Ένας Μεσημεριανός Καφές με τον Brian Eno σε Κάνει Σοφότερο

Ο καλύτερος τρόπος για να καταπολεμήσεις το δέος είναι να μην το σκέφτεσαι. Προσπαθώ λοιπόν να μην σκέφτομαι ότι αυτός ο, ταλαιπωρημένος από το στομάχι του, κύριος με το γενάκι 2-3 ημέρων και κλεισμένα τα 68 του χρόνια, που κάθεται δύο καθίσματα δίπλα, έχει καθορίσει ένα μεγάλο μέρος της ηχητικής μου πραγματικότητας έτσι όπως εκφράζεται από το μέρος της που καταλαμβάνει η μουσική ακρόαση. Πιθανότατα, το ίδιο συμβαίνει και με αρκετούς από σας που διαβάζετε. Και σίγουρα σας αρέσουν οι πρώιμοι Roxy Music, των οποίων ο Brian Eno ήταν μέλος. Ή που ορκίζεστε στην Τριλογία του Βερολίνου, την οποία ο Bowie ηχογράφησε μαζί του. Ή που λατρεύετε τους Talking Heads με τους οποίους βάδισε χέρι με χέρι στις αρχές των 80s. Ή που αγαπήσατε τις χρυσές μέρες των U2, τότε που χάρις και στο άγγιγμά του έγιναν η μεγαλύτερη μπάντα στον κόσμο. Ή που απλά ανακαλύψατε έναν άλλον κόσμο ακούγοντας ετεροχρονισμένα τα προσωπικά του άλμπουμ στα 70s, ειδικά εκείνα που τον κατέστησαν πατέρα ενός ολόκληρου μουσικού είδους που ονομάστηκε ambient. Εντάξει, υπάρχετε κι εσείς που σας αρέσουν οι Coldplay, με τους οποίους έχει επίσης συνεργαστεί την τελευταία δεκαπενταετία. Όλοι οι πιστοί χωράμε στην Εκκλησία του Brian Eno.

Ο Brian Eno, ένας από τους λίγους ανθρώπους που πραγματικά αξίζουν τον ταλαιπωρημένο χαρακτηρισμό «εμβληματικός», βρίσκεται στην Αθήνα με αφορμή το The Ship που φιλοξενείται στην Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση μέχρι τις 23/10. Πρόκειται για μια ηχητική εγκατάσταση που σχεδιάζεται in situ κι εξελίσσεται ανάλογα με την περίσταση, έχοντας για πρώτη ηχητική ύλη το φετινό του ομώνυμο άλμπουμ (το πρώτο με δικά του φωνητικά από το 2005).

Στο ασανσέρ της Στέγης πατάμε λοιπόν -1 και βρισκόμαστε σε μια σκοτεινή αίθουσα με τοποθετημένους δεκάδες επιδαπέδιους μικροσκοπικούς προβολείς, σαν κεράκια, που απλά προσθέτουν στο κάδρο μια μωβ απόχρωση. Τοποθετημένα πάνω σε διάφορες βάσεις είναι πολλά και διαφορετικά ηχεία, έννοια-κλειδί στην εγκατάσταση, που μεγιστοποιούν την ένταση, αλλά τελικά ενισχύουν αυτήν την καταπραϋντική αίσθηση που έχουν πάντα οι περιβαλλοντικές ασκήσεις του Eno. Είναι ίσως μάταιο να περιγράψει κανείς την εμπειρία του The Ship, ίσως η ιδανική συνθήκη για να το επισκεφτείτε είναι στο μεσημεριανό σας διάλειμμα από τη δουλειά. Θα σας αδειάσει πραγματικά το μυαλό…

45 λεπτά μετά, και μερικούς ορόφους πιο πάνω ο Brian Eno περιμένει για μεσημεριανό καφέ 8 δημοσιογράφους που θα σκότωναν για να βρεθούν 1 με 1 μαζί του. Αστειεύεται συνεχώς για το στομάχι του, πίνει το ένα χαμομήλι μετά το άλλο, ενώ τσιμπά βουτήματα και «φοβάται» ότι όσα λέμε είναι είτε πολύ τεχνικά ειτε πολύ φιλοσοφικά για«να τυπωθούν αύριο στις εφημερίδες». Απαντάει όμως σε όλα. Συγκροτημένα, με μια ασύλληπτη θεωρητική κατάρτιση κι εντυπωσιακή αναδρομή από στήθους σε πηγές (τίτλους βιβλίων, φράσεις συγγραφέων, στίχους ποιητών κτλ.). Και φυσικά ως ο απόλυτος «ηχητικός τοπογράφος» (δεν του άρεσε ποτέ το «παραγωγός»), ανησυχεί μήπως οι ψηφιακές μας συσκευές δεν ηχογραφούν καλά τη συνομιλία. Και τις τοποθετεί πιο προσεκτικά πάνω στο τραπέζι...

Δεν είμαι πολύ καλός στο να επαναλαμβάνομαι.

