Ο Μανώλης Βορρίσης είναι κτηνίατρος στη Σύρο. Είναι ο άνθρωπος που έχει κάνει διάσημη τη γάτα του Αιγαίου πέρα από τα σύνορα της χώρας κι έχει καλυτερέψει τη ζωή των αδέσποτων ζώων του νησιού. Μιλάει παθιασμένα γι’ αυτό που κάνει χωρίς περιττούς συναισθηματισμούς. Δεν επαναπαύεται και δεν μεμψιμοιρεί. Προτείνει λύσεις σύγχρονες, καλαίσθητες, ουσιώδεις κι είναι ο πρώτος που σηκώνει τα μανίκια για να τις κάνει πράξεις.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πώς σε έβγαλε ο δρόμος στη Σύρο; Δούλευα στην Αθήνα μέχρι το 2006. Από το 2006 μέχρι το 2010 δούλευα κεντρικό Λονδίνο και σε περιφερειακές κλινικές επειγόντων. Σε κάποιο σημείο βαρέθηκα τη ζωή μου εκεί πέρα. Μου φαινόντουσαν όλα πολύ οργανωμένα κι αδιάφορα. Μάλλον επειδή σκεφτόμουν τα ζώα στην Ελλάδα κι ότι εδώ θα ήμουν πιο χρήσιμος. Ήρθα στην Ελλάδα λοιπόν, ψαχνόμουν κι έκατσε δουλειά στη Σύρο. Τότε δεν είχα δεσμεύσεις επαγγελματικές ή οικογενειακές κι έτσι το είδα σαν μια ωραία αλλαγή. Μπήκα στο πλοίο και ήρθα. Ουρανοκατέβατος δηλαδή.
Η ενασχόληση με τις αδέσποτες γάτες πως προέκυψε; Τα αδέσποτα πάντα με απασχολούσαν. Εδώ στη Σύρο, ήρθα πραγματικά σε επαφή με το αδέσποτο ζώο με το οποίο δεν ασχολείτο κανείς κι αυτό το ζώο ήταν η γάτα. Οι σκύλοι ήταν κάπως ρυθμισμένοι, υπήρχε δηλαδή ένας μηχανισμός που είχε αναλάβει τα αδέσποτα σκυλιά. Για τη γάτα όμως δεν υπήρχε μια οργανωμένη προσπάθεια. Έβλεπα ζώα στους δρόμους τα οποία ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση κι όλο αυτό ήταν ένας φαύλος κύκλος. Ζευγαρώματα, εγκυμοσύνες, γεννήσεις, ατυχήματα, ασθένειες, θάνατοι και πάλι τα ίδια. Και κάθε χρόνο μαζευόντουσαν κι άλλες γάτες, αρρώσταιναν οι γάτες, πέθαιναν οι γάτες... Ο κόσμος ρωτούσε, ψαχνόταν, παραπονιόταν. Επομένως, κάποια στιγμή, λέω κάτι πρέπει να κάνουμε με αυτό το θέμα.
Και ξεκίνησες μια σημαντική προσπάθεια για τον έλεγχο του πληθυσμού. Άρχισα να στειρώνω αδέσποτα. Έβλεπα ότι εκεί έπασχε η Σύρος. Τα έπιανα και τα έφερνα στην κλινική η οποία μου έκανε μια πολύ καλή τιμή για να μπορώ να ανταπεξέλθω. Δεν μπορούσα να φανταστώ τότε πόσο δύσκολο ήταν όλο αυτό και πόσο χρόνο θα αφιέρωνα. Ξεκίνησα λοιπόν, να πηγαίνω σε μια αποικία, να πιάνω τις γάτες μία-μία , σιγά-σιγά, μέρα παρά μέρα σχεδόν και τελικά έβλεπα ότι μια αποικία τελείωνε κι όταν έφτανε η εποχή των γεννήσεων αυτή η αποικία δεν γεννούσε. Κι έλεγα ok, άρα από αυτή τη γειτονιά δεν θα ακούσω πάλι «γιατρέ, βρήκα ένα γατάκι, τι θα κάνουμε με το γατάκι, ποιος θα αναλάβει το γατάκι». Κι άντε, κάποια στιγμή, αυτή η γειτονιά να έχει πάλι 2 γατάκια, δεν θα έχει όμως 50.
