Η κακοποίηση ζώων είναι ένα καθημερινό φαινόμενο σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Τα ζώα είναι καταδικασμένα να υφίστανται τη σκληρότητα και βιαιότητα του ανθρώπου, χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν τις περισσότερες φορές. Όσο δύσκολο κι αν είναι να το αποδεχτούμε, έχουμε υποχρέωση να μην το παραβλέπουμε.
Ο Ευάγγελος Δρίβας, κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής και δημιουργός της σελίδας Report Animal Abuse Greece, μας εξηγεί γιατί πρέπει πάντα να καταγγέλουμε τα περιστατικά κακοποίησης ζώων, πόσες κοινωνικά αποδεκτές πρακτικές είναι στην πραγματικότητα κακοποίηση και διώκονται ποινικά, ποιά βήματα πρέπει να ακολουθήσουμε για να κάνουμε μια καταγγελία και όλα όσα χρειάζονται για να μη στεκόμαστε με σταυρωμένα τα χέρια μπροστά στο έγκλημα.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 2019. Έκτοτε, το 2021 δημοσιεύθηκε ο νέος νόμος για τα ζώα συντροφιάς (Ν. 4830/2021) βάσει του οποίου απαγορεύεται η κακοποίηση, η κακή και η βάναυση μεταχείριση οποιουδήποτε είδους ζώου, όπως επίσης ο δραστικός και ο μη ιατρογενής περιορισμός της φυσιολογικής κίνησης, όπως ενδεικτικά είναι η ιπποπέδη. Στους παραβάτες θα επιβάλλεται πρόστιμο 5.000 έως 15.000 ευρώ για κάθε ζώο, ανάλογα τη σοβαρότητα του αδικήματος. Επιπλέον, θα τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης, τουλάχιστον ενός έτους και με χρηματική ποινή, μέχρι 360 ημερήσιες μονάδες, το ύψος εκάστης των οποίων ορίζεται από 10 έως 50 ευρώ. Η ίδια ποινή προβλέπεται και για όσους εγκαταλείψουν το ζώο τους.
Ακόμη απαγορεύεται α) ο φόνος και ο βασανισμός των ζώων, με την εσκεμμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης, επικίνδυνης για την υγεία τους, ιδίως με δηλητηρίαση, στραγγαλισμό, απαγχονισμό, πνιγμό/πνιγμονή, πρόκληση εγκαύματος, θερμοπληξία, ηλεκτροπληξία, κρυοπαγήματα, σύνθλιψη, ακρωτηριασμό (μη θεραπευτικό), πυροβολισμό (πρόκληση τραύματος ή θάνατος ζώου), β) o εκούσιος τραυματισμός (βαριά, επικίνδυνη σωματική βλάβη), οι κυνομαχίες και κάθε είδους μάχες μεταξύ ζώων, γ) η κτηνοβασία, η σεξουαλική κακοποίηση ζώου με χρήση αντικειμένων για τη σαδιστική ευχαρίστηση του δράστη, δ) η εγκατάλειψη νεογέννητων ζώων. Οι πράξεις αυτές τιμωρούνται με ποινή κάθειρξης μέχρι 10 έτη και με χρηματική ποινή μέχρι 500 ημερήσιες μονάδες, το ύψος εκάστης των οποίων ορίζεται από 50 έως 100 ευρώ. Επίσης, το πρόστιμο που θα πληρώσουν θα είναι 30.000 έως 50.000 ευρώ για κάθε ζώο, αλλά και για κάθε περιστατικό.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει κάποιες πολύ ανησυχητικές έρευνες οι οποίες συνδέουν την κακοποίηση ζώων με άλλες μορφές βίας. Είναι αλήθεια αυτό; Υπάρχουν, πράγματι, στατιστικά δεδομένα που αποκαλύπτουν ότι ένας συγκλονιστικός αριθμός ζώων κακοποιείται από εκείνους που κακοποιούν τα παιδιά ή/και τις συζύγους τους. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην κακοποίηση ζώων και την επιθετικότητα κατά ανθρώπων και ειδικότερα, την κακοποίηση παιδιών κατά την παιδική και ενήλικη ζωή. Έχει παρατηρηθεί επίσης, ότι το ¼ των ανηλίκων θα επιδείξουν βία προς τα ζώα. Αυτό το ¼ συνήθως είναι θύματα, παιδιά δηλαδή που έχουν κακοποιηθεί μέσα στην οικογένειά τους ή είναι μάρτυρες κακοποίησης του κατοικιδίου, άλλου μέλους της οικογένειας ή βίας μεταξύ των γονέων. Οι έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι ανήλικοι που κακοποιούν ζώα, αργότερα ως ενήλικοι, θα επιδείξουν κάποια μορφή διαπροσωπικής βίας. Αλλά και ως ανήλικοι μπορεί να έχουν εκφοβίσει άλλα παιδιά στο σχολείο, να έχουν προβεί σε βανδαλισμούς ή ακόμα και να έχουν πυροβολήσει. Συχνά, σε αυτά τα παιδιά συναντάμε έλλειψη ενσυναίσθησης, χαμηλή συναισθηματική επίδραση, αναλγησία ή ακόμα και σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως τη Διαταραχή Διαγωγής και αργότερα την Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας στους ενήλικες . Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι είναι απαραίτητο για πάρα πολλούς λόγους να μην παραβλέπουμε περιπτώσεις κακοποίησης ζώων και να καταγγέλουμε τα περιστατικά.