Ένα από τα χαρακτηριστικά του να γερνάς είναι ότι η φωνή σου πέφτει, συνεχώς γίνεται όλο και πιο χαμηλή. Το ίδιο βέβαια πέφτουν και τα υπόλοιπα σημεία του σώματός σου. Δυστυχώς.

Μέσα στο Καράβι που βυθίζεται, στο καράβι του τίτλου, είμαστε εμείς - η ανθρωπότητα. Ξεκινώντας από τον Τιτανικό (που ήταν ένα κατασκευαστικό θαύμα, το οποίο πλήρωσε την υπερβολική σιγουριά των δημιουργών του) και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διερευνώ πως μετεωριζόμαστε μεταξύ της ύβρεως και της παράνοιας έως και σήμερα. Νομίζω, πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εισβολή στο Ιράκ (αποτέλεσμα της παράνοιας που κατέκλυσε τους Αμερικάνους μετά την 11η Σεπτεμβρίου): έγκριτοι αναλυτές έλεγαν θα τελειώσει σε 1 εβδομάδα, ο Bush έλεγε σε 1 μήνα, ο Dick Cheney σε 6 εβδομάδες κ.ο.κ. Τελικά, ο πόλεμος μαίνεται ακόμα, έχοντας προκαλέσει παράλληλα μέτωπα. Ίσως γιατί Everything Was Forever, Until It Was No More όπως είναι ο τίτλος του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου του Alexei Yurchak.

Οι «στίχοι» του “The Ship” προέρχονται από 6 διαφορετικές πηγές, ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία σύνθεσης.

Η αίθουσα της εγκατάστασης είναι σκοτεινή γιατί η μουσική λειτουργεί καλύτερα στο σκοτάδι. Λιγοστεύουν οι αισθήσεις που είναι σε λειτουργία και είσαι πιο συγκεντρωμένος.

Γενικά, πιστεύω ότι όλα είναι ιστορίες. Ας πούμε, το χρήμα είναι μια ιστορία – χωρίς αυτήν θα ήταν απλά χαρτί. Η αξία των πραγμάτων ή των εννοιών έχει να κάνει με τη λειτουργικότητα της ιστορίας τους.

Η εγκατάσταση The Ship έχει να κάνει με τον Θάνατο και τα... Ηχεία. Αφενός μεν γιατί μου φαίνεται αστεία ως φράση κι αφετέρου δε γιατί νομίζω ότι υποτιμούμε τα ηχεία στην αποτίμηση της μουσικής εμπειρίας. Εμένα μου αρέσουν τα μεγάλα δυνατά, ακόμα και παλιά, ηχεία.

Η μουσική σιγά σιγά έχασε τον χαρακτήρα του τελετουργικού. Και σε αυτό συντέλεσαν οι πολλοί διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους ακούμε πια π.χ. αυτά τα άθλια ακουστικά των τηλεφώνων ή των φορητών συσκευών. Είναι το αντίστοιχο του να έχεις μπροστά σου ένα φοβερό τραπέζι κι εσύ να παίρνεις όλη την τροφή που υπάρχει εκεί πάνω σε μια ταμπλέτα.

Έχουν μείνει οι συναυλίες ως κοινή μουσική εμπειρία. Αλλά κι αυτές, όπως και τα φεστιβάλ, έχουν αλλάξει. Έχουν γίνει κάτι σαν άλλοθι για να γίνονται ταυτόχρονα πολιτικές συγκέντρωσεις, κάθε είδους παράλληλες καλλιτεχνικές δράσεις ή πάσης φύσεως σεμινάρια. Καμιά φορά μου φαίνεται ότι τα σύγχρονα φεστιβάλ μοιάζουν με υπερεντατικά μαθήματα κάποιας Σχολής Καλών Τεχνών από την Αγγλία των 60s.

Πιστεύω ότι το εκπαιδευτικό σύστημα στην Αγγλία είναι φριχτό. Σε όλον τον κόσμο έχουν προχωρήσει κι εμείς ακόμα το βασίζουμε στην έννοια της τιμωρίας. Οι δάσκαλοί μας δεν ξέρουν για ποιον λόγο εκπαιδεύουν τα παιδιά.

Η τεχνολογία, ο επαγγελματικός προσανατολισμός, η σκέψη – όλα προχωράνε. Ποις θα χρειάζεται IT specialists σε 5 χρόνια;

Υποστηρίζω τον Jeremy Corbyn. Τον γνωρίζω από παλιά, έχουμε βρεθεί σε πολλές διαδηλώσεις μαζί, τον εμπιστεύομαι και τον θεωρώ μοναδική περίπτωση μεταξύ των άγγλων πολιτικών. Χρειαζόμαστε τέτοιους ανθρώπους απέναντι στον φονταμενταλισμό της ελεύθερης αγοράς. Γι’ αυτόν θα παραλλάξω μια φράση του Octavio Paz: «Ο Corbyn μπορεί να μην είναι η σωστή απάντηση, αλλά σίγουρα βάζει τη σωστή ερώτηση».