Και στην πορεία δημιουργήθηκαν τα «καφέ της γάτας». Πως στήθηκε όλο αυτό; Υπάρχει ένα πλαίσιο. Εντοπίζεις μια γειτονιά. Στη γειτονιά αυτή βρίσκεις τους ανθρώπους. Αυτό είναι το νούμερο ένα. Πρέπει να βρεις σ’ αυτήν τη γειτονιά ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τις γάτες. Αυτούς τους λέμε γατοπαρατηρητές, catwatchers. Είναι οι πληροφοριοδότες κατά κάποιον τρόπο γιατί δεν μπορώ εγώ να είμαι συνέχεια εκεί. Δεύτερον, μετράς τα ζώα, κάνεις μια εκτίμηση του πληθυσμού κι αρχίζεις να κάνεις στειρώσεις. Όταν αυτές οι στειρώσεις φτάσουν σε ένα ποσοστό 70%, αρχίζεις να ασχολείσαι με το τάϊσμα. Βάζεις μια ταΐστρα και οι catwatchers αναλαμβάνουν την καθαριότητά της. Είναι σημαντικό να παραμένει καθαρό. Τέλος, εκεί που μπαίνει η ταΐστρα, ο περιβάλλων χώρος διαμορφώνεται έτσι ώστε κάποιες γωνιές, κάποια παρτέρια εγκαταλελειμμένα να γίνουν όμορφα για τους ανθρώπους κι έπειτα η γάτα σαν όμορφο ζώο να ενταχθεί κι αυτή μέσα σ’ αυτό το σύστημα .
Έχετε φτιάξει ακόμα και «τουαλέτα» για γάτες; Η διαχείριση των κοπράνων της γάτας και η έξοδος της γάτας από τους κάδους είναι το σημαντικότερο βήμα για να γίνει το ζώο αυτό αποδεκτό από τους πολίτες. Διότι, όταν ένα παιδί βλέπει μια γάτα συνέχεια μέσα στα σκουπίδια, τη συνδυάζει με τα σκουπίδια κι έτσι βγαίνει το «σιχαμένες» με το οποίο ήρθα αντιμέτωπος στις Κυκλάδες. Γιατί τις λένε σιχαμένες; Γιατί ζουν και ψάχνουν τροφή στους κάδους. Άρα έπρεπε να το αλλάξουμε αυτό και το κάναμε. Έτσι ακριβώς, όταν μια γειτονιά ζει με κόπρανα γάτας παντού τα οποία δεν μαζεύονται και δεν καθαρίζονται ούτε από τις δημοτικές υπηρεσίες, ούτε από τους ιδιώτες, πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε και με αυτό. Η τουαλέτα της γάτας είναι κάτι που δοκιμάσαμε αρχικά σε μία αποικία και δούλεψε πάρα πολύ καλά. Περιόρισε τα κόπρανα της γάτας στο συγκεκριμένο σημείο. Χρειάζεται όμως αυτό το σημείο να καθαρίζεται τακτικά ώστε να εξακολουθεί η γάτα να πηγαίνει εκεί. Θεωρούμε ότι είναι κομβικής σημασίας και για την ευπρέπεια της πόλης και κυρίως για την αποδοχή της γάτας από τον κόσμο. Κανείς δεν θέλει να ζει με κόπρανα έξω απ' την πόρτα του. Τη γάτα θα στοχοποιήσει. Πρέπει να βρούμε λύσεις όμως κι όχι να κυνηγάμε το ζώο.
