«Βλέποντας όσα γίνονταν στη Γουχάν, τρόμαξα. Διότι αν συμβαίνει κάτι τέτοιο ακόμη και τόσο μακριά, μπορεί κάλλιστα να συμβεί και στο σπίτι σου», λέει στην Popaganda ο Ηλίας Μόσιαλος. «Γι’ αυτό με έπιασε μια αγωνία ενημέρωσης και έκκλησης προς την κυβέρνηση». Από την αρχή αυτής της παγκόσμιας, υγειονομικής κρίσης ο Καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στο London School of Economics επιχείρησε μέσω μακροσκελών αναρτήσεων στο λογαριασμό του στο Facebook να καταγράψει όλες τις εξελίξεις ως προς την επέλαση του Covid-19 και κυρίως ως προς τους ενδεδειγμένους, με βάση επιστημονικές μελέτες και δεδομένα, τρόπους ανάσχεσής της από πλευράς πολιτείας και πολιτών.
Στη μεγάλη, κατατοπιστική συνέντευξη που ακολουθεί απαντά στα ερωτήματα που εύλογα έχει ο κάθενας μας στο μυαλό του αυτές τις δύσκολες μέρες: από το τι ακριβώς συμβαίνει στη Μεγάλη Βρετανία μέχρι το αν οι χειρισμοί της ελληνικής κυβέρνησης είναι επαρκείς, και από το πόσο απέχει από την πραγματικότητα ο αριθμός των κρουσμάτων που ανακοινώνονται καθημερινά στην Ελλάδα και όχι μόνο, μέχρι το πόσο κοντά είμαστε στην ανακάλυψη του εμβολίου, ενώ δεν παραλείπει να τονίσει την πιο επιτακτική από ποτέ ανάγκη να γίνουν σοβαρές επενδύσεις στο ΕΣΥ. Και όχι μόνο για να αντιμετωπιστεί αυτός ο ιός που ήρθε για να μείνει.
Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί στη Μεγάλη Βρετανία ως προς την αντιμετώπιση του ιού, τώρα που εγκαταλείφθηκε το αρχικό πλάνο περί «ανοσίας της αγέλης»;
Η επιδίωξη της βρετανικής κυβέρνησης ήταν να νοσήσει ένα 60-80% του πληθυσμού έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα «τείχος» απέναντι στον ιό και να μην προσβληθεί μετά το υπόλοιπο 15-20%, που θεωρείται ότι είναι οι ευπαθείς ομάδες -ηλικιωμένοι, άτομα σε ανοσοκαταστολή, καρκινοπαθείς, μεταξύ άλλων, οι οποίοι αν προσβληθούν από τον ιό, το πιθανότερο είναι να έχουν περισσότερα προβλήματα σε σχέση με τους νεότερους. Αυτό είναι κάτι που κάνουμε κάθε χρόνο με τα εμβόλια. Δηλαδή αν εμβολιαστεί το 80-85% του πληθυσμού, τότε το 15-20% που δεν θα κάνει εμβόλιο -από προσωπική επιλογή και γιατί άλλωστε δεν μπορείς να τους αναγκάσεις όλους να το κάνουν- προστατεύεται από τους υπόλοιπους. Ο ιός κυκλοφορεί ανάμεσά μας, αλλά αν είμαστε πέντε άνθρωποι, εκ των οποίων ο ένας δεν έχει εμβολιαστεί, μόνο αν πάει κατευθείαν σε αυτόν ο ιός θα υπάρξει πρόβλημα. Αν όμως χτυπήσει κάποιον που έχει εμβολιαστεί, θα σταματήσει εκεί.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ όσων συμβαίνουν με τα εμβόλια και όσων πήγε να κάνει η βρετανική κυβέρνηση; Στα εμβόλια μπορούμε να στοχεύσουμε και να κατευθύνουμε ποιος θα εμβολιαστεί και μάλιστα εμβολιάζουμε πρώτα και κύρια το 15-20% που αποτελούν οι ευπαθείς ομάδες. Αν πάθει γρίπη ένας τριαντάχρονος, το πιο πιθανό είναι να την περάσει στο πόδι, ακόμη κι αν δεν έχει κάνει εμβόλιο. Εμείς όμως θέλουμε να προστατεύσουμε και τον τριαντάχρονο, γι’ αυτό κάθε χρόνο επιτυγχάνεται στις περισσότερες χώρες ένα ποσοστό εμβολιασμού περίπου 80%. Μέσα σε αυτό το 80% είναι και η συντριπτική πλειοψηφία των ευπαθών ομάδων.
