσταντάτος μιλάει «για όσα δεν πρόκειται ποτέ να ειπωθούν αλλά βρίσκονται πάντα εκεί για όποιον θέλει να τα δει». Πίσω από το καλογυαλισμένο περιβάλλον ενός πλούσιου σπιτιού, ο σκηνοθέτης ξετυλίγει επιδέξια το νήμα της ιστορίας του, ενώ οι δυνατές ερμηνείες και οι λεπτομέρειες δημιουργούν σασπένς και εκρήξεις. Οι ήρωες του, κοιτώντας το μικρό γιο τους, αναρωτιούνται αν η αγάπη θα νικήσει το φόβο τους και καλούνται να αποφασίσουν αν θα καταφέρουν να επαναπροσδιορίσουν τον εαυτό τους, αφήνοντας πίσω τις μεγάλες προσδοκίες τους.

Οι τρεις δημιουργοί μίλησαν στην Popaganda.

All the Pretty Little Horses του Μιχάλη Κωνσταντάτου

Τι έδωσε στον καθένα από εσάς σας την έμπνευση και την αφορμή να κάνετε την συγκεκριμένη ταινία και τι θα θέλατε να «δηλώσετε» μέσα από αυτήν - π.χ. την κοινωνική αδικία, τα λάθη του συστήματος, κάτι άλλο; 

Φωκιών Μπόγρης: Έμπνευσή μου για την ταινία ήταν φυσικά ο πραγματικός άνθρωπος στον οποίο βασίστηκε το σενάριο, ένας ντίλερ κάνναβης από τα νότια προάστια. Τα στοιχεία που αναφέρεις είναι εκεί χωρίς να είναι κεντρικά στην ιστορία. Η ταινία νομίζω πως δεν δηλώνει κάτι με την έννοια που το λες. Αναρωτιέται μόνο αν ο ήρωας της μπορεί να αποβάλλει τα τοξικά στοιχεία του, αν ο κόσμος του θα του το επιτρέψει -τέτοια  πράγματα... Όταν γράφαμε το σενάριο με τον φίλο μου Πάνο Τράγο, θέλαμε να είναι μια πολύ ξεκάθαρη ιστορία- αυτό όμως όσον αφορά την πλοκή, όχι το συμπέρασμά της.    

Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος: Ένα, σχετικά καταγγελτικό, άρθρο στην πάλαι ποτέ Ελευθεροτυπία σχετικά με τη λειτουργία στην Ελλάδα σωφρονιστικών κοινοτήτων για Γερμανούς εφήβους με παραβατική συμπεριφορά, μας οδήγησε, πριν μερικά χρόνια, στον Έβρο. Εκεί, σε ένα εγκαταλειμμένο χωριό κοντά στα σύνορα με την Τουρκία, λειτουργούσε, πράγματι, μια τέτοια κοινότητα. Ύστερα από επιτόπια έρευνα αποφασίσαμε να αφηγηθούμε μια ιστορία για έναν Γερμανό έφηβο, τον Ντάνιελ, που έρχεται στην Ελλάδα για να εκτίσει την ποινή του, νιώθει ξένος σε ξένο τόπο και προσπαθεί να ξεφύγει από τους δικούς του δαίμονες.  

Μιχάλης Κωνσταντάτος: Οι διάφορες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές που συντελούνται γύρω μου, έχουν υπάρξει μια σταθερή πηγή έμπνευσης για την ταινία μου. Η βαθιά οικονομική κρίση στην Ελλάδα που έφερε όχι μόνο δημοσιονομικές αλλαγές αλλά και μεγάλες αλλαγές στις κοινωνικές δομές και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Έβλεπα και βλέπω γύρω μου ανθρώπους να χάνουν την πίστη τους απέναντι στους άλλους και στον εαυτό τους. Άνθρωποι που ζουν με την ανάμνηση μιας ζωής που κάποτε είχαν και που αρνούνται να συντονιστούν με τη νέα πραγματικότητα. Όλες αυτές οι σκέψεις, η ίδια η πραγματικότητα, η κρίση στις ανθρώπινες αξίες που καθημερινά παρατηρώ και συγχρόνως οι ιστορίες ανθρώπων γύρω μου, είχαν σαν αποτέλεσμα να γεννηθεί αυτή η ταινία. Στόχος της καταρχήν να προβληματίσει τους θεατές σε σχέση με τον τρόπο που διαμορφώνουμε την προσωπική μας ταυτότητα. Και να βάλει ερωτηματικά για το πόσο συνειδητά ζούμε και διαμορφώνουμε σχέσεις, πόσο αληθινοί είμαστε με τον ίδιο μας τον εαυτό μέσα στις ατομιστικές και υλιστικές κοινωνίες που ζούμε. 