Και λειτουργεί αυτό ή μετά από λίγο καιρό υπάρχει αδιαφορία, παρακμάζει κι επανερχόμαστε στην προτέρα κατάσταση; Αυτό που έχω καταλάβει είναι ότι είναι σημαντικό να δουλέψεις με τους ανθρώπους. Πρέπει να πηγαίνεις στις γειτονιές και να αφήνεις πίσω σου ανθρώπους οι οποίοι θα δουλεύουν με βάση ένα σχέδιο, ένα πλάνο. Δηλαδή, να ξέρουμε ποια είναι τα ζώα, ποιοι θα ταΐζουν, ποιοι θα καθαρίζουν, ποιοι θα μαζεύουν χρήματα, ώστε να δημιουργήσουμε μικρούς τοπικούς μηχανισμούς που να λειτουργούν σε επίπεδο γειτονιάς. Αν μια γειτονιά αναλάβει τα ζώα της και η διπλανή γειτονιά τα δικά της και η παρακάτω τα δικά της, τότε θα έχουμε ένα συνολικό αποτέλεσμα. Η γειτονιά θα μάθει ότι μπορεί να συνεργαστεί για να αναλάβει τα έξοδα της στείρωσης, τα έξοδα του ταΐσματος, τα έξοδα της καθαριότητας κι ότι πρέπει να δουλέψουμε όλοι μαζί. Αυτό γίνεται ήδη και λειτουργεί καλά.
Αυτή τη στιγμή, στη Σύρο, έχετε δημιουργήσει 5 σημεία κι ετοιμάζετε άλλα 4. Οι δράσεις σας περιορίζονται στη Σύρο; Έχω αναπτύξει σχέσεις σαν επιστημονικός υπεύθυνος της φιλοζωικής της Αμοργού, της Αnimal Ζone International, οπότε έχω μια δράση εκεί. Βοηθάω σε επίπεδο στειρώσεων και θα τοποθετήσουμε και 2 ταΐστρες. Η Αμοργός είναι ένα πολύ ωραίο νησί κι έχει μια πολύ ωραία ομάδα, μικρή αλλά πολύ δυναμική η οποία παράγει σημαντικό έργο. Αυτές οι μικρές ομάδες στη μέση του πουθενά είναι που μου δίνουν κι εμένα δύναμη. Σύντομα, μέσα στο ’18, θα αρχίσει κάποια δράση και στην Τήνο.
Στην επαρχία φαντάζει κάπως πιο εύκολο να γίνει πραγματικότητα ένα τέτοιο έργο. Στις μεγάλες πόλεις, που η γειτονιά δεν έχει πια την ίδια δυναμική, θα μπορούσε να γίνει κάτι ανάλογο; Εγώ είμαι Αθηναίος και το μυαλό μου είναι πάντα και στην Αθήνα. Ελπίζω και θέλω λοιπόν, σε λίγα χρόνια, να υπάρχει μια ανάλογη φάση κι εκεί που να στηρίξει τα αδέσποτα γατιά κυρίως. Να δοκιμαστούμε κι εκεί και να τα ξαναπούμε σε μια δεκαπενταετία να δούμε αν τα καταφέραμε.