Να σημειωθεί το εξής σημαντικό: Ξέρουμε ότι πάνω από το 50% όσων πλήττονται από τον κορονοϊό δεν παρουσιάζουν κανένα σύμπτωμα. Γι’ αυτό χρειάζεται η απόσταση μεταξύ μας. Δεν μου αρέσει η έκφραση «κοινωνική απόσταση» (social distancing), διότι αυτή την περίοδο χρειαζόμαστε κοινωνική αλληλεγγύη, χωρίς όμως να ερχόμαστε κοντά ο ένας με τον άλλο, και μάλιστα να εκφράζουμε αυτή την αλληλεγγύη στο μέγιστο βαθμό με άλλους τρόπους. Υπάρχει το skype, μπορούμε επίσης να βοηθήσουμε έναν ηλικιωμένο γείτονα αφήνοντάς του κάποια πράγματα που χρειάζεται έξω από την πόρτα, είναι πολλοί οι τρόποι.
Οι της κυβέρνησης Τζόνσον σκέφτηκαν λοιπόν να κάνουν το εξής: αν μπορέσουμε να πείσουμε το 80-85% του πληθυσμού που δεν είναι καρκινοπαθείς, ηλικιωμένοι, με καρδιοπάθειες ή διαβήτη, να κολλήσουν τον ιό, αμέσως αυτοί θα φτιάξουν ένα τεράστιο τείχος, θα πέφτει ο ιός επάνω τους και θα σταματάει. Θα είναι δηλαδή κάτι σαν τον σέντερ μπακ που θα προφυλάσσει τον τερματοφύλακα. Αυτό είναι η ανοσία της αγέλης: έχεις πολλούς σέντερ μπακ, άρα δεν μπαίνει γκολ. Πρέπει να πείσεις όμως όλους αυτούς τους σέντερ μπακ να κολλήσουν. Πώς θα γίνει αυτό; Πώς θα διατάξεις ένα 85% του πληθυσμού, πώς θα πεις «όσοι είστε κάτω των 70 και δεν έχετε κανένα πρόβλημα υγείας, βγείτε στους δρόμους, στα στάδια, στο μετρό και κολλήστε πρώτοι για να προφυλάξετε τους άλλους»; Αν κολλήσει ο νεαρός που πήγε στη συναυλία και μετά επιστρέψει στο σπίτι και το μεταδώσει στον παππού του που έχει καρδιοπάθεια και διαβήτη, τι θα κάνουμε τότε;
Λένε λοιπόν αυτό στην αρχή, συνειδητοποιούν ότι είναι βλακεία και μετά λένε το εξής: θα βάλουμε τους ηλικιωμένους σε τετράμηνη πλήρη απομόνωση σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, για να αφήσουν το υπόλοιπο 85% να κινείται σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Μα γίνονται αυτά τα πράγματα; Το 15% του πληθυσμού στην Αγγλία είναι περίπου εννέα εκατομμύρια. Πώς θα ξεχωρίσεις τους ευπαθείς από τις οικογένειές τους, πώς θα τους πάρεις από τα σπίτια τους και κανείς από τους συγγενείς τους δεν θα μπορεί να τους βλέπει για τέσσερις μήνες;
Κατάλαβαν ότι ούτε αυτό είναι εφικτό, έχοντας βέβαια χάσει χρόνο. Τρέχουν τώρα και κλείνουν τα σχολεία - όμως οι «έξυπνοι», δηλαδή οι πλούσιοι, τα έκλεισαν νωρίτερα, όπως το περίφημο Eton College στο οποίο φοίτησε και ο ίδιος ο Μπόρις Τζόνσον. Δηλαδή το κατεστημένο που στηρίζει τον Μπόρις, δεν θέλει να εξοντωθεί από αυτόν. Και τώρα πάμε σε σκληρά μέτρα, με πολύ μεγάλη την πιθανότητα του lockdown και της απαγόρευσης πτήσεων, γιατί εύλογα οι άλλες χώρες φοβούνται. Να τονίσω εδώ ότι η πολιτική Προστασία της Ελλάδας κάνει πολύ καλή δουλειά, απομονώνοντας όσους έρχονται για 14 μέρες.