Ο Βαρουφάκης είναι ωραίος τύπος. Και, ναι, είμαι μέλος του DiEM που ίδρυσε. Είναι έξυπνος, μορφωμένος, πνευματώδης, μανιώδης αναγνώστης. Μπορεί να μην αποδείχθηκε η σωστή απάντηση, αλλά θα ήμουν αρκετά ικανοποιημένος αν αποδεικνυόταν η νέα ψευδαίσθηση (σ.σ. εδώ έκανε ένα λογοπαίγνιο με τους στίχους από το κομμάτι “I'm Set Free”, μια διασκευή του στους Velvet Underground που συμπεριλαμβάνεται στο The Ship και είχε συζητηθεί νωρίτερα). Ξέρετε, όσον αφορά το πέρασμά του από την πολιτική, ένας φίλος μου λέει, ο πρώτος κανόνας όταν βρίσκεσαι σε μια τρύπα είναι: σταμάτα να σκάβεις.

Ζούμε σε μια εποχή την οποία προσωπικά αποκαλώ “The Tropics of Music”. Πώς είναι όταν πλησιάζεις στις τροπικές ζώνες που ξαφνικά συναντάς τόσα πολλά είδη φυτών; Έτσι, και σήμερα ανακαλύπτω τόσα πολλά ενδιαφέροντα πράγματα που σκέφτομαι ότι πρέπει να αποσυρθώ. Μου φτιάχνει ένας φίλος στο τέλος του μήνα ένα cd ή ένα στικάκι με την καινούρια μουσική, την ακούω και κάθε φορά εντυπωσιάζομαι.

Μην αρχίζουμε με τη νοσταλγία για τα 60s-70s κ.ο.κ. Να σας πω ποιο ήταν απλά το πλεονέκτημά τους. Υπήρχαν λιγότεροι μουσικοί κι αναπόφευκτα το σύστημα των δισκογραφικών, που ήταν κραταιές σε αντίθεση με τη σημερινή κατάρρευσή τους, ήταν πιο ανεκτικό στον πειραματισμό. Σήμερα, όλοι μπορούν να βρουν το κανάλι για να κυκλοφορήσουν τη μουσική τους, αλλά αυτό διαχέει υπερβολικά τον πειραματισμό και την εξερεύνηση του καινούριου που τα κάνει σχεδόν ασήμαντα.

Η τέχνη είναι ατελής μέχρι να φτάσει στο κοινό. Μόνο τότε ολοκληρώνεται. Εγώ, ας πούμε, ξεκινώ να γράφω ένα μουσικό κομμάτι αλλά δεν θεωρώ ποτέ ότι το ολοκληρώνω.

Ανήκω κι εγώ στους φιλελεύθερους διανοούμενους που περιμένουμε την επανάσταση, ενώ στην πραγματικότητα αυτή συμβαίνει. Απλά, από άλλους ανθρώπους.

Ο Trump θα κερδίσει. Γιατί οι ψηφοφόροι του θα πάνε να ψηφίσουν. Δε θα βρίσκονται στο Facebook την ημέρα των εκλογών, ούτε θα παίζουν PokemonGo.

Το ίδιο περίπου συνέβη και στο BRexit. Έχουμε παραχωρήσει το προνόμιο της «επανάστασης» στους fans του Trump ή σε εκείνους που επειδή έχει πέσει πάρα πολύ το επίπεδο της ζωής τους, αποτέλεσαν εύκολη λεία για επιτήδειους πολιτικούς. Τι έκαναν στην Αγγλία; Έστρεψαν όλον τον θυμό του κόσμου προς τους μετανάστες. Το ίδιο είχαν κάνει κάποτε στη Γερμανία με θύμα τους Εβραίους.

Τι κρατάει τις κοινωνίες ενωμένες σήμερα (αλλά και πάντα); Η χαρά ως αίσθηση ότι συμμετέχεις σε κάποιο καλό. Και ο φόβος. Ο δεύτερος εφαρμόζεται πιο εύκολα.

Δεν ήταν ο Bowie ο μόνος David που έχασα μέσα στο 2016. Ήταν κι ο David Enthoven, ο πρώτος μου μάνατζερ. Τώρα για τον Bowie, τι να πω; Ήθελε πάντα να φαίνεται πολύ σοβαρός κι οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνατε πόσο, μα πόσο, πολύ αστείος κι ετοιμόλογος ήταν. Τα τελευταία χρόνια δεν βλεπόμασταν, εκείνος στη Νέα Υόρκη, εγώ στο Λονδίνο. Ανταλλάζαμε πολλά απολαυστικά e-mails, υπέγραφε πάντα με διαφορετικά ψευδώνυμα που χρειαζόταν να έχεις μεγαλώσει ακούγοντας ραδιόφωνο και βλέποντας τηλεόραση στην Αγγλία των 50s για να τα καταλάβεις.