Θέλω να μιλήσουμε λίγο για τη στείρωση. Υπάρχει πολύς κόσμος που αντιτίθεται υποστηρίζοντας ότι είναι ενάντια στη φύση. Η στείρωση σε επίπεδο ελέγχου πληθυσμού είναι η πιο ανθρώπινη παρέμβαση που μπορείς να κάνεις. Αν ρωτήσεις το γάτο ή τη γάτα αν θέλουν να στειρωθούν, σίγουρα θα σου απαντήσουν αρνητικά. Από τη στιγμή όμως που ο άνθρωπος παρεμβαίνει με άλλους τρόπους όπως π.χ. πετάει τα γατάκια στους κάδους ή τα πνίγει, θα πρέπει να επιλέξουμε κάποιους πιο ανθρώπινους τρόπους για να το αποφύγουμε αυτό. Η στείρωση λοιπόν για εμένα είναι μονόδρομος. Όλο το πρόβλημα άλλωστε μπορεί να ξεκινήσει από ένα και μόνο αστείρωτο ζώο. Το ένα θα γεννήσει πέντε κι αυτά τα πέντε θα γεννήσουν κι άλλα. Κάποια θα αρρωστήσουν και θα χρειαστούν φαρμακευτική αγωγή. Όλα θα χρειαστούν εμβόλια, τροφές. Πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν, δεν βρίσκουν υιοθεσίες κι έτσι τα παρατάνε με αποτέλεσμα να δημιουργούνται αποικίες όπου τα ζώα ζουν σε πολύ άσχημες συνθήκες. Υπάρχει μια ανακύκλωση ζωής και θανάτου με ζώα που πεθαίνουν νεαρά. Όλο αυτό σπάει εύκολα με τη στείρωση. Οι γάτες εξυγιαίνονται και ζουν καλύτερα. Εγώ δεν θέλω να στειρώσω όλες τις γάτες του κόσμου. Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να ελέγξουμε την ανεξέλεγκτη αναπαραγωγή. Δεν μπορούμε, ούτε θέλουμε να εμποδίσουμε την αναπαραγωγή αυτή καθεαυτή. Αυτοί που γκρινιάζουν και αντιδρούν συνήθως δεν έχουν να προτείνουν άλλες λύσεις. Όταν τους ρωτάς τι πρέπει να κάνουμε σου λένε «βλέπουμε». Εγώ δεν θέλω να βλέπω, θέλω να πράττω.
Δεν υπάρχει ο κίνδυνος να παρατάνε στις αποικίες τα γατιά τους πιστεύοντας ότι εσύ θα τα αναλάβεις; Μήπως τελικά με αυτόν τον τρόπο γίνεται πιο εύκολη η εγκατάλειψη; Μπορεί κάποιος, γνωρίζοντας ότι δραστηριοποιείσαι σε μια αποικία, να παρατήσει εκεί νέα γατιά για να τα σώσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις γενικά δεν επεμβαίνουμε εκτός κι εαν πρόκειται για ζώο το οποίο βρίσκεται σε ανάγκη ιατρική. Αντιλαμβάνεσαι ότι αν αρχίσουμε να αναλαμβάνουμε κάθε ζώο που συναντάμε αυτό θα είναι ατελείωτο. Αφενός είναι άδικο για εμάς να μας φορτώνουν νέα βάρη , αφετέρου δεν μπορούμε να ενθαρρύνουμε τέτοιες πρακτικές. Δεν γίνεται σε μια γειτονιά που αναλάβαμε και είχαμε δέκα γάτες, αυτές ξαφνικά να γίνουν 25 επειδή μας παρατάνε τα δικά τους ζώα. Δεν πάμε να αυξήσουμε τον πληθυσμό στις γειτονιές, πάμε να τον ελέγξουμε. Αυτό σημαίνει ότι κάποια ζώα που θα τα παρατήσουν σε μια γειτονιά οι ιδιοκτήτες τους , ίσως να εκδιωχθούν απο τις ίδιες τις γάτες της αποικίας και να περιπλανηθούν στο άγνωστο. Γι’ αυτό όμως δεν έχουμε ευθύνη εμείς αλλά οι ανεύθυνοι ιδιοκτήτες. Το λυπάμαι το ζώο που έπεσε στα χέρια ενός τέτοιου ανθρώπου αλλά κι εγώ δεν μπορώ να πάρω κάτω από την αγκαλιά μου όλα τα ζώα του κόσμου.
Με τόσες γάτες που συναντάς πως γίνεται να θυμάσαι και να ξεχωρίζεις τις στειρωμένες γάτες από τις αστείρωτες; Αυτό είναι πολύ σημαντικό κι ο κόσμος συχνά δεν το ξέρει. Το ταυτοποιούμε με ακρωτηριασμό του αριστερού αυτιού. Δεν κόβουμε όλο το αυτί φυσικά αλλά σε κάποιες περιπτώσεις είναι αρκετά έντονο, κάτι το οποίο με ενοχλούσε κι εμένα στην αρχή. Όταν άρχισα όμως ο ίδιος να βγαίνω και να πιάνω γάτες για στείρωση και να προσπαθώ να τις αναγνωρίσω, είδα ότι είναι σημαντικό να είναι εμφανώς κομμένο για να μην ταλαιπωρείσαι. Τη γάτα δεν την ενοχλεί, ούτε πονάει. Άλλωστε, η διαδικασία γίνεται υπό αναισθησία κατά τη διάρκεια της στείρωσης. Το αυτί εξακολουθεί να είναι λειτουργικό, εννοείται. Αυτή είναι η διεθνής πρακτική για την αναγνώριση των στειρωμένων γατιών.