Άρα λοιπόν η ανοσία της αγέλης μπορεί να λειτουργήσει μόνο σε εργαστηριακές συνθήκες;
Λειτουργεί μόνο όταν έχεις το εμβόλιο, οπότε καλείς τον κόσμο και τους εμβολιάζεις. Και φυσικά εμβολιάζεις πρώτους αυτούς που αν νοσήσουν θα έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Τώρα όμως δεν έχουμε εμβόλιο. Άρα η ανοσία της αγέλης θα γινόταν ως πείραμα στην κοινωνία. Ήταν πειραματική η σύλληψη ότι το συγκεκριμένο 85% θα κολλούσε πρώτο ώστε να προστατευθεί το ευπαθές 15%. Προφανώς δεν γίνονται αυτά τα πράγματα.
Ενιαία προληπτική πολιτική σημαίνει ότι όλοι όσοι ζούμε στη χώρα θα πρέπει να κάνουμε τα ίδια. Δεν μπορείς να κλείνεις σχολεία, να κλείνεις οργανισμούς, να σταματάς αθλητικές διοργανώσεις και συγκεντρώσεις, και να μη σκέφτεσαι το τι γίνεται με την εκκλησία. Κατά τη γνώμη μου οι λειτουργίες θα έπρεπε να γίνονται μόνο τηλεοπτικά, να είναι οι ιερωμένοι, οι ψάλτες -κρατώντας εννοείται αποστάσεις μεταξύ τους γιατί κι εκεί υπάρχει περίπτωση μετάδοσης- και όλοι να παρακολουθούν τις λειτουργίες μέσω τηλεόρασης για όσο κρατήσει αυτή η περιπέτεια, όπως γίνεται ήδη σε αρκετές χώρες.
Ο Τζάστιν Λέσλερ, αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς της Βαλτιμόρης, εκτιμά ότι ο ιός θα μολύνει τελικά το 40% έως 70% του παγκόσμιου πληθυσμού κατά το πρώτο κύμα της εξάπλωσής του. Μήπως πρόκειται λοιπόν για μία μάχη εν πολλοίς χαμένη από χέρι;
Αυτές είναι οι πρώτες εκτιμήσεις, στη λογική όμως ότι δεν θα λαμβάνονταν μέτρα. Διότι προφανώς αν ακόμη και μετά από τη λήψη μέτρων μολυνόταν μέχρι και το 70% του πληθυσμού, θα επρόκειτο για ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα από αυτό που προσπαθούμε να διαχειριστούμε τώρα.
Η μεγάλη αγωνία στην Ελλάδα και αλλού είναι αν θα αποφύγουμε τις ζοφερές εξελίξεις της Ιταλίας.
