«Μια κοινωνία γίνεται καλύτερη όταν οι γέροι φυτεύουν δέντρα στη σκιά των οποίων ξέρουν ότι δεν θα καθίσουν ποτέ» (ελληνικό ρητό)
Εκεί καταλήγει το μανιφέστο των Yvonne Farrell και Shelley McNamara, των επιμελητριών της φετινής Biennale Αρχιτεκτονικής της Βενετίας με θέμα «Ελεύθερος Χώρος», μέσω του οποίου τo duo των Grafton Architects με βάση την Ιρλανδία, καλεί τους συμμετέχοντες αρχιτέκτονες να επιδείξουν γεναιοδωρία στο χρήστη του έργου τους σε επίπεδο αισθητικής και χωρικής εμπειρίας, να αξιοποιήσουν τα δώρα της φύσης – ήλιο, φεγγάρι, υλικά- και να δημιουργήσουν χώρους ελεύθερους, δημοκρατικούς, χωρίς συγκεκριμένο πρόγραμμα.
Η ευαισθησία των επιμελητριών και το, σχετικά γενικό, θέμα έχει ως αποτέλεσμα μια Biennale λιγότερο φαντασμαγορική σε σχέση με αυτές του 2016 και του 2014, των Aravena και Koolhaas αντίστοιχα, χωρίς όμως να λείπουν οι συμμετοχές των starchitects και πολλά παραδείγματα ποιοτικής αρχιτεκτονικής...
Me Too
Φέτος, μετά από 8 χρόνια, αναλαμβάνουν την επιμέλεια της Biennale γυναίκες. Με αφορμή το πολύ σπάνιο γεγονός αυτό (2η φορά στην ιστορία) και με δεδομένα τόσο τη δύσκολη θέση της γυναίκας στον κλάδο της αρχιτεκτονικής όσο και τον καθημερινό τους αγώνα, κατά τη διάρκεια των εγκαινίων, στην είσοδο του Giardini οι Odile Decq, Martha Thorne, Farshid Moussavi μεταξύ πολλών γνωστών γυναικών αρχιτεκτόνων και πάνω από 100 ακόμα ατομων, διαμαρτυρήθηκαν κατά των σεξιστικών διακρίσεων και της σεξουαλικής παρενόχλησης στην αρχιτεκτονική κοινότητα διαβάζοντας το δικό τους μανιφέστο. Η δράση έγινε ακτιβιστικά, γιατί δυστυχώς η διοίκηση της Biennale δεν τους έδωσε έγκριση.
Holy See Pavilion
Το κομμάτι της φετινής Biennale που αδιαμφισβήτητα δεν πρέπει να χάσει κανείς βρίσκεται στο νησί του San Giorgio Maggiore. Είναι το περίπτερο του Βατικανού, το Holy See Pavilion, η πρώτη συμμετοχή του ανεξάρτητου –και μικρότερου στον κόσμο- κράτους στη Biennale της Βενετίας. Ο επίτροπος, Καρδινάλιος Gianfranco Ravasi, με τους επιμελητές Francesco Dal Co και Micol Forti κάλεσαν 10 διάσημους αρχιτέκτονες να επαναπροσδιορίσουν την έννοια του παρεκκλησίου στον 21ο αιώνα με πρότυπο ένα συγκεκριμένο παρεκκλήσι του 1920 σχεδιασμένο από τον Gunnar Asplund στο νεκροταφείο της Στοκχόλμης και με δεδομένο ότι το παρεκκλήσι θα ήταν απομονωμένο σε ένα απόλυτα αφηρημένο φυσικό περιβάλλον με άνοιγμα στο νερό της λιμνοθάλασσας. Η επιλογή των αρχιτεκτόνων από διαφορετικά μήκη και πλάτη της γης, διαφορετικής ηλικίας και αισθητικής έγινε με στόχο να εκφραστεί η τάση του καθολικισμού να αγκαλιάσει τη διαφορετικότητα ανά τον κόσμο.
Δέκα εκπληκτικοί - απόλυτα διαφορετικοί μεταξύ τους - μικροί ναοί, κατασκευάστηκαν σε κλίμακα 1:1 μέσα στο δασάκι του νησιού, ενταγμένοι τέλεια στο τοπίο. Μετά το τέλος της Biennale τα παρεκλήσσια θα αποσυναρμολογηθούν και θα κατανεμηθούν σε πληγήσες από σεισμούς περιοχές της Ιταλίας, όπου και θα επανασυναρμολογηθούν.
