Η Gaza Biennale είναι διαφορετική από τις άλλες. Γεννήθηκε μέσα στον πόλεμο, ως συλλογικό πρότζεκτ καλλιτεχνών από τη Γάζα και με τη στήριξη του Forbidden Museum. Είναι μια πρωτοβουλία που δεν μοιάζει με καμία άλλη στον παγκόσμιο χάρτη των καλλιτεχνικών διοργανώσεων. Δεν πραγματοποιείται σε μία μόνο πόλη, όπως συνηθίζεται, αλλά περιπλανιέται, εμφανίζεται σε διαφορετικές χώρες και πολιτιστικά κέντρα, λειτουργώντας ως πλατφόρμα αντίστασης, αλληλεγγύης και πολιτιστικής συνέχειας.
Lamis Dajani Shawwa, Beyond Watermelon
Η ιδέα ξεκίνησε στη Γάζα, μέσα στις πιο δύσκολες και απάνθρωπες συνθήκες, όταν οι καλλιτέχνες συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούσαν να φιλοξενήσουν μια τοπική μπιενάλε ούτε να μεταφέρουν τα έργα τους εκτός της πολιορκημένης Λωρίδας. Η λύση βρέθηκε σε μια μορφή «εκτοπισμένης τέχνης»: τα έργα δεν ταξιδεύουν, αλλά αναδημιουργούνται τοπικά, με νέες μορφές παρουσίασης που μεταφέρουν την αισθητική, το περιεχόμενο και το μήνυμα των δημιουργών.
Από τη Νέα Υόρκη έως το Βερολίνο και τώρα στην Αθήνα, η Gaza Biennale φέρνει στο προσκήνιο τη φωνή 30 Παλαιστινίων καλλιτεχνών, που δημιουργούν εν μέσω πολιορκίας και καταστροφής, συνδέοντας ένα παγκόσμιο δίκτυο πολιτιστικής αντίστασης. Το Ελληνικό Περίπτερο στην Κυψέλη ανοίγει τις πόρτες του με μια έκθεση-μαρτυρία για τη δύναμη της τέχνης απέναντι στη γενοκτονία.
Ghanem Diab Said Al-Den, The Rocket and the Carrot
Η τέχνη ως μαρτυρία
Η Μπιενάλε δίνει φωνή σε καλλιτέχνες που έχουν βιώσει την πλήρη καταστροφή. Σύμφωνα με το Forbidden Museum, περίπου το 75% των συμμετεχόντων έχει χάσει όλα τα έργα που είχε δημιουργήσει πριν τον πόλεμο. Κι όμως, μέσα από τα ερείπια, συνεχίζουν να παράγουν τέχνη, να ξεκινούν από το μηδέν και να καταγράφουν τις εμπειρίες τους. Πρόκειται για ένα διεθνές αρχιπέλαγος χώρων που υποδέχονται την ίδια θεμελιώδη ιδέα: τα έργα δεν ταξιδεύουν, αλλά «ξαναγεννιούνται» επί τόπου, ώστε να επιβιώσουν οι ιστορίες τους. Μια υπενθύμιση ότι η τέχνη εδώ είναι πράξη επιβίωσης, τεκμηρίωσης και αντίστασης.
Yasmeen Al Daya
Αυτή η κληρονομιά δεν είναι μόνο αισθητική. Είναι πολιτική χωρίς να γίνεται σύνθημα, ιστορική χωρίς μουσειακή ακαμψία, θεραπευτική χωρίς ρομαντικοποίηση του τραύματος. Η Gaza Biennale στήνει έναν καθρέφτη όπου οι θεατές δεν «κοιτούν» τη Γάζα από μακριά, αλλά συναντιούνται με τους ανθρώπους της τέχνης της εδώ και τώρα, στους δρόμους της Αθήνας ή όπου αλλού αυτή “προσγειώνεται”. Η συνδιευθύντρια του Recess στη Νέα Υόρκη, Lindsay Harris, το περιέγραψε εύστοχα: «Σε μια μπιενάλε, όλοι πηγαίνουν σε ένα μέρος για να δουν τον κόσμο. Στη Gaza Biennale, ο κόσμος βλέπει ένα μέρος: τη Γάζα».
Bassel Aklouk, The Rose of Gaza
Alaa Abu Saif
Το Ελληνικό Περίπτερο
Από τις 18 Σεπτεμβρίου έως τις 4 Νοεμβρίου 2025, η Αθήνα φιλοξενεί τη Μπιενάλε της Γάζας, «Στη ζώνη του πυρός. Θαύματα μέσα στα ερείπια – Το Ελληνικό Περίπτερο», στο Λόφος art project, στην Κυψέλη. Υπό την επιμέλεια της Φαίης Τζανετουλάκου και του Δημήτρη Σαραφιανού, παρουσιάζεται μια επιλογή έργων ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας και βίντεο-αρτ από 30 Παλαιστίνιους εικαστικούς.