Είναι σημαντικό το ότι η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα μετά την Ιταλία που πήρε σημαντικά μέτρα. Το είχα πει πριν από έξι εβδομάδες, και μάλιστα αμφισβητήθηκα από ορισμένους, ότι έπρεπε να κινηθούμε γρήγορα. Βλέποντας όσα γίνονταν στη Γουχάν, τρόμαξα. Διότι αν συμβαίνει κάτι τόσο τέτοιο ακόμη και τόσο μακριά, μπορεί κάλλιστα να συμβεί και στο σπίτι σου. Γι’ αυτό με έπιασε μια αγωνία ενημέρωσης και έκκλησης προς την κυβέρνηση. Το τι θα γίνει στην Ελλάδα θα εξαρτηθεί από την επιτυχία εφαρμογής των μέτρων. Είναι ένα θέμα να παίρνεις τα μέτρα και ένα δεύτερο θέμα η συμμόρφωση των πολιτών. Αν το μέτρο είναι να καθόμαστε σπίτι μας κι εμείς συνωστιζόμαστε σε άλλους χώρους, δεν θα έχει αποτέλεσμα. Άλλωστε όταν λέμε ότι πρέπει κάποιος να μένει στο σπίτι, δεν εννοούμε 24 ώρες. Αν βγεις στις 10 το βράδυ ή νωρίς το πρωί ή ακόμη και το μεσημέρι και κάνεις μια βόλτα φροντίζοντας όμως να μην είσαι κοντά σε άλλους, κρατώντας τουλάχιστον δύο μέτρα απόσταση, αυτό ναι, μπορείς να το κάνεις.
Είναι λοιπόν σημαντικό το κατά πόσο οι πολίτες θα ανταποκριθούν. Σίγουρα όμως κινηθήκαμε γρηγορότερα από άλλες χώρες. Και πολύ καλά κάναμε, έχοντας δίπλα μας το παράδειγμα της κατάρρευσης της Βόρειας Ιταλίας, όπου, ας μην το ξεχνάμε, έχουν ένα από τα καλύτερα συστήματα υγείας στον κόσμο. Αν όλο αυτό είχε ξεκινήσει στη Σικελία, τα θύματα θα ήταν πολλαπλάσια.
Στην Ιταλία εκτός του ότι χάθηκε πολύτιμος χρόνος -δηλαδή βρήκαν τους δύο πρώτους Κινέζους στις 30/1 και εφησύχασαν αλλά τους προέκυψε «ορφανό» κρούσμα στις 18/2- ο ιός χτύπησε οίκους ευγηρίας, ενώ έγιναν και τρεις νοσοκομειακές κρίσεις. Πρόκειται για ένα απίστευτο κοκτέιλ. Σύμφωνα με τα στοιχεία της θνητότητας, το 67% όσων πέθαναν στην Ιταλία είναι άνω των 80 ετών και το 14% άνω των 90. Στην Ελλάδα πολύ μεγάλη σημασία έχει να μην κολλήσουν οι ηλικιωμένοι και οι ευπαθείς ομάδες. Δείτε, για παράδειγμα, τι γίνεται στη Γερμανία μέχρι στιγμής: έχουμε μεγάλο αριθμό κρουσμάτων αλλά πολύ λίγους θανάτους, γιατί μόνο το 2% όσων έχουν κολλήσει είναι άνω των 80 ετών.
Άρα η θνητότητα κατά βάση έχει να κάνει με τη γήρανση του πληθυσμού;
Έχει να κάνει με το να μην έχεις άλλες υποκείμενες νόσους. Όσο μεγαλώνεις είναι πιο πιθανό να έχεις για παράδειγμα καρδιοπάθεια, διαβήτη, υπέρταση. Είναι πολύ λιγότερο πιθανό να τα έχει όλα αυτά ένας τριαντάχρονος από έναν ογδοντάχρονο, ο οποίος μάλιστα μπορεί να έχει ακόμη και τέσσερα νοσήματα, όχι μόνο ένα. Επομένως αν μπορέσουμε στη χώρα μας να προστατεύσουμε τους πιο μεγάλους και όσους έχουν προβλήματα υγείας, όπως έναν πενηντάρη που έχει κάνει καρδιοχειρουργική επέμβαση, ακόμη κι αν έχουμε πολλά κρούσματα, θα είναι αντιμετωπίσιμη η κατάσταση, γιατί η πλειοψηφία τους θα είναι ήπιες περιπτώσεις, θα το περάσουν στο πόδι, όπως λέγεται, ή δεν θα το καταλάβουν καν. Αν όμως χτυπήσει τις ευπαθείς ομάδες, θα έχουμε πολύ μεγάλο θέμα.