Τι συμβαίνει με την κακοποίηση ζώων στην Ελλάδα; Η κακοποίηση ζώων είναι κάτι που δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι συμβαίνει σε πολύ μεγάλη έκταση στη χώρα μας. Συναντάται σε όλες τις μορφές της και αφορά και στα κατοικίδια και στα παραγωγικά και στα άγρια ζώα που ζουν είτε ελεύθερα είτε σε ζωολογικά πάρκα. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, όλα τα αδικήματα κατά των ζώων θεωρούνται πλημμελήματα και όχι κακουργήματα, ακόμα και η θανάτωση! Έτσι, τιμωρούνται από 1 έως 5 χρόνια φυλάκισης όπου ο χρόνος φυλάκισης δεν πάει πάντα αναλογικά με τη βαρβαρότητα του εγκλήματος. Η χρηματική ποινή που επιβάλλεται στο δικαστήριο είναι από 5 εως 15000 ευρώ ενώ οι διοικητική ποινή είναι 30000 ευρώ για κάθε ζώο που έχει κακοποιηθεί. Το θετικό είναι ότι πλέον η ζωή του ζώου προστατεύεται σαν έννομο αγαθό διότι παλαιότερα το ζώο θεωρείτο πράγμα. Η κακοποίηση ζώου δηλαδή αναφερόταν ως φθορά ξένης ιδιοκτησίας!
Βλέπουμε πολύ συχνά πως κάποιες πρακτικές θεωρούνται από πολύ κόσμο αποδεκτές παρόλο που ο νόμος τις αναγνωρίζει ως κακοποίηση. Τι ακριβώς θεωρείται κακοποίηση ζώων επομένως; Ενεργητική κακοποίηση είναι όταν το άτομο σκοπεύει και αποδέχεται το αποτέλεσμα που θα επιφέρει η πράξη του. Το να χτυπήσει το ζώο, να το δηλητηριάσει, να το πυροβολήσει, να το μαχαιρώσει, να το κάψει, να το πετάξει απο ύψος, να το βασανίσει,να το ακρωτηριάσει ή να το πνίξει, όλοι αυτοί οι τρόποι δείχνουν ότι γίνεται σκόπιμα. Επίσης, η παράνομη εμπορία και η κτηνοβασία. Είναι ξεκάθαρο ότι το άτομο αποδέχεται το αποτέλεσμα της πράξης του. Όταν μιλάμε για παθητική κακοποίηση μιλάμε συνήθως για μη τήρηση των όρων ευζωίας. Τα συσχετίζω αυτά τα δύο γιατί κινούνται σε ένα φάσμα. Όταν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν υπάρχει δηλαδή χρονιότητα σε μια πράξη ή κατάσταση που επιφέρει μεγάλο σωματικό ή ψυχικό πόνο και που μπορεί να επέλθει ακόμα και θάνατος, τότε μιλάμε για παθητική κακοποίηση. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, παθητική κακοποίηση θεωρείται η έλλειψη καταλύματος ή ακόμα και το ακατάλληλο κατάλυμα που δεν είναι άνετο, υγιεινό και κατάλληλο ώστε το ζώο να μπορεί να βρίσκεται στη φυσική όρθια στάση του , να του επιτρέπει να κάνει φυσικές κινήσεις ή να κάνει την απαραίτητη άσκηση για την υγεία και ευζωία του. Επίσης, η μόνιμη αλυσόδεση ή η διαβίωση εντός ακατάλληλων κατασκευών όπως σε μεταλλικές κατασκευές, σε βαρέλια, χαρτόκουτα , παλέτες, τελάρα κτλ ή σε στενά κλουβιά. Πρέπει να κατανοήσουμε επιτέλους ότι η μόνιμη αλυσόδεση δεν είναι ένας λειτουργικός τρόπος περιορισμού του ζώου και ότι αυτό το ζώο βιώνει πόνο, ψυχική αναστάτωση και άγχος από αυτό που του συμβαίνει. Παθητική κακοποίηση είναι και η μόνιμη παραμονή σε μπαλκόνια και ταράτσες, κάτι που δυστυχώς συναντάμε συχνά στην Ελλάδα. Ακόμα, η μη χορήγηση νερού η το μη καθαρό νερό, η μη χορήγηση τροφής ή η χορήγηση ακατάλληλης τροφής.