Τα Βραβεία
Ο Χρυσός Λέων δόθηκε στον Eduardo Souto de Moura. Στο project του «Vol de Jour» στο Arsenale, συγκρίνει το «πριν» και το «μετά» της μετατροπής του Μοναστηριού Santa Maria do Bouro στο Alentejo σε ξενοδοχείο, σχολιάζοντας πόσο μικρές είναι οι αρχιτεκτονικές του επεμβάσεις μέσα από δυο εναέριες φωτογραφίες τοποθετημένες δίπλα δίπλα. Η κριτική επιτροπή έκρινε ότι η κίνηση του αυτή «αποκαλύπτει την αναγκαία σχέση μεταξύ αρχιτεκτονικής, χρόνου και χώρου. Ο ελεύθερος χώρος εμφανίζεται λιτός και απέριττος...».
Eduardo Souto de Moura, Vol de Jour
Αντίστοιχου πνεύματος ήταν και το δεύτερο βραβείο – ο Ασημένιος Λέων - που κέρδισαν οι Βέλγοι “architecten de vylder vinck taillieu” ως πολλά υποσχόμενοι νέοι αρχιτέκτονες με το project CARITAS - την επέμβασή τους με μικρές κατασκευές σε μια παλιά μισογκρεμισμένη ψυχιατρική κλινική στο Melle, στο Βέλγιο. Είναι ένα έργο, όπου κατά την επιτροπή «η χαμηλή ταχύτητα και η κατάσταση αναμονής επιτρέπουν στην αρχιτεκτονική να είναι ανοικτή σε μελλοντική ενεργοποίηση».
de vylder, CARITAS
Ως καλύτερη εθνική συμμετοχή αναδείχθηκε η Ελβετία με το περίπτερο «Svizzera 240 House Tour». Οι επιμελητές καλούν τον επισκέπτη να περιηγηθεί σε ένα διαμέρισμα άλλοτε μεγενθυμένο, άλλοτε σε σμίκρυνση περιβάλλον παρόμοιο με αυτό της «Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων». Είναι ένα σχόλιο για τις φωτογραφίες εκτός κλίμακας και τον αδιάφορο, standard εξοπλισμό των ελεύθερων - προς πώληση- διαμερισμάτων που κοσμούν τις σελίδες των Real Estate Agencies, το πιο οικείο στο κοινό είδος αρχιτεκτονικής.
Το Χρυσό Λέοντα για το συνολικό του έργο κέρδισε ο Kenneth Frampton και ειδική μνεία έλαβαν οι Andra Matin (Ινδονησία) και οι RMA Architects (Ινδία – ΗΠΑ). Ειδική μνεία δόθηκε και στη Μ.Βρετανία για την εγκατάσταση με τίτλο “Island”. Το Βρετανικό περίπτερο παρέμεινε κλειστό και μια εξέδρα –ελεύθερος χώρος από οποιοδήποτε πρόγραμμα-στήθηκε πάνω από αυτό. Mε αφορμή το συγκεκριμένο περίπτερο, ένα post στο Facebook του Patrik Schumacher, Διευθυντή του γραφείου της Zaha Hadid, έθεσε το θέμα του κατά πόσον η Biennale Αρχιτεκτονικής αγγίζει τα όρια της Biennale Τέχνης , με περίπτερα χωρίς περιεχόμενο - σχεδιασμένα εν είδει εγκαταστάσεων. Η Biennale υποτίθεται ότι έχει το ρόλο της διεθνούς έκθεσης, όπου παρουσιάζεται ό,τι καινούριο έχει να δείξει η αρχιτεκτονική της κάθε χώρας, κάθε δυο χρόνια, κάτω από την ομπρέλα ενός συγκεκριμένου θέματος. Ακόμα και αν έχει ακόμα αυτό το ρόλο, υπάρχει άραγε κάτι καινούριο να δείξουμε;
Great Britain, Island
Το Ελληνικό Περίπτερο
Φέτος, επιμελητές της Ελληνική συμμετοχής είναι το γραφείο Neiheiser Argyros (Χριστίνα Αργυρού και Ryan Neiheiser) με βάση το Λονδίνο. Το θέμα αυτής είναι «Η Σχολή των Αθηνών» και διαπραγματεύεται ένα ουτοπικό σενάριο, όπου τα μαθήματα των σχολών δε γίνονται μόνο στις αίθουσες διδασκαλίας, αλλά στα «ακαδημαϊκά κοινά»: στους διαδρόμους, στους κοινόχρηστους χώρους κλπ, απεγκλωβισμένα από το ακαδημαϊκό τους πρόγραμμα.