Maysa Yousef, AMAN (SAFETY)
Το Ελληνικό Περίπτερο της Μπιενάλε επέλεξε έργα που συνδυάζουν αισθητική αρτιότητα, καλλιτεχνική πρωτοπορία και πολιτική στάση, ανοίγοντας χώρο διαλόγου για το πώς η τέχνη μπορεί να γίνει μέσο τεκμηρίωσης, μνήμης, ψυχολογικής θεραπείας και πολιτικής αντίστασης. Η έκθεση αναδεικνύει τη δυσκολία της καλλιτεχνικής παραγωγής εν μέσω γενοκτονίας, ενώ ταυτόχρονα καλεί την ελληνική και διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα να σταθεί αλληλέγγυα.
Η λίστα των συμμετεχόντων περιλαμβάνει καλλιτέχνες όπως οι: Ahmed Adnan, Ahmad Aladawi, Ahmad Muhanna, Mary Ann Jaraisy, Maysa Yousef, Osama Naqqa Hussein, Ruba Mahmoud Hassan, Yasmeen Al Daya και πολλοί ακόμη.
Osama Naqqa Hussein
Τρία έργα-σταθμοί στην Αθήνα
Ahmed Al-Adawi – “By Fire and Blood”: Οπτική κραυγή που αποτυπώνει την ανθρώπινη τραγωδία της Γάζας, μετατρέποντας τον συλλογικό πόνο σε σύμβολα και καλλιτεχνικές συνθέσεις. Ο καλλιτέχνης, μεγαλωμένος στους προσφυγικούς καταυλισμούς, εμπνέεται από τις επαναστατικές τοιχογραφίες και τις αφίσες της Ιντιφάντα. Ο Al-Adawi, με το By Fire and Blood, δημιουργεί μια οπτική κραυγή που μεταφέρει τον θεατή στο κέντρο της σφαγής. Αναμειγνύοντας σύμβολα και εκφραστικές χειρονομίες, αποτυπώνει τη συλλογική τραγωδία με τρόπο που υπερβαίνει τις λέξεις και τους αριθμούς. Το έργο του λειτουργεί ταυτόχρονα ως καταγγελία και ως υπενθύμιση ότι η τέχνη μπορεί να σταθεί μάρτυρας ακόμη και μέσα στη φωτιά.
Ahmed Al-Adawi, "By Fire and Blood"
Mary Ann Jaraisy – “Tiles of Mass Construction”: Έργο με κεραμικά πλακάκια, που παραπέμπουν στις παραδοσιακές παλαιστινιακές πόλεις. Η Jaraisy, κεραμίστρια που ζει στο Άμστερνταμ, χρησιμοποιεί την κληρονομιά ως εργαλείο μνήμης και αντίστασης. Με το έργο Tiles of Mass Construction, επιστρέφει στην παράδοση των παλαιστινιακών πλακιδίων, που άλλοτε προστάτευαν και στόλιζαν σπίτια και δημόσιους χώρους, για να δείξει πώς αυτά γίνονται πλέον θραύσματα μέσα σε έναν ωκεανό ερειπίων. Στα κεραμικά της συνυπάρχουν η βία, ο θάνατος αλλά και η ανθεκτικότητα και η ομορφιά, σε μια σύνθεση που επιμένει να προβάλλει τη ζωή πάνω από τον θάνατο.
Ahmad Muhanna – “Devoid of Hope”: Πίνακες ζωγραφισμένοι πάνω σε κούτες διεθνούς βοήθειας και χαρτιά από βιβλία, εξαιτίας της έλλειψης υλικών. Ο καλλιτέχνης καταγράφει με ειλικρίνεια τη ζωή στον πόλεμο: ουρές για νερό, εκτοπισμούς, λιμοκτονία. Η επιλογή του καμβά γίνεται πολιτική δήλωση: ακόμη και τα πιο απλά αντικείμενα μετατρέπονται σε φορείς μνήμης. Ο Muhanna μιλά για το έργο του Devoid of Hope ως καταγραφή της καθημερινότητας μέσα στον πόλεμο: «Πριν από τον πόλεμο εργαζόμουν με την ψυχοθεραπεία μέσω της τέχνης, όμως η ζωή άλλαξε βίαια και έγινα ένας καλλιτέχνης χωρίς ελπίδα». Οι πίνακές του πάνω σε κούτες διεθνούς βοήθειας και σε σκισμένες σελίδες βιβλίων δεν είναι απλώς λύση ανάγκης, αλλά δήλωση ότι ακόμη και τα πιο ταπεινά υλικά μπορούν να μετατραπούν σε φορείς μνήμης και μαρτυρίας.
Ahmad Muhanna (Deir Al-Balah 1984-), Devoid of Hope
Παράλληλες εκδηλώσεις
Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου, 19:00: Εκδήλωση-συζήτηση «Bearing Witness: Πώς η τέχνη σπάει την πολιορκία», με τη συμμετοχή των Mary Ann Jaraisy και Lamis Dajani Shawwa, του ποιητή Nasim Alatras και του καθηγητή Αρχιτεκτονικής Κώστα Μανωλίδη. Τη συζήτηση θα συντονίσει η δρ. Φαίη Τζανετουλάκου και θα υπάρχει ζωντανή σύνδεση με καλλιτέχνες στη Γάζα και το Τουρκικό Περίπτερο στην Κωνσταντινούπολη.
Σάββατο 4 Οκτωβρίου, 19:00: Παρουσίαση του “Ημερολογίου τον Καιρό της Γενοκτονίας” του Sohail Salem, από το Αγγλικό Περίπτερο της Gaza Biennale.