Μόνο αυτά; Οι χώροι διαβίωσης πρέπει να είναι στεγνοί και καθαροί. Απαγορεύεται η συνεχής έκθεση σε καιρικές συνθήκες είτε πρόκειται για υψηλή ή χαμηλή θερμοκρασία, είτε πρόκειται για χαλάζι, βροχή , χιόνι, αέρα , ήλιο. Παθητική κακοποίηση θεωρείται και η έλλειψη φροντίδας και κτηνιατρικής περίθαλψης. Από το να μην πηγαίνω δηλαδή το ζώο μου να κάνει τα εμβόλιά του και την αποπαρασίτωση μέχρι να μην φροντίζω σημαντικότερα προβλήματα υγείας του. Κάτι πολύ σημαντικό για την ευζωία του ζώου που παραβλέπεται συνήθως είναι το να μην το πηγαίνω για άσκηση ή καθημερινό περίπατο. Βλέπουμε συχνά να παρέχονται το κατάλληλο κατάλυμα, η καταλληλη τροφή και το νερό αλλά το ζώο να είναι διαρκώς κλεισμένο ή απομονωμένο. Το ζώο υποφέρει παρόλο που κάποιος μπορεί να θεωρεί ότι του παρέχει όλα όσα χρειάζεται. Τέλος, η έλλειψη φροντίδας σώματος αν και δεν το προβλέπει ο νόμος , είναι εξίσου σημαντική. Ένα ζώο, για παράδειγμα, που έχει πολύ μακρύ τρίχωμα και δεν κουρεύεται μπορεί να καταλήξει να είναι σαν κουβέρτα και να ταλαιπωρείται όπως και τα νύχια τους αν δεν κόβονται μπορεί να γυρίσουν και να μπουν στο κρέας.
Πώς κινούμαστε όταν διαπιστώσουμε μια περίπτωση κακοποίησης; Αρχικά, υπάρχει η διαδικασία της μήνυσης , όπου εκεί επώνυμα πηγαίνουμε στο αστυνομικό τμήμα και υποβάλλουμε μήνυση για ενεργητική/παθητική κακοποίηση ή μη τήρηση των όρων ευζωίας. Για τη μήνυση πρέπει να επισημάνουμε ότι από τη στιγμή που θα την υποβάλλουμε κι εάν το αδίκημα έχει τελεστεί την ίδια ή την προηγούμενη μέρα , το άτομο θα αναζητηθεί εντός ορίων αυτοφώρου. Ακόμα κι αν δε συλληφθεί εντός ορίων αυτοφώρου , το δικαστήριο θα γίνει. Σημαντικό είναι όμως να σκεφτούμε τι γίνεται με το ζώο μέχρι να γίνει το δικαστήριο. Εάν κρίνουμε αναγκαίο να απομακρυνθεί άμεσα από τον ιδιοκτήτη και το μέρος που ζει, ζητάμε από τον αξιωματικό υπηρεσίας να επικοινωνήσει με τον εισαγγελέα υπηρεσίας ή απευθυνόμαστε εμείς οι ίδιοι ώστε να διατάξει αφαίρεση του ζώου. Αν καταβάλλουμε απλώς τη μήνυση και σηκωθούμε και φύγουμε περιμένοντας το πότε και το αν θα συλληφθεί ο δράστης και το πότε θα γίνει το δικαστήριο, το ζώο θα παραμένει στην ίδια κατάσταση με ό,τι σημαίνει αυτό.