Στο εξαιρετικά καλαίσθητο Ελληνικό περίπτερο, το ξύλινο πάτωμα διαμορφώνει μια αμφιθεατρική τοπογραφία, πάνω από την οποία σχεδόν αιωρούνται 56 μακέτες εκπαιδευτικών κτιρίων ανά τον κόσμο. Μεταξύ των έργων πολλών διάσημων αρχιτεκτόνων περιλαμβάνονται και το Θέατρο του Διονύσου, η Ακαδημία του Πλάτωνα, το κτίριο Αβέρωφ της Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ (του Λ.Καυταντζόγλου), το Ωδείο Αθηνών (του Ι.Δεσποτόπουλου) αλλά και ο η σχολη Bauhaus (του W.Gropius) , η Architectural Association (Α.Α.), η Cooper Union (των Morphosis), το EPFL (των SANAA) η σχολή της Ουτρέχτης (του R.Koolhaas) και πολλά άλλα.
Η επιλογή των συγκεκριμένων σχολών από τους επιμελητές έγινε με στόχο την παρατήρηση της εξέλιξης της τυπολογίας γνωστών παραδειγμάτων εκπαιδευτικών χώρων κατά την πάροδο του χρόνου και την επισήμανση των «ακαδημαϊκών κοινών». Σημαντικοί για την κατανόηση του νοήματος είναι οι τρεις μικροί κατάλογοι που δίνονται στον επισκέπτη με φωτογραφίες, σχέδια και κυρίως τα data της κάθε σχολής που αφορούν στα τετραγωνικά των κοινόχρηστων χώρων, στα γεωμετρικά χαρακτηριστικά και τα υλικά της κάθε περίπτωσης.
Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι το ελληνικό περίπτερο αποκτά διεθνή χαρακτήρα, αλλά παραμένει ένα ερώτημα αν χάθηκε η επαφή του με την ελληνική πραγματικότητα.
Παράλληλα, κατά τη διάρκεια των εγκαινίων του ελληνικού περιπτέρου, έλαβε χώρα σειρά ομιλιών με θέμα την εκπαίδευση με καλεσμένους καταξιωμένους ακαδημαϊκούς και αρχιτέκτονες από το τη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο (Elizabeth Diller, Marion Weiss, Michael Manfredi, Eva Franch i Gilabert, John Tuomey, Sheila O'Donnell, Joseph Grima). Είναι περίεργο, που δεν υπήρχαν καλεσμένοι ομιλητές από την Ελλάδα, παρόλο που για την έρευνα πίσω από τη συμμετοχή συνεργάστηκαν ομάδες φοιτητών από την Α.Α. και το Ε.Μ.Π. με επί κεφαλής τον καθηγητή Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Εγώ προσωπικά, ως απόφοιτη του Ε.Μ.Π., περίμενα να δω έστω αναφορές στα τόσα μαθήματα εκτός προγράμματος στο Αίθριο του κτιρίου Αβέρωφ, όπως τις κατασκευές του καθηγητή Οικοδομικής Δημήτρη Μπίρη ή στα ευφάνταστα μαθήματα εκτός προγράμματος και οριοθετημένου χώρου του Π.Τουρνικιώτη μεταξύ πολλών άλλων.
Το κατά πόσον οι εθνικές συμμετοχές σχεδιάζονται αποκλειστικά από ημεδαπούς ή αν μπορεί μια χώρα να συμβουλεύεται οποιονδήποτε αλλοδαπό σχετικό με το θέμα που παρουσιάζει και σε ποιό βαθμό υπήρξε γενικότερο ερώτημα που τέθηκε στην αρχιτεκτονική κοινότητα κατά τη διάρκεια των εγκαινίων. Το να βρίσκεται το ΜΙΤ σύμβουλος σε εξειδικευμένο θέμα οποιουδήποτε περιπτέρου ίσως να ακούγεται λογικό, ίσως και το ότι οι επιμελητές της Ελληνικής συμμετοχής δε ζουν στην Ελλάδα, αλλά γιατί το πάρτυ της Α.Α. να γίνεται στην αυλή του Ελληνικού περιπτέρου;
Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι το ελληνικό περίπτερο αποκτά διεθνή χαρακτήρα, αλλά παραμένει ένα ερώτημα αν χάθηκε η επαφή του με την ελληνική πραγματικότητα.