Πώς αισθάνεστε που η πρεμιέρα της ταινίας σας γίνεται online και δεν θα μπορέσετε να ζήσετε το κλίμα του φεστιβάλ -και πάνω από όλα την επαφή με τον κόσμο;

Φωκιών Μπόγρης: Αν πρέπει να βρω μια λέξη που να περιγράφει το πως αισθάνομαι, αυτή είναι «σκατά». Μία τέτοια ματαίωση μετά από αρκετά χρόνια αναμονής για αυτή τη στιγμή, είναι πολύ σκληρή. Πιστεύω πως αν δεν βιώσεις την αντίδραση του κόσμου στην αίθουσα, δεν θα μάθεις ποτέ τι ακριβώς έφτιαξες. Η επαφή μας με τον κόσμο είναι και βασικός λόγος ύπαρξης των φεστιβάλ. Δεν είναι μόνο οι ταινίες, είναι ένα πολύ μεγάλο happening που κάθε Νοέμβριο δίνει ζωή στους κινηματογραφιστές αλλά και στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Προσωπικά δεν το έχω χάσει εδώ και μία δεκαετία, θα μου κόστιζε ακόμα και να μην είχα πρεμιέρα εκεί φέτος. Πρέπει να σημειωθεί πως το φεστιβάλ αυτό δεν ακυρώθηκε ποτέ ξανά στην 60χρονη ιστορία του, ούτε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Η τωρινή κυβέρνηση μόνο κατάφερε να το κλείσει, ως μέρος της γενικότερης πολιτικής της με σκοπό τον αφανισμό των τεχνών, του πολιτισμού και της ψυχαγωγίας. Εύχομαι η ιντερνετική διεξαγωγή του να είναι πετυχημένη και να επιστρέψει το 2021 όπως το γνωρίζαμε.

Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος: Αισθάνομαι πολύ περίεργα. Όλο αυτό μοιάζει με κάτι που σου θυμίζει ότι το έχεις ξαναζήσει αλλά όχι ακριβώς έτσι… Σαν ένα δυσάρεστο déjà vu! Κι εκεί καταλαβαίνεις πόσο φτωχό είναι αυτό που συμβαίνει σε σχέση με το τι σημαίνει στ’ αλήθεια φεστιβαλική εμπειρία, που είναι, κυρίως, γιορτή και θέαση ταινιών σε αίθουσες. Βέβαια το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τον κινηματογράφο, αλλά, δυστυχώς ολόκληρη την κοινωνία. 

Μιχάλης Κωνσταντάτος: Είναι παράξενο το συναίσθημα. Το φεστιβάλ είναι μια ευκαιρία για ένα δημιουργό να έρθει σε επαφή και να συνομιλήσει με το κοινό. Αυτό είναι ό,τι πιο πολύτιμο. Όταν ανάβουν τα φώτα στην αίθουσα μετά από μία προβολή, τα πρόσωπα των θεατών είναι το πραγματικό feedback που έχουμε για την ταινία μας. Αυτό προφανώς τώρα χάνεται σε ένα online φεστιβάλ, όπως επίσης και η εξίσου πολύτιμη συναναστροφή με άλλους κινηματογραφιστές. Παρόλα αυτά και με την πολύ καλή οργάνωση του φεστιβάλ προσπαθούμε να μείνουμε κοντά ο ένας στον άλλον. Κινηματογραφιστές και κοινό.

Σε μία τόσο δύσκολη εποχή τι επιθυμεί ο καθένας από εσάς να φέρει στην ταινία του το μέλλον -βραβεία, άλλα φεστιβάλ, καλή διανομή, εισιτήρια;

Φωκιών Μπόγρης: Δεν επιθυμώ τίποτα. Νομίζω δεδομένων των συνθηκών είναι πολυτέλεια το να επιθυμείς οτιδήποτε, πόσο μάλλον να κάνεις και σχέδια. Παρόλα αυτά ναι, θα ήθελα να έχει η ταινία μου την τύχη που λες, όσο θα το ήθελε και ο καθένας. Πιστεύω έχει το potential για καλή διανομή και εισιτήρια. Το τι θα κάνει τελικά, είναι μία άλλη υπόθεση. Όσο για μέλλον, δεν το βλέπω αυτή τη στιγμή. Κανείς ουσιαστικά δεν εγγυάται το αν (και το πότε) η ζωή μας θα επανέλθει σε αυτό που ήταν, και αυτό είναι το πιο τρομακτικό.  

Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος: Εύχομαι στην ταινία μου, ακόμη και με αυτές τις συνθήκες, να την δουν όσοι περισσότεροι θεατές γίνεται, να αρέσει και να ταξιδέψει ανά τον κόσμο.  Όσο για την διανομή, με ό,τι συμβαίνει το βλέπω πολύ δύσκολο. Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο και ακόμη δεν έχουν εμπεδωθεί οι αλλαγές που θα συμβούν στη διανομή των ταινιών αλλά και γενικότερα στο σινεμά. 

Μιχάλης Κωνσταντάτος: Επιθυμώ η ταινία να φτάσει σε όσους περισσότερους θεατές γίνεται και να πετύχει το στόχο της. Να προβληματίσει, να ανοίξει ένα διάλογο. Με οποιονδήποτε τρόπο διανομής και αν γίνει. Ελπίζω βέβαια όλα να πάνε γρήγορα καλά και να ανοίξουν ξανά οι κινηματογραφικές αίθουσες, ώστε οι ταινίες να βρουν ξανά το δρόμο τους και το φυσικό τους περιβάλλον. Σε αυτή τη δύσκολη εποχή, η διανομή μιας ταινίας είναι κάτι το οποίο θέλει ιδιαίτερο χειρισμό και σχεδόν μαντικές ικανότητες! Πορευόμαστε, όπως όλοι, σε ένα θολό, αβέβαιο τοπίο. Κάθε μέρα επανασχεδιάζουμε την επόμενη και από αυτό δυστυχώς δεν εξαιρείται ούτε ο κινηματογράφος. Ειδικά ο ήδη ταλαιπωρημένος ελληνικός κινηματογράφος έχει να περάσει άλλο ένα εμπόδιο -και με ένα Υπουργείο Πολιτισμού που σαφώς δεν ενδιαφέρεται για το μέλλον καμίας τέχνης, τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα.