Με τον Τζιμ Τζάρμους στο 54ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 2013. (Φωτογραφία: Βασίλης Βερβερίδης / MOTIONTEAM)
Την έκτη μέρα του Ιανουαρίου που «επέλεξε», πίσω στο 1993, να αναχωρήσει από τον δύσκολο αυτό κόσμο ο Dizzy Gillespie, «επέλεξε» και ο Δημήτρης Εϊπίδης που αγαπούσε την τζαζ -πέρα από την άμετρη λατρεία του στη μεγάλη οθόνη. Μια λατρεία που όρισε, πραγματικά, τη ζωή του. Τεράστια προσωπικότητα, με διεθνή ακτινοβολία στο χώρο του κινηματογράφου, εντός και εκτός συνόρων, ο Δημήτρης Εϊπίδης, με τις απέραντες γνώσεις, το πρωτοπόρο μυαλό, την απίστευτη όρεξη για δουλειά και τους φοβερούς στόχους, έδωσε νέα ώθηση, άνοιξε νέες πόρτες και χάραξε νέους ορίζοντες –στην κυριολεξία– με το έργο του στην εγχώρια κινηματογραφία.
Ταύτισε ανεξίτηλα το όνομά του με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, αν και ξεκίνησε τη σημαντική δημιουργική του πορεία από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, δίνοντας το 1971, νεότατος στα 33 του, σάρκα και οστά στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Μόντρεαλ. Έμεινε στο τιμόνι του 14 χρόνια, αλλά εξακολούθησε ως το τέλος, να είναι σύμβουλος και διευθυντής του διεθνούς προγράμματός του.
Εκείνα τα χρόνια, το 1974 συγκεκριμένα, ήταν που γνωρίστηκε με τον, ακόμη τότε κριτικό κινηματογράφου, Μισέλ Δημόπουλο «σε ένα φεστιβάλ μικρού μήκους στη Γκρενόμπλ», όπως έγραψε ο τελευταίος στο facebook. Γνωριμία η οποία εξελίχθηκε σε φιλία που δυνάμωνε μέσα στα χρόνια στις συναντήσεις τους στα φεστιβάλ του κόσμου και κατέληξε στη μοναδική συνεργασία τους στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, μετά από πρόταση του ίδιου του Μισέλ Δημόπουλου μόλις ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της διοργάνωσης, το 1991, με πρώτο στόχο τη διεθνοποίησή του.
Μια συνεργασία που από τη μία καθόρισε τη δημιουργική πορεία και των δύο, αλλά πάνω από όλα απέφερε μερικούς από τους πιο γόνιμους καρπούς στον χώρο της εγχώριας κινηματογραφίας, αναπτύσσοντας τις σχέσεις της με το εξωτερικό και τα σημαντικότερα ξένα φεστιβάλ, κάνοντάς την γνωστή όσο ποτέ εκτός συνόρων και δίνοντας φτερά στο διεθνές της πρόσωπο. «Είχε μια βαθιά εποπτεία του διεθνούς κινηματογραφικού τοπίου και μια διαίσθηση των πρωτοποριακών κινημάτων εξαιρετικά αξιόλογη. Η συνεργασία μας δεν ήταν πάντα εύκολη, αλλά συχνά πολύ γόνιμη. Το Φεστιβάλ του οφείλει πολλά και κυρίως τη στοιχειοθέτηση μιας ακίβδηλης σινεφιλίας που είναι η κινητήρια δύναμη κάθε προγραμματιστή φεστιβάλ», καταλήγει στο σημείωμά του ο Μισέλ Δημόπουλος, που σήμερα ασχολείται με την παραγωγή ταινιών και είναι μέλος της καλλιτεχνικής επιτροπής του κινηματογραφικού φεστιβάλ Λισαβώνας.
Υπεύθυνος Διεθνούς προγράμματος και στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο από το 1988 μέχρι πρόσφατα, καθώς και διευθυντής προγράμματος του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρέικιαβικ στην Ισλανδία, από το 2005 έως το 2010, ο αεικίνητος Δημήτρης Εϊπίδης, «πετούσε» διαρκώς με αεροπλάνα ή χωρίς σε ανοιχτούς ορίζοντες, έχοντας πάντα στόχο και όνειρό του το καλύτερο για το εγχώριο σινεμά και, βασικά, το κοινό του και την «εκπαίδευσή» του στο σινεμά του κόσμου. Οι «Νέοι Ορίζοντες», το εξαιρετικό παράλληλο πρόγραμμα που δημιούργησε το 1992 στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, συνέβαλε καθοριστικά σε αυτό. Το τμήμα έφερε για πρώτη φορά το κοινό σε άμεση επαφή με το έργο άγνωστων καταπληκτικών σκηνοθετών από κάθε γωνιά του πλανήτη και με εθνικές κινηματογραφίες που μέχρι τότε κανείς δεν είχε ασχοληθεί, απέκτησε χιλιάδες φανατικούς φίλους και έφερε ουρές στα ταμεία του φεστιβάλ, γεμίζοντας ασφυκτικά τις αίθουσές του.
Μετά από μία διακοπή πέντε ετών, το σημαντικό πρόγραμμα επανήλθε ως «Ανοιχτοί Oρίζοντες» το 2010 - όταν πλέον ο Δημήτρης Εϊπίδης χρίστηκε καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 2016.
Όμως, πέρα από αυτά, αφήνω τελευταίο το πιο σημαντικό ίσως από όλα τα έργα του. Τη δημιουργία, το 1999, του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το οποίο ο ίδιος δικαίως αποκαλούσε «παιδί του». Μια πρωτοβουλία που στήριξε από την πλευρά του αμέριστα και ο τότε καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, Μισέλ Δημόπουλος, με αποτέλεσμα να γίνει, με πολλή δουλειά, ένα από τα σημαντικότερα φεστιβάλ του είδους, παγκοσμίως. Το αγαπημένο παιδί του Δημήτρη Εϊπίδη, έδωσε στο ντοκιμαντέρ, ως τέχνη, τη θέση που όντως έπρεπε να έχει αλλά μέχρι τότε στην πραγματικότητα δεν είχε, του έδωσε νέα αξία και ώθηση σε άλλα επίπεδα, το έβγαλε από το σκοτάδι και του χάρισε λάμψη. Παράλληλα, το φεστιβάλ αυτό υπήρξε αιτία να γεννηθούν και άλλα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ στη χώρα, ενέπνευσε κινηματογραφιστές να ασχοληθούν περισσότερο με το είδος και συνέβαλε στην ιδιαίτερη ανάπτυξή του στην Ελλάδα. Κυρίως όμως, έκανε σινεφίλ και απλό κοινό να καταλάβουν τη σημαντικότητα του ντοκιμαντέρ εντός κι εκτός σινεμά. Είναι ένα μάθημα που ο Δημήτρης Εϊπίδης έδωσε και σε μένα προσωπικά και για αυτό θα τον θυμάμαι πάντα.
Και είναι ιδιαίτερα συγκινητικό επίσης που κλείνω αυτό το μικρό αφιέρωμα με τα λόγια δύο πολύ στενών συνεργατών του από τα δύσκολα χρόνια δημιουργίας και ανάπτυξης του έργου του στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου, που τον θεωρούν παντοτινό τους Δάσκαλο. Και «κουβαλάνε», από τότε ως σήμερα, μαζί με τη βαθιά φιλία που τους ένωσε, όσα έμαθαν από τη θητεία τους δίπλα του. Της Μαρίας Γκολφινοπούλου, για δέκα χρόνια δεξί του χέρι ως Program Coordinator στους Νέους Ορίζοντες και Program coordinator στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ –σήμερα Διευθύντρια Θεσμικών και Διεθνών Σχέσεων της Olympic Broadcasting Services (της εταιρείας που έχει την ευθύνη της τηλεοπτικής και διαδικτυακής παραγωγής και μετάδοσης των Ολυμπιακών Αγώνων). Και της Σοφίας Σταυριανίδου, Γραφείο Επικοινωνίας στο φεστιβάλ (2001-2005 και 2010-2012) και σήμερα Διευθύντριας του The Greek Film Festival in Berlin, Publicity & Hospitality Manager στο Connecting Cottbus και ραδιοφωνικό συντάκτη κινηματογράφου στο cosmo\RBB, στο Γερμανικό ραδιόφωνο.
Δημήτρης Εϊπίδης - Μαρία Γκολφινοπούλου
Μαρία Γκολφινοπούλου: «Αυτός ήταν ο οραματιστής, ο τολμηρός προγραμματιστής, ο επαγγελματίας που ρίσκαρε με τις επιλογές του»
Τι να γράψω για τον Δημήτρη Εϊπίδη, τον ευπατρίδη του διεθνούς κινηματογράφου, τον gentleman, τον μέντορα, τον φίλο μου; 1992-2002, 10 χρόνια κοντά του. Δέκα χρόνια που με μύησε στη μαγεία του σινεμά. Μου έμαθε να μπαίνω στο μυαλό του δημιουργού, να βλέπω πέρα από τα προφανή, με δίδαξε την ευαισθησία του Ιρανικού κινηματογράφου, την αξία του κορεατικού σινεμά. Μαζί στήσαμε εκθέσεις για τον Σεργκέι Αϊζενστάιν και άλλες πολλές, συναυλίες όπως αυτή του Gato Barbieri. Μαζί στήσαμε, όπως έλεγε, το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Δεν είναι αλήθεια. Αυτός ήταν ο οραματιστής, ο τολμηρός προγραμματιστής, ο επαγγελματίας που ρίσκαρε με τις επιλογές του, ο γενναιόδωρος άνθρωπος που ήθελε να διδάξει το πρωτοπόρο στο κοινό της Θεσσαλονίκης. Ο άνθρωπος που κατάφερε να βάλει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στα τρία καλύτερα του κόσμου. Και το κοινό της τον αγκάλιασε με πολύ αγάπη, γεμίζοντας τις αίθουσες - όπως τον αγκάλιαζε το κοινό του Μόντρεαλ, του Τορόντο και του Ρέικιαβικ.