«Την κακοποίηση κάποιος τη βλέπει, κάποιος γίνεται μάρτυρας. Αν αυτός ο μάρτυρας θέλει να ασχοληθεί με το θέμα έχει καλώς. Αν δεν το κάνει, δεν πρόκειται να γίνει μόνο του. Όταν ένας άνθρωπος μεγαλώνει με στραβές εικόνες, η στραβή πρακτική δεν του φαίνεται απάνθρωπη.»
Όσον αφορά τον έλεγχο του πληθυσμού και την ένταξη των αδέσποτων στην κοινωνία, έχουμε να προτείνουμε πράγματα λοιπόν. Με την κακοποίηση τι κάνουμε; Είναι θέμα ανθρώπου. Την κακοποίηση κάποιος τη βλέπει, κάποιος γίνεται μάρτυρας. Αν αυτός ο μάρτυρας θέλει να ασχοληθεί με το θέμα έχει καλώς. Αν δεν το κάνει, δεν πρόκειται να γίνει μόνο του. Όταν ένας άνθρωπος μεγαλώνει με στραβές εικόνες, η στραβή πρακτική δεν του φαίνεται απάνθρωπη. Με τον άνθρωπο που κακοποιεί, είτε παθητικά είτε ενεργητικά, μπορείς να μιλήσεις, να το συζητήσεις εφόσον παίρνει από λόγια. Δεν χρειάζεται να γινόμαστε πάντα αντίπαλοι. Συχνά έχουν άγνοια και δεν καταλαβαίνουν τι κάνουν. Αν δεν παίρνει από λόγια όμως και συνεχίζει την κακοποίηση, οφείλεις να κινήσεις τις νομικές διαδικασίες. Δυστυχώς, τότε είναι που πολλοί άνθρωποι προκειμένου να μπουν σε αυτήν τη διαδικασία, κάνουν τελικά τα στραβά μάτια. Αυτό για να αλλάξει λοιπόν, χρειάζονται άνθρωποι που θα δουλέψουν με τους νεότερους, άνθρωποι που δεν κάνουν πια τα στραβά μάτια. Χρειάζεται να βγουν νέοι αστυνομικοί, νέοι δικαστικοί που θα βγουν και θα πουν «Όχι, αυτό είναι λάθος και πρέπει να σταματήσει». Με είχε συγκλονίσει ένα άρθρο που είχα διαβάσει κι έλεγε ότι πολλές καταγγελίες βιασμού γυναικών δεν προχωράνε γιατί οι αστυνομικοί δεν παίρνουν στα σοβαρά αυτές τις περιπτώσεις. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αυτό. Σκέψου λοιπόν που καταλήγουν οι καταγγελίες κακοποίησης ζώων όταν πας να καταγγείλεις απλά ότι το ζώο είναι δεμένο. Θα σου πει ο αστυνομικός «ε, και τι πειράζει?» Ενώ είναι παράνομο. Η κοινωνία δεν αλλάζει μόνο από τους νόμους. Η κοινωνία αλλάζει από την παιδεία και τον πολιτισμό. Κι αυτό θέλει να σηκώσεις τα μανίκια και να δουλέψεις.