Σε ήπιες περιπτώσεις όπου δεν απειλείται η ζωή του ζώου, εγώ κινητοποιώ τον κόσμο να κάνει έγγραφες επιστολές, είτε δια ζώσης, είτε ηλεκτρονικά. Καλό είναι να γίνονται επώνυμα ώστε να μπορούμε μετά να ελέγξουμε την πορεία της υπόθεσης. Το δια ζώσης έχει τον περιορισμό ότι η καταγγελία που θα κάνω θα γνωστοποιηθεί μόνο στο συγκεκριμένο τμήμα. Εάν κάνω όμως ηλεκτρονική επιστολή , με email δηλαδή, θα αποσταλεί και στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση όπου μπορεί να ασκηθεί πίεση στο αρμόδιο αστυνομικό τμήμα ώστε να επιληφθεί της υπόθεσης μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά όρια.
Στη μήνυσή μας λοιπόν ή στην έγγραφη επιστολή εστιάζουμε στο ζώο, στις συνθήκες διαβίωσης του, στο πόσο καιρό επαναλαμβάνεται αυτή η κατάσταση. Πρέπει να είμαστε ακριβείς και συγκεκριμένοι. Αναγράφουμε ημερομηνία, ώρα, οδό, αριθμό, όροφο, περιοχή, οικισμό, τι ακριβώς έκανε ο δράστης , με ποιο μέσο κτλ. Αν δεν γνωρίζουμε τα στοιχεία του θύτη, δίνουμε πλήρη εξωτερική περιγραφή. Επίσης, αν μέσα στο οίκημα που επιβεβαιώσαμε την κακοποίηση υπάρχει κάποιο μεταφορικό μέσο, μπορούμε να δώσουμε τον αριθμό της πινακίδας ώστε ακόμα κι αν δεν ανήκει στο δράστη, να κληθεί ο ιδιοκτήτης να καταθέσει. Σε κάθε περίπτωση αν έχουμε βάσιμες υποψίες ότι ασκείται ενδοοικογενειακή βία, το σημειώνουμε επίσης.
Εάν η κακοποίηση είναι «εν τω πράττεσθαι», καλούμε το 100 και όχι το τοπικό αστυνομικό τμήμα γιατί οι κλήσεις στα τοπικά αστυνομικά τμήματα δεν καταγράφονται. Όταν έρθει το περιπολικό, δηλώνουμε το ονοματεπώνυμό μας και υποδεικνύουμε τι ακριβώς έγινε ώστε να καταγραφεί και να πάρουμε κι εμείς αντίγραφο. Επειδή η αστυνομία καταγράφει μόνο αυτό που βλέπει εκείνη τη στιγμή, για όλα τα υπόλοιπα πρέπει να προβούμε μετά εμείς σε γραπτή καταγγελία στην οποία θα επισυνάψουμε και το αντίγραφο του περιπολικού.
Είναι σημαντικό να πούμε πως επειδή η κακοποίηση ζώων διώκεται αυτεπάγγελτα, δε χρειάζεται να καταβάλλουμε παράβολο όταν κάνουμε τη μήνυση.
Μια συχνή ερώτηση είναι το πού θα πάει το ζώο μετά κι αν θα καταλήξει ως ένα ακόμα αδέσποτο. Αν ο δήμος έχει πρόγραμμα για την περίθαλψη ή περισυλλογή ζώων και διαθέτει καταφύγιο ή αν κάποιος όμορος δήμος διαθέτει καταφύγιο κι αυτό εκφραστεί στον εισαγγελέα, ο εισαγγελέας θα διατάξει το ζώο να πάει στον ίδιο ή στον όμορο δήμο. Ο νόμος προβλέπει ότι όταν αφαιρεθεί ένα ζώο , το ζώο παραδίνεται στο καταφύγιο αδέσποτων ζώων του αρμόδιου δήμου ή σε ενδιαφερόμενη φιλοζωική εταιρεία ή σωματείο.