Για όσους δούλεψαν δίπλα του ήταν ένα νεανικό πνεύμα, ακόμα και στα 82 του. Ένας γοητευτικός άνθρωπος με χίλια ενδιαφέροντα, ένας άριστος μάγειρας που μας παίδευε για να μας δώσει τις συνταγές του -αν και δεν μας τις έδινε συχνά-, ένας άνδρας παλαιάς κοπής, ένας κοσμοπολίτης, ένας πιστός φίλος. Και ο νονός, κατά το ήμισυ, της κόρης μου.
Δημήτρη μου, εκεί που είσαι τώρα, τραγούδησε πάλι με τον Τζον Λένον όπως τότε στη Νέα Υόρκη, συνέχισε τις συζητήσεις σου με τον Αμπάς Κιαροστάμι και τον Τζον Κασσαβέτη, δώσε μια μεγάλη αγκαλιά στην Ευγενία και στους αγαπημένους σου. Και, πάνω από όλα, δίδαξε καλό σινεμά στον παράδεισο. Εις το επανιδείν, αγαπημένε μου!
Δημήτρης Εϊπίδης - Σοφία Σταυριανίδου
Σοφία Σταυριανίδου: «Όσοι δουλέψαμε μαζί του μάθαμε τι σημαίνει φεστιβάλ»
Ξεσκονίζω τις μνήμες μου και έρχονται άπειρες εικόνες, στιγμιότυπα, συναισθήματα για τον Δημήτρη. Σήμερα και για πολύ καιρό ακόμη, θα τον σκέφτομαι και θα τον ονειρεύομαι. Η αναχώρησή του είναι η πιο δύσκολη αναχώρηση στα επαγγελματικά μου χρόνια. Ήταν δάσκαλος και φίλος, αυτός που μου έδωσε ακόμη μια ευκαιρία - ξέρει εκείνος. Τελευταία δεν βλεπόμασταν, αλλά από τα αραιά μας τηλεφωνήματα, ήμασταν ο ένας στην καρδιά του άλλου. Μιλούσαμε όχι για δουλειά ή για τα φεστιβάλ, αλλά για μας, με μεγάλη αγάπη, πολλά γέλια και πολύ αυτοσαρκασμό. Με έλεγε Σοφούλα και χάιδευε την ψυχή μου. Και την χάιδευε όχι μόνο για τους προφανείς λόγους της φιλίας μας, αλλά γιατί όσοι δουλέψαμε μαζί του με τις δυσκολίες του και τις ιδιαιτερότητές του, μάθαμε, και αυτό έχει βαρύτητα διά βίου: μάθαμε τι σημαίνει φεστιβάλ, μάθαμε πώς χτίζεται ένα φεστιβάλ, μάθαμε πώς να βλέπουμε ταινίες, μάθαμε ότι ντοκιμαντέρ δεν είναι μόνο βαρετές τηλεαφηγήσεις αλλά συναρπαστικές ταινίες, μάθαμε ότι ο φεστιβαλικός προγραμματισμός καθορίζεται μόνον από την αισθητική, την καλλιέργεια, τη διαίσθηση και τίποτα άλλο, μάθαμε τι θα πει «φεστιβαλικό στίγμα», μάθαμε ότι τα «όχι» και οι αποστάσεις τηρούν το επαγγελματικό επίπεδο και είναι δρόμος πιο μοναχικός αλλά πολύ πολύ ακριβός. Για τον Δάσκαλό μου Δημήτρη Εϊπίδη υπάρχει μέσα μου μόνο απέραντη ευγνωμοσύνη. Για τον φίλο μου Δημήτρη υπάρχει μόνο απέραντη αγάπη. Θα συναντιόμαστε στα όνειρά μου, Δημήτρη μου, θα πίνουμε ένα ποτηράκι και θα γελάμε, θα γελάμε, θα γελάμε, με την ψυχή μας.