Πόσο πιθανό είναι τελικά να αλλάξει η κατάσταση στην Ελλάδα; Είναι πολύ σημαντικό να πηγαίνουμε στα σχολεία και να μιλάμε με τα παιδιά δημιουργώντας μια γενιά ανθρώπων που θα έχουν μια ευαισθησία απέναντι στα ζώα, κάτι που θα αποδώσει μετά από 10-15 χρόνια. Πολύ σημαντικό είναι επίσης να βλέπεις πως κάποιοι μεσήλικες ή και μεγαλύτεροι, έχουν αλλάξει στάση απέναντι στις χρόνιες πρακτικές. Όταν η ηλικιωμένη γειτόνισσα, που αρχικά δεν συμφωνούσε με αυτό που πας να κάνεις, ύστερα από 2-3 μήνες βρίσκεται στο «καφέ της γάτας» και φυτεύει λουλούδια, εμένα μου δείχνει ότι τελικά ακόμα κι άνθρωποι με παγιωμένες νοοτροπίες μπορούν να αλλάξουν. Θέλει δουλειά αλλά γίνεται.
Κι όλο αυτό ξεκίνησε από εσένα. Ενας μόνο άνθρωπος λοιπόν μπορεί να κάνει τη διαφορά; Μπορεί να την κάνει αρκεί να επιμείνει γιατί εγώ αυτό που θέλω να αποφύγω είναι το πυροτέχνημα και για να μπορέσω να το αποφύγω θα πρέπει να βρω συμμάχους. Κάποια στιγμή έφτασα σε πολύ δύσκολο προσωπικό επίπεδο κι εγώ διότι, όταν δίνεσαι τόσο πολύ σε κάτι, αυτό επηρεάζει όλες τις παραμέτρους της ζωής σου κι εκεί ίσως κάποια στιγμή νιώσεις ότι δεν έχει νόημα. Εκεί λοιπόν, δεν τα παρατάς. Εκεί ψάχνεις να βρεις λύση. Γιατί αυτό που ξεκίνησες το αγαπάς και για να συνεχίσεις χρειάζεσαι συμμάχους. Το γράφω πολύ συχνά «Υπεράνθρωπος είναι οι πολλοί άνθρωποι» κι αυτό πραγματικά συμβαίνει στη Σύρο στο πλαίσιο αυτής της μικρής δράσης.
Ετοιμάζεις κι άλλα ωραία πράγματα όμως πέρα από τα όσα είπαμε μέχρι τώρα. Αυτή τη στιγμή γράφω κάποιες ιστορίες για παιδιά, μια σειρά από παραμύθια που θα μιλάνε για τις γάτες του Αιγαίου. «Οι πειΓατές του Αιγαίου», όπως θα είναι ο τίτλος, θα ταξιδεύουν και δρουν σε όλα τα νησιά έτσι ώστε τα παιδιά να μπορέσουν να γνωρίσουν τα νησιά μας και τις ομορφιές τους μέσα από τη γάτα κι ίσως αν ταυτιστούν με κάποιους χαρακτήρες να έρθουν ακόμα πιο κοντά σε αυτό το ζώο. Κάτι ακόμα που είναι πολύ σημαντικό και στο οποίο θα στοχεύσουμε τον επόμενο χρόνο, είναι η ίδρυση μιας εταιρείας που θα έχει κοινωνικό συνεταιριστικό χαρακτήρα. Αυτό που θα επιχειρήσουμε είναι να έχουμε ένα χώρο στον οποίο θα μπορούμε να παρέχουμε οικονομική στείρωση στα ζώα ανθρώπων που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν. Υπάρχουν άνθρωποι που φροντίζουν 5 ,10, 15 ζώα και βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση. Αυτούς τους ανθρώπους δεν μπορούμε να τους παρατήσουμε. Αυτή είναι η κοινωνία που ζούμε και πρέπει να αλληλοϋποστηριζόμαστε.
Μανώλη, τελικά οι κτηνίατροι αγαπάνε τα ζώα;(Χαμογελάει) Καλύτερα γράψε μόνο αυτό: «Οφείλουν να τα αγαπάνε».
*Ευχαριστούμε την καφετέρια Yiantes και την Αθηνά Λασιθιωτάκη
** Ευχαριστούμε τον Σπύρο Παππά και τον Μανώλη Βορρίση για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού.