Είναι βοηθητικό να φωτογραφίσουμε μια κατάσταση; Είναι νόμιμο; Για να ενισχύσουμε μια καταγγελία και να έχουμε καλύτερο αποτέλεσμα χρειαζόμαστε αποδεικτικά ή ενδεικτικά στοιχεία. Επομένως, φωτογραφίες καλό είναι να λαμβάνονται . θα πρέπει να είναι ευκρινείς, όσο πιο κοντινές γίνεται, να αποτυπώνεται σωστά η κατάσταση διαβίωσης του ζώου κι αν γίνεται να φαίνονται ημερομηνία και ώρα. Εστιάζουμε μόνο στα αποδεικτικά στοιχεία που αφορούν στη διαβίωση του ζώου και δεν φωτογραφίζουμε πρόσωπα. Έχουμε δει πολλές φορές να δημοσιεύονται στο διαδίκτυο προσωπικά δεδομένα όπως διεύθυνση ή πινακίδες αυτοκινήτων. Πρέπει να γνωρίζουμε πως σε αυτήν την περίπτωση, αν ο θύτης κινηθεί νομικά εναντίον μας , θα βρει το δίκιο του και θα χάσουμε το δικό μας. Μην ξεχνάτε πως συχνά η παραβίαση προσωπικών δεδομένων τιμωρείται πιο αυστηρά από την κακοποίηση ζώου.
Η καταγγελία μας πρέπει να γίνεται πάντα επώνυμα; Υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που δεν προβαίνουν σε καταγγελία είτε επειδή συνδέονται με κάποια οικογενειακή ή φιλική σχέση με το δράστη είτε επειδή φοβούνται μήπως ο δράστης τους εκδικηθεί με κάποιον τρόπο. Μια καταγγελία μπορεί να είναι ανώνυμη αλλά θα έχουμε πρόσφορα αποτελέσματα; Με την επώνυμη γραπτή καταγγελία μπορούμε να ελέγξουμε και τις ενέργειες της αστυνομίας γιατί υπάρχουν -μεμονωμένες ευτυχώς - περιπτώσεις όπου η αστυνομία δεν έχει κινηθεί έτσι όπως θα έπρεπε. Όσο δύσκολο κι αν μας φαίνεται να κάνουμε αυτές τις διαδικασίες, θα πρέπει να βρούμε τη δύναμη να το κάνουμε γιατί πρέπει να κατανοήσουμε ότι ένα έμβιο ον βιώνει φοβερό σωματικό η ψυχικό πόνο κι εμείς σκεπτόμενοι μόνο και μόνο τον εαυτό μας ή τη σχέση που μπορεί να έχουμε με το δράστη, επιτρέπουμε να διαιωνίζεται αυτή η κατάσταση. Συμβάλλουμε δηλαδή ως θεατές στη βία και στην κακοποίηση του ζώου. Πολλές φορές ο κόσμος φοβάται την εκδίκηση και συχνά δικαιολογημένα, γι΄αυτό καλό είναι να γνωρίζει πως σε καταγγελία μπορεί να προβεί και οποιοσδήποτε άλλος έχει παρατηρήσει και διαπιστώσει την κακοποίηση. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια και τα αυτιά μας κυρίως επειδή έχουμε χρέος να προστατεύουμε τα ζώα αλλά κι επειδή, όπως είπαμε, πίσω από μια κακοποίηση ζώου μπορεί να κρύβονται κι άλλοι κίνδυνοι. Η κακοποίηση ζώων είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και δεν αφορά μόνο τα ζώα και τους φιλόζωους. Αφορά όλη την κοινωνία και πρέπει να την αφορά.
Η σελίδα Report Animal Abuse Greece που διατηρείτε, τι σκοπό έχει; Η σελίδα έχει συμβουλευτικό κι ενημερωτικό χαρακτήρα. Δεν αναλαμβάνει καταγγελίες γιατί αφενός είναι πρακτικά αδύνατο, αφετέρου ο σκοπός της σελίδας δεν είναι να αφαιρεί από τον πολίτη την υποχρέωση και την ευθύνη. Αυτό που κάνω ουσιαστικά μέσω της σελίδας είναι , ως γνώστης της νομοθεσίας και των αστυνομικών ενεργειών, να βοηθώ και να παρακινώ τον καθένα να κινηθεί λειτουργικά και με τον αποτελεσματικότερο τρόπο.