Πόσο μεγάλη είναι η διαφορά του αριθμού των κρουσμάτων που ανακοινώνονται καθημερινά, από τον πραγματικό αριθμό;
Είναι μεγάλη, αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσο, γιατί στην Ελλάδα δεν τους τεστάρουμε όλους. Τώρα όμως θα αυξηθούν τα τεστ. Η Κίνα, που είναι πολύ μεγάλος παραγωγός ιατρικών υλικών, τώρα ξαναμπαίνει στο παιχνίδι, έχει αρχίσει να δίνει και σε άλλες χώρες. Σε εμάς για παράδειγμα έδωσε 150 χιλιάδες μάσκες. Είναι πιθανό να αρχίσουν να δίνουν και αντιδραστήρια, ίσως και αναπνευστήρες, που είναι το μεγάλο πρόβλημα μας, χρειαζόμαστε περισσότερους. Δεν χρειάζεται κατ’ ανάγκη να μπεις σε ΜΕΘ, μπορείς να είσαι σε ένα απλό κρεβάτι αρκεί να είσαι συνδεδεμένος με αναπνευστήρα. Γιατί αυτός ο ιός συρρικνώνει τους πνεύμονες. Ο αναπνευστήρας βοηθάει τον οργανισμό να ανανήψει πιο γρήγορα.
Όντως λοιπόν τα κρούσματα είναι πολύ περισσότερα. Πολλούς δεν μπορείς να τους βρεις γιατί είναι ασυμπτωματικοί και αυτό μπορεί να είναι το πρόβλημα, αν δεν εφαρμοστούν με ακρίβεια τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση, όπως το να μένουμε στο σπίτι και να κρατάμε αποστάσεις. Η δική μου ανησυχία δεν είναι μόνο το πόσο περισσότεροι είναι αλλά το πόσοι καταλήγουν σε νοσοκομεία. Δηλαδή αν υπάρχουν κάποια κρούσματα που δεν καταλήγουν στο νοσοκομείο και δεν μολύνουν τους ευπαθείς, είναι μικρότερο το πρόβλημα. Θα αρχίσει να μεγαλώνει αν δούμε ξαφνικά να πηγαίνουν 300 άτομα στις ΜΕΘ ταυτόχρονα. Αν όμως βλέπουμε ότι υπάρχουν ταυτόχρονα 100, κάποιοι βγαίνουν και κάποιοι μπαίνουν, τότε θα τα καταφέρουμε.
