Μια συνάντηση με τους Shipibo – Konibo στο Περού, στις γωνιές του Αμαζονίου

Δική μου πρόθεση για αυτό το ταξίδι, ήταν ο περουβιανός Αμαζόνιος, μια άλλη πραγματικότητα μέσα σε αυτή την εξαίσια και μάλλον υποτιμημένη χώρα, που παρουσιάζει ένα τυπικό ισημερινό τροπικό κλίμα με ισχυρές βροχοπτώσεις και υψηλές θερμοκρασίες καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Μια ώρα με την δική του  ξεχωριστή φυλή η οποία και κατοικεί εκεί από πάντα, τους Shipibo – Konibo (shipi είναι η μαϊμού, εξ ου και monkey people), πλήρως εναρμονισμένη με το τόσο ιδιαίτερο σκηνικό, ενίοτε ξεχασμένη και παραγκωνισμένη από τις κρατικές υπηρεσίες και τις «ανέσεις» του καταναλωτισμού.

Το Περού είναι πολύ ιδιαίτερο από όλες τις απόψεις, ανθρωπολογικά, μορφολογικά και κλιματικά. Η επίδραση της αποικιοκρατίας είναι έντονη, κυρίως στην περιοχή της Πρωτεύουσας – ο περίφημος κονκισταδόρ Φ. Πιζάρο, «κατακτητής» των Ίνκας είναι θαμμένος άλλωστε εντός του Καθεδρικού Ναού της Lima μιας πόλης με έντονο το ισπανικό στοιχείο. Παρόλο που δεν θεωρείται ιδιαίτερα ασφαλής πόλη, δεν συνάντησα απρόοπτα στην διάρκεια της παραμονής μου, ταξιδεύοντας μόνη. Κράτησα την ανάμνηση της κοσμοπολίτικης παραλίας costa verde στη διαδρομή για την συνοικία miraflores, όπου και διανυκτέρευσα -  η μυρωδιά του ατλαντικού είναι συναρπαστική, ιδιαίτερα το σούρουπο.

Το Περού δεν είναι μόνο το Matsu Pitsu, η κυριότερη τουριστική ατραξιόν της χώρας, που υποφέρει από τις ορδές των γκρούπ που ανεβαίνουν καθημερινά και αποφέρει και τα περισσότερα χρήματα στην κυβέρνηση. Οι Άνδεις και η περιοχή των βουνών και της μυστικής κοιλάδας, οι πόλεις των Ίνκας, είναι μια τελετή μύησης που θέλει χρόνο να την εξερευνήσεις και ανοιχτή καρδιά.

Νομίζω όμως πως περισσότερο αυτό που επιβάλλεται είναι να επισκεφτεί κανείς τον Αμαζόνιο έστω και μια φορά στην ζωή του. Είναι ένα μοναδικής ομορφιάς και απίστευτης δυσκολίας τοπίο, ιδιαίτερα την περίοδο των βροχοπτώσεων. Θα το περιέγραφα ως «το άρωμα του ονείρου», φόρο τιμής στον αγαπημένο μου Τομ Ρόμπινς τον οποίο και αποχαιρέτησα, ούσα εκεί, διαβάζοντας το βιβλίο του «αγριεμένοι ανάπηροι επιστρέφουν από καυτά κλίματα».

Αφετηρία μου για την είσοδο στο ποτάμι ήταν η Pucallpa, κόκκινο χώμα στα κέτσουα (οι απόγονοι των Ίνκας τα μιλούν ακόμη και σήμερα), στην οποία μόλις προσγειώθηκα νόμιζα ότι κάποιος σταμάτησε τον αέρα και δεν μπορούσα να αναπνεύσω από την υγρασία και την κουφόβραση. Οι επισκέπτες την περιγράφουν ως μια τρελή ζουγκλόπολη, γνωστή για το εμπόριο καουτσούκ αρχικά (έχουν μείνει ελάχιστα δέντρα πια) και ξυλείας γενικότερα. Πραγματικά οι ρυθμοί είναι τρελοί, η μουσική είναι παντού και στην διαπασών, οι φτηνές μεξικάνικες μπύρες ρέουν άφθονες στα διάφορα παραποτάμια μπαρ και παντού πάνω από την πόλη διαχέεται ένας ερωτισμός, αγοραίος και μη. Έμεινα εκεί 2 μέρες για να εγκλιματιστώ λίγο και να προμηθευτώ τα απαραίτητα για την ζούγκλα. Θα ξαναπήγαινα άνετα για λίγες μέρες, για τα υπέροχα φρούτα και τους χυμούς, όλα τα σαμάνικα μαντζούνια, τα εστιατόρια δίπλα στο ποτάμι που σερβίρουν πιάτα της παραδοσιακής κουζίνας που βασίζεται κυρίως στο ψάρι.

Και μετά ξεκίνησε το ταξίδι στον Ucayali, αυτόν τον υπέροχο ποταμό – λεωφόρο που διατρέχει την ανατολική πλευρά των περουβιανών Άνδεων και ταξιδεύει 1771 χιλιόμετρα έως ότου συναντηθεί με τον Αμαζόνιο ποταμό. Στην ζούγκλα δεν έχει δρόμους, άλλωστε με τις πλημμύρες τον μισό χρόνο καταστρέφεται κάθε ιδέα χερσαίας μεταφοράς, οπότε το ποτάμι είναι η κύρια και μόνη κάποιες φορές μεταφορική οδός που διατηρεί την πολύβουη κίνηση καθόλη τη διάρκεια του 24ωρου.

Δεν συνάντησα κανένα άλλο Έλληνα πουθενά στο ταξίδι μου αυτόν τον μήνα που έμεινα στο Περού. Στην ζούγκλα ταξίδεψα με άλλους φίλους ανά τον κόσμο σε ένα ταξίδι που είχαμε οργανώσει μόνοι μας, και ευτυχώς κάποιοι από αυτούς μιλούσαν ισπανικά, διαφορετικά είναι σχεδόν αδύνατο να συνεννοηθείς ακόμη και για τα βασικά. Ταξιδέψαμε αρκετές ώρες για να φτάσουμε στον προορισμό μας, ένα χωριό μέσα στο ποτάμι που κατοικείται αποκλειστικά από Shipibo για να παραμείνουμε φιλοξενούμενοι τους για ένα μήνα.

Ο Ucayali  αποτελεί «σπίτι» για πολλές αυτόχθονες φυλές. Οι Shipibo – Konibo είναι η πολυπληθέστερη, ιδιαίτερη γνωστή για τα υπέροχα μοτίβα σε υφάσματα που υφαίνονται σε αργαλειό, περίτεχνα σε σχέδια κεραμικά, κουζινικής ως επί το πλείστον χρήσης, αλλά και της ιδιαίτερης κουζίνας τους, βασισμένη στο ψάρι.

Τα μοτίβα των Shipibo είναι μια ζωντανή γλώσσα αρχετύπων και πατρογονικών συμβόλων η οποία είναι ορατή στο μάτι, διαβάζεται και τραγουδιέται στους παραδοσιακούς ύμνους, τα icaros. Οι γυναίκες τα οραματίζονται και τα αποτυπώνουν στο ύφασμα ή τον πυλό ως απεικόνιση του τρόπου που προσλαμβάνουν τον φυσικό κόσμο, μετά από μια τελετή. Η κάθε μια οικογένεια έχει το δικό της μοτίβο kene, με ποιο γνωστά το maya kene (κυκλικό), το koros kene (σταυρό), το xao kene (κόκκαλο αραπάιμα), mapo kene (κεφάλι) και ronin kene (ανακόντα). Οι γυναίκες Shipibo «θεράπευαν» τα μωρά τους με ένα φυτό του οποίου και έλιωναν τη ρίζα για να βγάλουν το χυμό και το έριχναν σαν σταγόνες στα μάτια των παιδιών και τον αφαλό, ώστε να «εμποτιστούν» τα μοτίβα στο σύστημα τους.

Πιστεύεται ότι τα μοτίβα αυτά μπορούν να θεραπεύσουν σωματικές, νοητικές, συναισθηματικές και πνευματικές ασθένειες, με το καθένα από αυτά να μεταφέρει το δικό του μήνυμα. Κάποια μοτίβα λέγεται ότι φέρνουν σοφία ή προστασία, άλλα προσελκύουν την αφθονία. Τα υφάσματα φοριούνται ως φούστες, τοποθετούνται στους τοίχους και στρώνονται στα τραπέζια και το κρεβάτι, ή χρησιμοποιούνται ως προστασία και καθοδήγηση στις τελετές. Σε έναν από τους απογευματινούς μου περιπάτους «συνέλαβα» την υπέροχη εικόνα μιας ηλικιωμένης γυναίκας που ύφαινε γυμνόστηθη στον αργαλειό της, φορώντας μόνο την χαρακτηριστική φούστα kene. Πριν από την έλευση των ξένων στα μέρη τους και την στροφή στην πώληση των τεχνουργημάτων τους για να συνεισφέρουν στο οικογενειακό εισόδημα και τις σπουδές των παιδιών τους, οι γυναίκες κάλυπταν μόνο την περιοχή της λεκάνης με τα kene τους κεντημένα σε ύφασμα.

Η εναρμόνιση με τον φυσικό κόσμο που είναι τόσο έντονος και μοναδικής ομορφιάς στην ζούγκλα ήταν μια καθημερινή παρατήρηση αυτό τον μήνα που έμεινα στο χωριό. Η απουσία ρεύματος σχεδόν σε όλη την διάρκεια του 24ωρου (είχαμε μόνο 3 ώρες το βράδυ), η αποχή από το κινητό και τα σόσιαλ, αλλά και όλες τις ανέσεις του μοντέρνου κόσμου, μου προξένεψε μια πρόσκαιρη ένταση και αίσθημα εγκλωβισμού τα οποία ευτυχώς γρήγορα εξατμίστηκαν μετατρέποντας διαδοχικά τις μέρες και τον άπειρο χρόνο σε μια μυσταγωγική παρατήρηση ανθρώπων, ζώων, πουλιών και του νερού.

Το νερό άλλωστε έχει μια καθολική παρουσία στο τοπίο με το ποτάμι να κυριαρχεί στη ζωή αλλά και το θάνατο μιας και η στάθμη του ανεβαίνει σταδιακά κατά το μήνα Φεβρουάριο και Μάρτιο, με τις βροχές και τα καλλιτεχνήματα των σύννεφων να έχουν καθημερινή παρουσία. Όσο ανέβαινε η στάθμη (στο τέλος γίναμε μια μικρή αμαζονιακή βενετία), τόσο πλήθαιναν και οι ιστορίες τα βράδια που μας διηγούνταν ο papa Gilberto -  η οικογένεια του έχει μια μακρά παράδοση θεραπευτών Mahua. Οι οι ιστορίες για τις σειρήνες του Ucayali, παρόμοιοι μύθοι με τις δικές μας σειρήνες,  και την φυλή των Aqua people που ζουν εδώ και αιώνες σε μυστικές τοποθεσίες πάνω από την επιφάνεια του νερού, παράλληλα με τους ανθρώπους, διδάσκοντας τους τα μυστικά και τη θεραπευτική δύναμη του φυσικού κόσμου. Οι Shipibo έχουν τα δικά τους θεραπευτικά φυτά τα οποία και χρησιμοποιούν στη διατροφή, για την βαφή των μαλλιών τους (όλοι ανεξαρτήτως, από τον πιο μικρό μέχρι τον πιο μεγάλο έχουν μαύρα στιλπνά μαλλιά), αλλά και για την θεραπεία ασθενειών του  ανοσοποιητικού, πεπτικού, μυοσκελετικού συστήματος και διαφόρων συναισθηματικών διαταραχών. Στα φαρμακευτικά αυτά φυτά στράφηκαν σχεδόν αποκλειστικά όταν χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν την επέλαση του κορωνοιού, αφού δεν έχουν πρόσβαση στις κρατικές υπηρεσίες υγείας και γενικά αντιμετωπίζουν διακρίσεις στο Περού ακόμη και σήμερα.

Μέναμε σε ξύλινα σπιτάκια χτισμένα πάνω σε πασάλους, φυσικά αεριζόμενα, με οροφές φτιαγμένες από φοίνικα. Στο χωριό κατοικούν περί τους 2000 συνολικά παρότι αυτό δεν είναι ποτέ εμφανές. Υπάρχει σχολείο, 2 παντοπωλεία (το ένα έχει και ίντερνετ) και ένας νοσοκόμος για τις πρώτες βοήθειες αλλά γενικά οι άνθρωποι προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα με ότι προσφέρει το δάσος και το ποτάμι και με βοήθεια του ενός προς τον άλλο. Όλοι ήταν προσηνείς και χαμογελαστοί, παραμένοντας αξιοπρεπείς. Επίσης υπήρχε κάθε απόγευμα ένας αγώνας ποδοσφαίρου, με αφοσιωμένους αθλητές και φανατικούς φιλάθλους και των δύο φύλων. Αξέχαστη θα μου μείνει επίσης η ρουτίνα των πρωινών ανακοινώσεων του δημάρχου στα μεγάφωνα στις 6 κάθε πρωί και με την συνοδεία γνωστών τοπικών τραγουδιών το σούρουπο!

Μέσα από αυτή τη μοναδική εμπειρία ταυτόχρονης παρατήρησης αυτού που συνέβαινε εντός μου και γύρω μου αυτό το μήνα στον περουβιανό Αμαζόνιο, την συμμετοχή στα έθιμα, τους ύμνους και  το μαγείρεμα της τροφής, την εξερεύνηση του δάσους και των θεραπευτικών φυτών, ενεργοποιήθηκε ξανά ένας μηχανισμός αποδοχής αυτού που συμβαίνει μπροστά στα μάτια μου αλλά και πίσω από αυτά. Η εμπειρία μου στα χρόνια των επισκέψεων στην Ινδία και το δώρο του διαλογισμού, συνδυάστηκε με αυτό τον καταιγισμό των αισθήσεων του φυσικού κόσμου της ζούγκλας. Αναδύθηκαν καινούργιες ιδέες και δύναμη, πέρα από τα δικά μου παλιά μοτίβα και τις πεποιθήσεις της φυλής μου και της γενιάς μου. Με την ψυχική ανθεκτικότητα και τις απεριόριστες τεχνικές επιβίωσης από τα έντομα, τις ασθένειες και τις φυσικές καταστροφές, η απλότητα αυτών των ανθρώπων μου δίδαξε κουράγιο και ελπίδα. Και πως υπάρχουν και άλλοι τρόποι να βλέπουμε τον κόσμο!

Η Πωλίνα Ζέρβα είναι Κοινωνιολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια, Εκπαίδευση στο Ψυχόδραμα και την Κοινωνικοθεραπεία, Εκπαίδευση στη Συστημική Θεραπεία Ζευγαριών, κάτοχος ECP. Ζει και εργάζεται στη Μυτιλήνη.