Η Αθήνα και οι μέρες του social distancing (φωτογραφία: Γεράσιμος Δομένικος / FOSPHOTOS)
Πότε θα μπορούμε να υπολογίσουμε με ασφάλεια το ποσοστό θνητότητας του Covid-19;
Είναι νωρίς ακόμη. Ξέρουμε ότι είναι 0,8-0,9% στην Κορέα, μια χώρα που το έλεγξε. Στην Ιταλία είναι 8,2%, αλλά εκεί χτύπησε τους ηλικιωμένους. Όσο εξελίσσεται η επιδημία, τόσο καλύτερη εικόνα θα έχουμε. Οι περισσότεροι υποστηρίζουν ότι θα είναι από 0,1% ως 1%. Το ποσοστό θνητότητας της γρίπης είναι 0,1%. Αν λοιπόν είναι όντως έτσι, τα πράγματα θα είναι σχετικά καλά. Όσο πιο κοντά είναι το ποσοστό στο ποσοστό θνητότητας της γρίπης, τόσο καλύτερα
Ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Ιατρικού Συλλόγου Φρανκ Ούλριχ Μοντγκόμερι δήλωσε πρόσφατα το εξής: «Δεν είμαι υπέρμαχος του lockdown. Όποιος επιβάλει κάτι τέτοιο πρέπει να πει επίσης πότε και πώς θα αρθεί αυτό το μέτρο. Δεδομένου ότι πρέπει να θεωρήσουμε ότι ο ιός θα είναι μαζί μας για πολύ καιρό, αναρωτιέμαι πότε θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα; Δεν μπορούμε να κρατήσουμε τα σχολεία και τα νηπιαγωγεία κλειστά μέχρι το τέλος του έτους, διότι τόσο τουλάχιστον θα χρειαστεί για να έχουμε ένα εμβόλιο».
Αυτή τη στιγμή γίνεται μια τεράστια προσπάθεια ανάσχεσης της επίθεσης από τον κορονοϊό. Δεν μπορούμε να πούμε με ακρίβεια πότε θα αρθεί αυτό το μέτρο. Αλλά θα αισθάνονταν ασφαλείς ο ίδιος και η οικογένεια του αν κυκλοφορούσαν δίπλα τους ασυμπτωματικοί ασθενείς; Αν είχε δύο γονείς με καρκίνο; Αν η γυναίκα του είχε δύο γονείς μεταμοσχευμένους; Αν το παιδί του είχε κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας;
Κατά τη γνώμη σας ποια χώρα έχει χειριστεί καλύτερα την κατάσταση;
Σίγουρα οι Κινέζοι μετά το αρχικό σοκ. Αν και ήταν υπεύθυνοι για το πρόβλημα, υπήρξαν πολύ αποφασιστικοί. Ακολουθούν οι Κορεάτες, οι Ιάπωνες και οι Σιγκαπουριανοί. Αλλά πρέπει να καταλάβουμε και τη διαφορετική κουλτούρα τους. Αν πει για παράδειγμα η κορεάτικη ή η ιαπωνική κυβέρνηση στους πολίτες, καθίστε στο σπίτι σας, θα το κάνουν. Αν το πουν σ’ εμάς, δεν είναι σίγουρο ότι θα συμφωνήσουμε.
Σε ό,τι έχει να κάνει με την Ελλάδα, πώς κρίνετε τους χειρισμούς της κυβέρνησης μέχρι στιγμής; Είναι επαρκείς;
Νομίζω ότι μετά από μια αρχική διστακτικότητα, κινήθηκαν γρήγορα. Από εκεί και πέρα δεν αρκεί απλά να λαμβάνονται σοβαρά μέτρα. Πρέπει να υλοποιούνται και από τους πολίτες, για να αποσυμφόρησουμε την πίεση στο ΕΣΥ - αυτό είναι που με ανησυχεί.
Έχετε επανειλημμένα μιλήσει για την ανάγκη ενιαίας προληπτικής πολιτικής. Σε ποιους βασικούς πυλώνες έγκειται αυτή;
Ενιαία προληπτική πολιτική σημαίνει ότι όλοι όσοι ζούμε στη χώρα, θα πρέπει να κάνουμε τα ίδια. Η παρατήρηση μου έχει να κάνει συγκεκριμένα με την εκκλησία. Δεν μπορείς να κλείνεις σχολεία, να κλείνεις οργανισμούς, να σταματάς αθλητικές διοργανώσεις και συγκεντρώσεις, και να μη σκέφτεσαι το τι γίνεται με την εκκλησία. Κατά τη γνώμη μου οι λειτουργίες θα έπρεπε να γίνονται μόνο τηλεοπτικά, να είναι οι ιερωμένοι, οι ψάλτες -κρατώντας εννοείται αποστάσεις μεταξύ τους γιατί κι εκεί υπάρχει περίπτωση μετάδοσης- και όλοι να παρακολουθούν τις λειτουργίες μέσω τηλεόρασης για όσο κρατήσει αυτή η περιπέτεια, όπως γίνεται ήδη σε αρκετές χώρες. Στην Ιταλία μάλιστα τις προάλλες ένας ιερωμένος έκανε μια ανάρτηση στα social media. Πίσω του, στα στασίδια, είχε τις selfies που του είχαν στείλει οι πιστοί, οι οποίοι παρακολουθούσαν τη λειτουργία μέσω τηλεόρασης. Γιατί όχι; Και σίγουρα πρέπει να σταματήσει η θεία κοινωνία για όσο κρατάει η πανδημία.
Τις τελευταίες μέρες έχουν ανακοινωθεί μέτρα ενίσχυσης της Δημόσιας Υγείας, σε επίπεδο κονδυλίων για προμήθεια υγειονομικού υλικού και πρόσληψης επαγγελματιών υγείας σε Νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας και ΕΚΑΒ.
Το σωστό είναι ότι προσφέρονται διετή συμβόλαια και όχι τετράμηνα ή εξάμηνα.
Αν μη τι άλλο, είναι γεγονός ότι μέσα από όλη αυτή την περιπέτεια, πείθονται ακόμη και οι πιο δύσπιστοι για την αξία της ενίσχυσης του ΕΣΥ.
Το ελπίζω να πειστούν. Το έχω πει κατ’ επανάληψη και νομίζω ότι θα το συνειδητοποιήσει και η κυβέρνηση: δεν προέχουν οι φοροαπαλλαγές τώρα, άλλωστε δεν θα μπορούμε να τις κάνουμε γιατί θα υπάρχει ύφεση στην ελληνική οικονομία. Αυτό που προέχει, με τις λίγες δυνάμεις που θα έχει η χώρα, είναι να γίνουν σοβαρές επενδύσεις στο ΕΣΥ.
«Αυτό που προέχει, με τις λίγες δυνάμεις που θα έχει η χώρα, είναι να γίνουν σοβαρές επενδύσεις στο ΕΣΥ.»
Πόσο κοντά είμαστε στην ανακάλυψη του εμβολίου για αυτόν τον κορονοϊό;
Έχει παραχθεί ένα εμβόλιο από αμερικανική εταιρία και πριν από λίγες ημέρες άρχισαν οι κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους. Ένα δεύτερο έχει ανακαλυφθεί από το πανεπιστήμιο Imperial στο Λονδίνο και αρχίζουν οι κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους σύντομα. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή περίπου είκοσι ερευνητικές ομάδες πανεπιστημίων, εταιριών βιοτεχνολογίας και μεγάλων φαρμακευτικών εταιριών, που επιδιώκουν να ανακαλύψουν εμβόλιο. Η διαφορά σε σχέση με το παρελθόν είναι η εξής: Υπάρχει αρκετή χρηματοδότηση, εξ ου και οι είκοσι ομάδες. Υπάρχει και μεγάλο ιδιωτικό ενδιαφέρον, διότι αν μία ιδιωτική εταιρία ανακαλύψει πρώτη το επιτυχές εμβόλιο, θα έχει τεράστια κέρδη. Προφανώς θα γίνουν διαπραγματεύσεις για να μην είναι ακριβό, αλλά επειδή θα το πάρουν τόσοι πολλοί, ακόμη και πάμφθηνο να είναι, ο τζίρος θα είναι τεράστιος.
Επιπλέον, παρακάμπτονται σε μεγάλο βαθμό τα τεστ σε ζώα, γίνονται δοκιμές κατευθείαν σε ανθρώπους, που κατά τη γνώμη μου είναι ήρωες. Κερδίζουμε λοιπόν χρόνο. Αν γίνει η ανακάλυψη, οι ρυθμιστικοί οργανισμοί ανά τον κόσμο έχουν συμφωνήσει ότι θα δώσουν έγκριση με ταχύτατες διαδικασίες, άρα θα κερδίσουμε κι άλλο χρόνο. Και κάτι ακόμη πολύ σημαντικό είναι ότι αν ξέρουν ότι το εμβόλιο είναι πιθανό να εγκριθεί, θα αρχίσουν τη διαδικασία προετοιμασίας της παραγωγής από πριν, δεν θα περιμένουν δηλαδή την έγκριση. Αν όλα αυτά πάνε καλά, ίσως να έχουμε το εμβόλιο νωρίτερα απ’ όσο περιμένουμε. Κανείς όμως δεν πιστεύει πραγματικά ότι θα το έχουμε νωρίτερα από ένα χρόνο από τώρα.
Κάτι που έχουμε όλοι στο μυαλό μας εδώ στην Ελλάδα: θα κάνουμε φέτος καλοκαίρι;
Δεν μπορώ να το πω με βεβαιότητα. Αν ο ιός γίνει εποχική νόσος, όπως άλλοι κορονοϊοί, θα αρχίσει να φθίνει από τον Μάιο, θα γίνει λιγότερο μεταδοτικός, όπως βλέπουμε να συμβαίνει με τη γρίπη. Αν γίνει εποχικός όμως, είναι πολύ πιθανό να χτυπήσει ξανά το φθινόπωρο, όπως μας χτύπησε η γρίπη των χοίρων το 2009, που ξεκίνησε τον Μάιο, πήγε μέχρι το καλοκαίρι και επανεμφανίστηκε τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Νοέμβριο. Αναρωτιέται κανείς: τι είναι καλύτερο; Να πάμε σε μια «παράταση» μέχρι τον Σεπτέμβριο μήπως και εξαφανιστεί, όσο τέλος πάντων εξαφανιστεί, ή να γίνει εποχικός και να εμφανιστεί ξανά; Δεν ξέρω τι θα γίνει, δεν έχω τα επιστημονικά δεδομένα για να πω αν θα γίνει το ένα ή το άλλο. Κατά τη γνώμη μου θα ήταν καλύτερα να γίνει εποχικός γιατί θα μας έδινε μια ανάσα ώστε να μπορέσουμε να προετοιμάσουμε το σύστημα για τη δεύτερη επίθεση, να είναι πιο προετοιμασμένοι οι γιατροί και με υλικά. Αλλά είναι και το ψυχολογικό θέμα. Αν γίνει διακοπή, ακόμη και να μας χτυπήσει ξανά για δυό-τρεις μήνες μετά, θα είμαστε πιο κοντά στο εμβόλιο. Αυτή θα είναι η αισιόδοξη προοπτική, αλλά δεν ξέρουμε ακόμη αν θα συμβεί αυτό.
Οπότε κατά τη δική σας εκτίμηση ένα καλό σενάριο είναι να μετατραπεί ο Covid-19 σε εποχική λοίμωξη. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι ένας ιός που ήρθε για να μείνει.
Δεν θα είναι σαν τη γρίπη που κάθε χρόνο βγάζουμε άλλο εμβόλιο. Δεν είμαι ιολόγος αλλά όλοι οι επιστήμονες με τους οποίους συζητώ, λένε ότι ίσως το αδύναμο σημείο του ιού να είναι η αδυναμία του να μεταλλάσσεται εύκολα. Όλα αυτά όμως περιμένουμε να επιβεβαιωθούν, όπως και το αν κάνεις ανοσία και για πόσο θα κάνεις. Είναι ακόμη νωρίς. Από τους Κινέζους που κόλλησαν τον Ιανουάριο, θα βγουν σιγά σιγά τα αποτελέσματα.
